COUTUMES FÉODALES DU PAYS DE MALINES

COUTUMES FÉODALES DU PAYS DE MALINES. TEXTE[1].

Costumen, usantien ende stijl van procederen in sijne Conincklijcke Majesteijts leenhove slandts van Mechelen. Achtervolgende de bevelen bij onse genadichste ende doorluchtichste heeren de eertshertoghen aen ons, stadhoudere ende mannen van leene van Henne Hoocheden leenhove des lants van Mechelen gedaen, bij beslotene brieven van den eenentwintichsten julij xvic ende negene, onderteeckent Strick, daerbij ons geordonneert ende bevolen is de selve pertinentelijck tinformeren wat leensche costuijmen, usantien ende stijl judiciael wij van outs gehouden hebben ende plochten te useren ende observeren in ende onder onse leencamer, metten resorte van dijer, ende dat wij die schriftelijck de selve Henne Hoocheden souden overseijnden, met onslieden goetduncken oft advijs, beschickende alle tselve seffens in handen van hennen greffier ende secretaris de selve brieven onderteeckent hebbende, soo eest dat wij, ter voorschreven ordonnantien ende bevelen obedierende, de selve costuijmen, usantien, oude hercomen, stijl ende manieren van procederen rijpelijck ondersocht hebbende, hebben alle de selve die men-alllier binnen den leenhove plocht ende gewoon es te gebruijckene ende achtervolgen, doen redigeren ende stellen bij geschrifte, die wij dijenvolgende Uwe Eerweerde overseijnden tot volcominghe vande voorschrevene bevelen, met advijse dat-wij alle de naerbeschrevene poincten ende articulen (der voorschreven costumen, usantien ende stijl raeckende), nut, goet, redelijck ende bequaem bevonden hebben om achtervolght te worden, ter directien van tgemeijn welvaeren in treglement ende feijt van justitie, aengaende de voorschrevene leenen met desser aencleeft nootelijck, besundere volgende d'oude leensche costumen alhier inden hove geobserveert. Gedraegende niettemin ons totte voorsienighe discretie van Haere Hoocheden ende van hunne gecommitteerde om, tot gemeijne ruste ende eenvoudighe observantie der leenrechten, te stellen sulcke ordre op hunne onsekerheijt ende anderssints, als de selve oordeelen sullen naer recht ende redene te behooren.

p 528

TITEL I. IBRST VAN STIJL ENDE MANIERE VAN PROCEDEREN.

1. Ierst staet te wetene: dat in den voorschreven leenhove des lants van Mechelen een oudt gebruijck es: dat de ghene die comen te succederen in eenighe leengoeden oft leenrenten sijn schuldich, binnen sesse weken naer de doodt vanden ghenen dijen de leengoeden oft leenrenthen toebehoort hebben, de selve te verheffen ende behoorlijk relieff daervan te doene, op pene van sesse guldenen.

2. Ende soo verre sij dijes in gebreke blijven, soo vermach den heere zijne brieven te seijnden tot laste van denghenen die de leenen toecommen, ten eijnde sij binnen veerthien daghen alsulcken leenen commen te leene ontfangen, ende den heere betaelen van sijnen hergeweije oft vrome ende andere heerlijcke rechten.

3. Indijen sij, dijen nijet tegenstaende, alnoch blijven in gebreke, soo vermach den stadthoudere ten genechtdaghe de saecke doen presenteren, ende versoecken alsulcke leengoeden oft renten rechtelijck beset ende beslaeghen te worden voor tgebreck, ende omme daerop ende aen te moghen verhaelen sijn hergeweij oft vrome ende andere rechten daertoe staende, mette wettighe costen daeromme gedaen ende te doene.

4. Ende ingevalle den beschrevene oft gesommeerde nijet en compareert om den heere genoech te doene, soo wort den stadthoudere, gebleken wesende vande sommatie oft wete, naer voorgaende manisse, bij vonnisse van leenmannen geaccordeert te moghen doen het eerste beseth, mits doende de wete den gerechtelijcken[2] verheffer oft beschrevene, indijen hij binnen acht mijlen te vinden oft te becomen es; ende indijen nijet, wordt de wete oft insinuatie, bij beslotene brieven, gedaen aende pachters oft handtplichters vande beslagene goeden, met sulcken interval van tijde nochtans dat zij hunne meesters daeraff gevueghelijcken kunnen adverteren.

5. Welcke wete ende insinuatie gedaen, ende daervan behoorlijck gebleken sijnde, soo beterden de stadthoudere met twee mannen van leene, ter

p 530

presentiën van greffier, den gront of pant, ende doen aldaer, vuijt crachte van voorgaende vonnisse, bij manisse des stadthouders, het ierste beseth, openbaerlijck voorts roepende ende dagende de erffgenamen oft leenvolgers [vanden ghenen][3] die vuijten voorschreven leenen gestorven is, ende alle andere actie oft recht vermetende totte selve leenen, te commen ende compareren voor den voorschreven stadthoudere ende mannen van leene ten naestvolgenden genechte.

6. Ende soo verre de beschrevene ten naestvolgenden genechte oft rechtdaghe nijet en compt oft compareert, soo verclaeren[4] de stadthoudere aldaer dat, achtervolgende tvonnisse van leenmannen; met N. N., mannen van leene, den pant betorden es ende het eerste beseth gedaen, versoeckende alsoo, bij gebreke van voldoeninghe ende (midts des beschrevene non-comparitie), hem geaccordeert te worden het tweede beseth; dwelck bij manisse ende vonnisse geaccordeert wordt, midts noch doende voorgaende wete; ende in sulcker vueghen wordt geprocedeert totten derden ende vierden beseth [dach][5] van gratiën. Wel verstaende, dat de voorschrevene betordinghe ende besetten gedaen worden telcken met versche leenmannen; maer int doen vande leveringhe van sulcke goeden, moghen mannen van leene, die over de voorschrevene besetten ende betordinghe geweest zijn, [daer][6] weder wel verstaen[7].

7. Het vierde beseth van gratiën inder voorschreven manieren gedaen wesende, ende de beschrevene alnoch nijet comparerende, soo vertoocht ende doet de stadthoudere blijken dat de voorschrevene besetten soo rechtelijck volcommen sijn ende dat de beschrevene hem egeen contentement gedaen en heeft, noch in oppositie gecomen en es, versoeckende dat thoff de besette goeden believen soude te wijsen ter leveringhe tot tsheeren taeffele, totter tijt ende wijlen den heere van zijnen hergeweije, vrome ende andere heerlijcke rechten mette wettighe costen daeromme gedaen ende te doene sal wesen voldaen ende gerembourseert; dwelck bij vonnisse van leenmannen soo wordt gewesen, behoudelijck dat, aleer de leveringhe gedaen sal worden, daervan noch eens gedaen werde wete[8].

p 532

8. Ende vande wete behoorlijck gebleken wesende, soo gaet de stadthoudere, ter eerster gelegentheijt, met vier mannen van leene ende greffier opde besette panden, alwaer wederomme publiecquelijck voortsgeroepen worden alle de ghene die eenich recht oft actie aende voorschreven goeden souden willen vermeten of pretenderen.

9. Ende tselve gedaen, ende nijemant comende ten beschudde, soo wordt alsdan aldaer, achtervolgende tvonnisse van mannen van leene, bij behoorlijcke manisse, gedaen de leveringhe van sulcke goeden oft renten, met rusch ende rijsche, tot behoeve vanden heere ende sijnder taeffele, die den heere alsoo sonder rekeninge mach gebruijcken ende plichten totter tijt toe dat de leenvolger den heere sal hebben vernuecht van sijn hergeweij oft vrome, rechten ende wettighe costen ter oorsaecke vande procedueren van vuijwinninghe geresen.

10. Van gelijcken ende in sulcker manieren wordt geprocedeert ten respecte ende in saecken van particuliere persoonen die, bij gebreke van betaelinghe, genootsaeckt worden voor achterstellen van renten ende dijergelijcke actien op henne panden ende hijpothequen rechtelijck te procederen.

11. Ende indijen den rentgeldere oft beschrevene compareert ende in rechte wilt gehoort worden, vermach tselve te doen ende hem verantwoorden deur hem selven oft by procureur behoorlijck gemachticht, dats te wetene, bij procuratie gepasseert voor mannen van leene van desen hove, oft voor leenmannen van andere hoven; ende partijen teghens malcanderen dingtalich vallende, tsij in aenleggers oft verweerders stadt, sijn schuldich hun respective te verloven naer shooffs recht ende henne persoonen te verbinden, om vonnisse te verwachten ende tgewijsde te voldoene.

12. De gedaegde hem, als voren, in rechte ende oppositie presenterende, es de aenleggere schuldich hem promptelijck te fonderen ende pertinente conclusie te nemen, ende texhiberen sijne brieven ende anderen titulen daermede hij zijne conclusie ende recht meijnt te fonderen; waerop den gedaeghde wort geaccordeert dach van veerthien daghen, te wetene totten naesten genechtdach, om te dienen van antwoorde, oft anderssints te doene soo sijne raedt gedragen sal, ende dat peremptoirlijck.

13. De gedaeghde dienende van antwoorde, is gehouden oock te nemen pertinente conclusie mette fijnen van nijet-ontfanckelijcheijt ende absolutie, ten waere dat hij hadde eenighe declinatoire oft dilatoire exceptiën.

p 534

44. Dan, middeler tijt, tot dat bij kennen oft ontkennen inde saecke gecontesteert sij, soo mach d'aenvragere[9] altijt sijne aenspraecke oft conclusie veranderen, maer nijet daernaer, ten waer tselve geschiede met consent vanden verweerdere, oft vuijt crachte van beneficie vanden prince, dwelck gemeijnlijck nijet en geschiet sonder refusie vande costen van retardatien.

15. Ende bij sulcxdanighe litiscontestatien, talle personele actie[10] worden gevesticht ende geëxtendeert dertich jaeren, sulcx dat daerbij belet worden alle prescriptien ende declinatoire exceptien.

16. Waernaer machmen partijen doen presteren eedt de calumia, soo wanneer dien inden beghinne nijet versocht noch gedaen en es, midts dat dijen telcken tijde mach verheijscht ende volvuert worden.

17. De pene ende amende vanden ghene die hem te soecken maeckt int doen vanden selven eedt (emmers dijen niet en wilt doen) es, voor den aenvragere, dat hij vervalt van sijnen heijsch, ende voor den verweerdere oft gedaeghde, dat hij gehouden wordt voor bekennende de feijten in d'aenspraecke oft conclusie begrepen.

18. De gedaeghde gedient hebbende van antwoorde, es d'aenleggere schuldich daerop ten naestvolgenden genechtdaghe te repliceren, ende de verweerdere, ten naervolgende rechtdaghe te dupliceren, sonder eenighe andere dilaijen te mogen nemen alsoo alle daghen ende termijnen sijn peremptoir.

19. Partijen, als voren, gedient hebbende van replicque ende duplijcque, sijn gehouden de saecke te sluijten, sonder dat d'aenleggere opde selve duplijcque vermach voorder te schrijven, tsij bij vorme van triplijcque oft anderssins, ten waere hij daertoe bijden hove werde geadmitteert.

20. Ende partijen bij vonnisse geadmitteert wordende ten thoone, sijn schuldich binnen sesse weken hunne productie te weder sijden te doene, op pene van versteck; ten waere nochtans, om merckelijcke redenen, thoff langher dilaij oft vuijtstel toeliet.

21. Alle enquesten ende getuijghen[11] worden gehoort bij twee leenmannen daertoe bijden hove gedeputeert, metten greffier, ten waere dat de

p 536

getuijghen verre geseten waeren, alswanneer men toelaet ende accordeert requisitoriale brieven in forma, om sulcke getuijghen elders te mogen examineren ende verhooren bij commissarissen vuijtten rade oft wette vande plaetse daer sij woonachtich sijn, midts nochtans aen partije goets tijt doende insinuatie, met beteeckeninge vande plaetse ende daghe daer ende wanneer die gehoort sullen worden.

22. Partijen mogen teghens elckanders productiën dienen van reprochen oft contradictien, ende voorts van salvatien, ende dat van genechtdaghe te genechtdaghe, peremptoirlijck als voren, ende daermede de saecke sluijten, sonder voordere schrijven; dan, sullen de voorschreven partijen respective vermoghen te vueghen sulcke advertissement oft motijff van rechte als henlieden goetduncken sal.

23. De saecke alsoo gesloten wesende, soo wordt die bij vonnisse diffinitijff gevuijt; ten waere thoff, door de swaricheijt oft duijsternisse inde saecke bevonden, geraeden vondt, tot naerder ondersoeck der waerheijt, partijen te doen compareren voor commissarissen vuijten hove te deputeren, om bij hun (bij gebreke van accordt) van offitie weghen verhoort oft gereguleert te worden volgende de puncten oft instructie daerinne gegeven.

24. Alle vonnissen moghen gepronuncieert ende vuijtgesproken worden opde ordinarisse genechtdaghen (partijen oft haere procureurs present oft gedachvaert sijnde), oft ook op andere daghen met consent van partijen.

TITEL II. VAN REELE ZAECKEN.

1. Een ijeghelijck es schuldich, als voren, zijn leen op hem verstorven te verheffen, binnen sesse weken naer dat op hem verschenen[12] es, ende den heere te betaelen, voor een volle leen derthien [goude][13] rijders, tot dertich stuijvers tstuck, waervoren den heere (navolgende seker placcaetordonnantie)[14] betaelt wordt sevenendertich stuijvers van tstuck.

2. Ende voor een gespleten leen, een vrome, dats te wetene soo vele alst jaerlijcx vuijtbringht oft ter huere gelt, te wetene van drije jaeren een, nijet

p 538

het archste noch het beste, ten waere dat tselve leen ongebruijckt gelegen hadde geduerende de selve jaren ; in welcken gevalle de vrome bijde leenmannen getaxeert wordt naer de gelegentheijt vanden tijde.

3. Alle leenen bedrijff hebbende, oft jaerlijcx weerdich sijnde twintich guldenen oft daerboven, worden gehouden voor een volle leen.

4. Ende alle leenen egheen bedrijff hebbende, noch weerdich wesende twintich guldenen tsjaers, worden gehouden voor een gespleten leen.

5. In alle saecken reel wesende vermach een ijegelijck zijn recht vervolghen bij besette ende beslaeghe opde leengoeden oft panden hem specialijk verbonden ende geaffecteert, ende dat met drije besetten ende tvierde beseth van gratien, als voren, om alsoo tot leveringhe vande besette goeden te geraecken.

6. Dan, nijemant en mach recht heijsschen oft vervolghen tot eenighe leengoeden, ten sij dat hij ierst ende alvoren den heere voldaen hebbe van sijn hergeweije oft vrome, ende voorts ten leenhove als leenman bekent sij, ende alsoo hem hoffweerdich[15] gemaect hebbe.

7. Een ijegelijck wordt ontfangen in ontset ende oppositie, soo verre hij compt ende rechtelijck ontseth doet voor de leveringhe vande besette goeden, midts funderen[16].

8. Eenen crediteur oft schultheijsscher niet wetende te becomen sijnen schuldenaer, noch eenighe andere goeden sijnen debiteur toebehoorende, dan alleenlijck leengoeden oft leenrenten, vermach te procederen, oock bij besette, opde selve, inder manieren voorschreven voor personele ende civile schulden, om daeraene sijne schult ende tachterheijt te verhaelen, midts hem, als voren, hoffweerdich maeckende soo wanneer hij de leveringhe heeft.

9. Item, een ijegelijck es geoirloft sijn leengoeden te vercoopen, veranderen[17] ende belasten, behoudelijck dat tselve geschieden moet voor stadthoudere ende mannen van leene, midts betaelende de rechten daertoe staende, sonder consent van sijnen naesten hoir oft ijemant anders.

10. Alle renten gehijpothequeert ende bepant op leengoeden worden gehouden voor leen, ende moeten verheven worden ende thergeweij

p 540

mette rechten betaelen als andere leengoeden, soo langhe de selve nijet gequeten en worden; maer naer dat de selve gequeten sijn, soo is sulcke leenrente doot ende te nijeuwte, ende men en es daeraff egeen hergeweij [meer][18] schuldich.

11. Ende behooren alle quijtinghen van renten verleden ende gepasseert te worden voor stadthoudere ende leenmannen, ende de rente ten leenboecke gedoot, sonder dat genoech is dat partijen met malcanderen te vreden sijn, oft de quijtinghe anderssins [oft][19] elders passeren.

12. Een ijegelijck hebbende octroij vanden prince mach van zijne leengoeden disponeren bij testamente oft houwelijcksche voorweerde, sonder te commen voor stadthoudere oft mannen van leene, oft oock sonder octroij, midts dat doende voor stadthoudere ende leenmannen vanden hove daeronder de leengoeden ressorteren oft leenroerich sijn.

13. Alle scheijdinghen ende deijlinghen tusschen erffgenamen gemaeckt, worden gehouden van weerden, hoewel die voor stadthoudere ende mannen van leene nijet gepasseert en zijn; behoudelijck dat de ghene die eenighe leenen aengedeijlt sijn, die moeten verheffen ende den heere van sijne hergeweijde ende rechten voldoen.

14. Een ijegelijck hebbende jongere rente, vermach de panden die een ander voor oudere rente vuijtgewonnen heeft van sulcken vuijtwinnere vercrijghen ende overnemen, midts hem doende hantvullinghe van sijne aengewesen achterstellen ende oncosten ter oirsaecken vande selve vuijtwinninghe oft besette geresen.

15. In drije manieren compt men te leene, te wetene: bij ghifte, bij successie ende bij possessie ende prescriptie. Bij ghifte geschiet dat: soo wanneer de heere dat van nijeuws vuijtgeeft, oft dat hij gedoocht tselve te veranderen oft t'ontstruijckene, tsij bij coope, mangelinghe, donatie. Oft anderssins. Bij successie gebeurt [dat] soo wanneer tleen versterft van den eenen vassal opden anderen. Ende bij possessie oft prescriptie wordt tselve vercreghen als den vassael tleen soo langhe gebruijckt [heeft][20] als dat [het][21] hem schuldich es eeuwelijck te volgen.

16. Dan, ghifte oft successie en gheeft egheen recht noch actie int leen sonder possessie; soo oijck mede egheen possessie van mindere jaeren dan van dertich, ende dat hij tselve verheven hebbe.

p 542

17. Onbejaerde kinderen, vrouwen ende kercken oft cloosteren, ontfanghen wordende totte leengoeden hun toegecomen, moeten stellen eenen besetman, die doet den eedt ende tgene daervan is dependerende.

18. Maer de kercken, cloosteren ende dijergelijcke, ontfanghende bij octroije vanden prince weerlijcke leenen, moeten, boven den leecken besetman, stellen den selven oft ander voor sterfman.

19. Al ontfangen diversche persoonen een leen op diversche tijden, soo wordt geprefereert int gebruijck vanden leene die dat ierst verheven heeft; sulcx dat d'eerste inde possessie blijft, tot dat bij vonnisse van leenmannen anders geordonneert wordt.

TITEL III. VAN SUCCESSIE.

1. Alle leenen verstorven [versterven] inde rechte linie vande ouders opden sone; ende daer meer sonen sijn, soo volght den outsten sone de heerlijcheijt, mette stercke fortressen[22], collatien ende ghiften van offitien ende tvoorder bedrijff vande heerlijcheijt daertoe behoorende, midsgaders de twee derdendeelen vande sekere ende ordinarisse innecomen; blijvende tresterende deel tot behoeff vande andere'sonen gelijckelijck.

2. Daer egeen sonen en zijn soo versterft tleen opde dochteren; ende daer meer dochteren sijn, volght de outste dochtere teghens haere susters, tsij eene ofte meer, sulcke voordeel als voren geseijt es vanden oudtsten sone.

3. Als vader ende moedere, sonen ende dochteren hebbende, afflijvich worden sonder eenighe erffelijcke goeden achter te latene als leenen, soo moeten de dochteren versien ende beraden worden bij advijse van [de][23] vrienden vuijtte leengoeden.

4. Man ende wijff sittende in houwelijcken staete ende tsamen kinderen hebbende, ende d'een van hen comende afflijvich te worden, soo worden ende blijven de selve kinderen proprietarissen ende erfflieden van des vaders ende moeders goeden, sulex dat de lancxstlevende daervan nijet en

p 544

mach disponeren, maer behoudt alleenlijck sijn erfftocht inde goeden van sijnder sijde gecommen, ende van d'andere zijde gecomen, alleene de naeckte tochte.

5. Ende indijen sulcke kinderen afflijvich worden (sonder achter te laetene wettighe geboorte) voor vader oft moeder, soo compt ende versterft sulcke proprieteijt ende erffvelijcheijt wederomme opden vader oft moeder alsdan noch in leven wesende.

6. Maer soo verre den sone de proprieteijt hebbende compt te sterven voorden selven erfftochtenaer oft erfftochtenaresse, achterlaetende wettich kindt oft kinderen. soo devolveert de selve proprieteijt voorts opde selve kinderen.

7. Sulcx dat de kinderen oft kindtskinderen, diemen bevinden sal ten tijde van d'afflijvicheijt vanden erfftochtenaer oft erfftochtenaresse, sullen alsdan deijlen de verstorven leengoeden, als voren, te wetene den oudtsten sone de twee deelen, ende d'andere broeders, met seclusie vande dochters, d'ander derdendeel; ende ingevalle van egheene sonen, de oudtste dochtere de twee [derden][24] deelen mette prerogative als voren, ende d'andere deel de andere susteren.

8. Dan, bij soo verre d'oudtste sone oft dochtere sterft sonder hoir, soo soude hunne proprieteijt smelten ende devolveren op hunne andere broeders ende susters totten lesten toe; ende bij gebreke der selver soude, als voren, de naeckte proprieteijt geconsolideert worden mette erfftochte, sulcx dat den erfftochtenaer oft tochtenaersse wort alsdan volcomen proprietaris.

9. Inde geconquesteerde leengoeden staende thouwelijck vercreghen, blijft de lancxtlevende naer het scheijden vanden bedde (soo wanneer daer kinderen sijn vanden selven bedde) erftochtenaer voor deene helft, ende voor dandere helft naeckt tochtenaer, ende de kinderen proprietarissen als voren.

10. Maer soo wanneer de lancxtlevende van man oft vrouw egheen kinderen geprocreert en hebben, soo heeft hij, naer tscheijden vanden bedde, sijn tocht inde helft van alle de stockleenen, ende inde vercreghen leenen de proprieteijt van d'eene helft ende [de] geheele tochte in d'ander helft.

11 . Ende naer hun beijder afflijvicheijt gaen die vercregen goeden in

p 546

twee sijden, halff opde mans sijde, ende halff opde naest bestaende vander vrouwen sijde.

12. Maer de helft vande stockleenen gaet terstont naer ['t] scheijden vanden bedde opde naest bestaende vander sijde daervan sij comen sijn, als boven geseijt es, ende de resterende helft (daer de lancxtlevende de tocht inne gehadt heeft) sal devolveren ende comen opden selven naestbestaende naer de doot vanden selven lancxstlevende.

13. Soo wanneer mans oft vrouwen[25], kinderen hebbende vanden voorbedde ende oock kinderen vanden naerbedde, vercrijcht (staende den tweeden huwelijck) bij versterffenisse eenighe leengoeden, soo devolveren, naer sijn oft haere doot, sulcke leengoeden (op hun verstorven staende den tweeden houwelijck) opde kinderen vanden voorbedde, soo verre daer sonen sijn, ende nijet opde kinderen vanden naerbedde, bij soo verre hij oft sij vande selve leengoeden nijet wettelijck gedisponeert heeft voor stadthoudere ende mannen van leene vanden hove daeronder die geleghen sijn, oft anderssins bij octroije vanden prince.

14. Maer in leengoeden vercreghen binnen het tweede houwelijck, soo compt het kindt vanden tweeden bedde toe de helft, ende d'ander helft den oudtsten sone van het voorbedde; ende bij gebreke van sone de dochtere; ende [bij] soo verre daer meer kinderen vanden voorbedde sijn, sullen de twee derdendeelen comen op d'oudtste, ende tresterende deel op d'ander.

15. Alle leenen verstervende vuijter zijde succederen opde naeste mans hoir, die alle vrouwen in gelijcken graet bestaende vuijtsluijt, als boven; maer de vrouwe naerder bestaende den afflijvighen in linie collaterale, excludeert de mans hoir in voorderen graet bestaende.

16. Ende daer meer mans hooren sijn den overledenen even naer bestaende, soo volght den oudtsten broeder inde collateraele successie van sijnen afflijvighen broeder de heerlijcheijt, fortressen, collatien, ghiften van offitien, met tgene daervan es dependerende, ende d'andere[26] chijsen ende sekere innecomen deijlen sij even gelijck; soo [men][27] oijck es doende int regard vande susteren daer egeen broeders levende en zijn; hoewel nochtans men verstaet dat int jaer 1558, inden souverainen leenhove van Bra-

p 548

bant, inde saecke tusschen heer Ricalt van Merode, ter eenre, ende heer Hendrick van Merode, heere van Pieterssen, ter andere, soude sijn gewesen: dat den outsten [sone][28] soude volghen de heerlijcheijt ende de hellicht'van alle sekere ende onsekere innecomen.

17. Nemaer in successie vuijter zijde, daer twee, drije oft meer gebroeders kinderen sijn, daer succederen sij hunnen oom ende moije oft dijergelijcke gelijckelijck inde leengoeden, met alle vruchten, baten ende proffijten der selver; behoudens dat den sone gecomen van den oudtsten broeder oft suster sal voorvuijt hebben ende genijeten thuijs mette valbrugghe, grechten daeraene comme liggende[29], midtsgaders de hanteringe ende bedrijff vande heerlijcheijt, als voren.

18. Hoewel in successie collaterael representatie egheen plaetse en heeft; sulcx dat de naestbestaende daerinne wordt geprefereert, als voren.

19. De leenen verstervende vuijter sijde volgende[30] den struijck ofte stroncke vandaer die gecomen sijn, sulcx oijck dat de voordere bestaende vande zijde daeraff die gecomen sijn es vuijtsluijtende, in oude stockgoeden ende andere geconquesteerde leengoeden die bij eenen gemeijnen vadere [oft grootvader][31] vercreghen sijn geweest, den naerderen bestaende den overledene van d'andere zijde.

20. Maer nijet inde leengoeden die noijnt geweest sijn inden boesem vanden gemeijnen struijck, als van vadere ende grootvadere oft dijergelijcke, in welcken regarde de naeste bestaende secludeert den voorderen bestaende, sonder distinctie van wat sijde hij den overledenen es naerder bestaende; in verstande nochtans, dat de manspersoonen, wesende in eenen graet, al tsamen gelijckelijck succederen, met seclusie van vrouwepersoonen, als voren.

21. Daer den overledenen erffman vanden leene véle broeders heeft van vadere ende moedere, ende tot dijen halve broeders vande sijde daervan hem tleen gecomen es, zal tleen vanden selven (sterven sonder hoir) toecomende sijne outsten broeder[32] vande sijde daeraff hem het leen toecomen es, oft bij gebreke van broedere, sijne oudtste sustere.

p 550

22. Bestaende kinderen[33], die bij naervolgende houwelijck gelegitimeert sijn, succederen inde leenen alsoo vrije al oft sij getrouwt geboren geweest hadden; maer de ghene diemen heet naturales oft vulgo conceptos, succederen daerinne nijet voordere dan voor soo vele die gecomen zijn van hunne moedere, van welcke sijde [die][34] egheen bastaerden en sijn.

23. Vuijtgenomen bastaerden gewonnen in overspel, oft die gewonnen sijn van maesschap, diemen noempt incestuosi, oft van geestelijcke persoonen Godt suijverheijt gelooft hebbende, geheeten nefarii, die de selve leenen nijet en moghen be-erfven, noch van vaders noch van moeders zijde; ende en moghen daerinne oijck nijet deijlen, alwaert oock dat de vrinden daerinne consenteerden.

24. Ten waere die geprocedeert[35] waeren van geestelijcke oft andere persoonen, onder tdecxel van houwelijck ter goeder trouwe van d'eene zijde gecontracteert, nijet wetende datter eenich der voorschreven beletselen was; want in sulcken gevalle wort het kindt oft kinderen gehouden voor getrouwt, sulcx dat die souden erven in hunne leenen.

25. Alle tochtenaeren oft tochtenerssen sijn schuldich de huijsinghe die sij in tochte besitten behoorlijck te onderhouden van wanden ende daecken, vast van vensteren ende deuren; ende indien sij in gebreke daervan blijven, soo soudemen tselve moghen verhaelen aen hun[36], hunne goeden ende erffgenaemen, oft hun doen priveren van hunne tocllte.

26. De selve sijn schuldich te betaelen alle chijsen, renten ende lasten vuijte goeden die sij in tochte besitten gaende; ende indijen sij in gebreke daeraff bleven ende die lieten verloopen drije jaeren d'een naer d'andere, soude den erffman de selve goeden moghen aenveerden, midts hun betaelende jaerlijcx, oudt wesende boven de vijftich jaeren, tderde, oft daeronder sijnde, de helft vande weerde dat die goeden jaerlijcx in huere oft pachte geldende sijn.

27. Ende en vermoghen oock nijet doen houwen egheen opgaende hout noch andere, voordere dan daer aecx oft houmesse gegaen heeft, noch eenighe bosschen voor dat zij sesse jaeren oudt sijn,'ende met getijdighe

p 552

vrome; behalvens dat sij ter minste schade mogen affhouwen oft doen affhouwen opgaende ende andere boomen tot nootelijcke reparatie ende grontwerck noodich ende dienende, sonder voorder.

28. Ende indijen daerop[37] egheen opgaende houdt en ware daertoe bequaem, soo moet den erffman den tochtenaer thout leveren opden grondt, mette voordere stoffen daertoe noodich, al tsijnen coste; des soo moet den tochtenaer tselve tsijnen coste int werck stellen.

29. Den proprietaris van eenighe goeden ofte renten daer een ander erfftochte oft verstorven tochte aen heeft en mach sijn erffelijckheijt nijet vercoopen, nijet versetten, belasten oft becommeren sonder consent, wille ende toedoen vanden tochtenaer, alsoo daertoe tocht ende erve moeten vergadert wesen, ten waere dat [t] selve geschiede ten behoeve vanden tochtenaer.

30. Als een tochtenaer oft tochtenaersse sterft, soo staet den erffman aen sijn leen[38], met alle de vruchten daerop staende, ende de pachten, hueren, midtsgaders de renten die ten tijde van hunne afflijvicheijt nijet en waeren verschenen.

31. Ende d'edifitien daerop gemaeckt, die weerlijck sijn, mach den proprietaris die laeten weeren ende affdoen, oft die behouden voor destinatie[39] der selver, te nemen al oft die ter eerde laeghen.

32. Soo hij oijck sal moghen doen ten respecte van tgene den tochtenaer daeraene, inne oft op vercregen heeft, als van servituijden oft andere gerechticheden ende prouffijten, midts recompenserende d'erffgenaemen vanden tochtenaer vander estimatie, ten segghen van luijden hun dies verstaende.

TITEL IV. VAN CALENGIERINGE ENDE NADERSCHAP.

1. Soo wanneer eenighe coop oft contract van leengoeden tusschen de contrahenten es geschiet, soo es de naerderschap geboren; de welcke es drijerleij, te wetene: van bloedts- deels- ende grondtsweghen.

p 554

2. Item, soo wie eenighen coop oft contract van erffelijcke leengoeden oft renten wilt calengieren, die es schuldich te compareren voor stadthoudere ende mannen van leene, ende aldaer in handen vanden selven stadthoudere te namptiseren gout ende silvere, ganckbaer wesende, met presentatie ende gelofte vanden coop bij hem gecalengiert in als [alles] te voldoen; ende wordt in dijen gevalle in materie van calengieringe ontfanghen, bij respective manisse ende wijsdomme, behoudens eenen ijeghelijcken sijnen rechte; waervan de wete gedaen moet worden aenden cooper ende vercooper, om den calengierder in sijne naderschap te ontfanghen, oft anderssints te doen soo hunnen raedt gedraeght.

3. Alle de ghene die den vercooper van bloedts-weghen bestaen worden ontfanghen in materie van calengieringhe; ende die aldernaest den vercooper bestaet wordt geprefereert, sonder aenschouw te nemen van wijen den vercooper tvercocht goet es aengecomen, hoewel dat de ghene commende vanden struijck daervan de goeden gecommen sijn, moet geprefereert worden de[n] andere[n] vanden bloede even na bestaende.

4. Alle de gene paert ende deel hebbende in eenige vercochte leengoeden worden geprefereert allen den genen die den vercooper van bloedtswegen bestaen, ende d'meeste paert ende deel [hebbende] allen den genen minder paert ende deel hebbende.

5. Ende daer de deelen even groot zijn, volght de calengieringhe den genen die eerst sijne calengieringhe gedaen heeft, nijettegenstaende dat d'andere vanden bloede vanden vercooper waere; want tbloedt nijet gekent en wordt daer calengieringhe van deels weghen geschiet.

6. Int calengieren van leengoeden soo machmen naerderschap presenteren binnen jaere ende daghe vande goedenisse [ende erffenisse][40], ende daernaer nijet, weder daer kerckgeboden gedaen sijn oft nijet.

7. Den calengierder es gehouden, ter begeerte vanden coopere oft vercoopere, sijnen eedt te doene dat hij de naderschap gedaen heeft tot sijns selffs behoeve ende proffijte ende [tot][41] nijemant anders, ende dat hij tvernaerdert goet oversulcx jaer ende dach houden sal, sonder argelist.

8. Ende den selven eedt gedaen wesende, sijn de cooper ende vercoopere

p 556

gehouden, ten versoecke vanden calengierdere ende in sijne presentie (oft [van] desselfs gecommitteerde), bij hunnen eedt te verclaeren, hoe ende in wat manieren de coopmanschap opden pallemslach gemaeckt ende gesloten es, sonder fraude oft argelist, ende sonder eenich toesegghen dat ten laste vanden calengierdere soude moghen comen.

9. Daernaer, de eeden alsoo gedaen wesende, soo moet de calengierder, binnen sonnenschijn van dijen daghe, consigneren onder den stadthoudere ende mannen van leene, oft hunnen greffier, ten bijwesen van leenmannen, de gereede penninghen vanden coop die gereet staen te betaelene, ende voor tvoldoen vande voordere conditien stellen goede ende souffisante cautie, borchtocht oft panden den hove bedwankelijck, op pene van te vervallen van sijne calengieringhe.

10. Ende van gelijcken es den coopere gehouden, indijen hij hem teghens de selve naederschap wilt opponeren, binnen den voorscreven tijt de voorschreven penninghen. indijen hij die nijet voldaen en heeft, te namptiseren als voren, ende voor de resterende penninghen ende conditiën stellen cautie als voren, opde pene van versteken te blijven van sijne oppositie, ende dat den calengierder volgen sal sijne naderschap.

11. Maer soo verre de calengierder nijet en wilt versoecken dat coopere ende vercoopere bij hunnen eedt verclaeren hoe ende in wat manieren den coop toegegaen ende gesloten es, dan, verstaet die anders te thoonen, d'welck hij wel doen mach, soo es hij schuldich, ten versoecke van den coopere of vercoopere, te consigeren binnen gelijcken sonneschijn de gereede penninghen die de selve cooper ende vercooper verclaeren ende affirmeren sullen (onder eedt voor leenmannen) [die'r][42] staen te betaelen volgende de comenschap, ende voorts voor de voordere conditien ende penninghen te stellen als voren cautie.

12. Vuijt welcke' genamptiseerde penningen moet den vercoopere[43] (dat begerende) terstont voldaen worden; des, soo es hij, vercooper, oock schuldich tvercocht goet behoirlijck op te dragen in handen vanden stadthoudere, tot behoeve vanden ghenen die'r bevonden sal worden recht aen te hebben.

p 558

13. Ende bij soo verre den naderlinck nijet en voldoet tgene hij gehouden es te doene, ende alsoo van sijne naederschap vervalt, soo es den cooper gehouden den coop te voldoen.

14. De vruchten vande vernaerderde goeden moeten den calengierder volgen vanden tijt aff dat hij sijne naderschap gepresenteert heeft, ende daervan de wete heeft doen doene aenden coopere ende vercoopere.

15. Maer alle affgedaen ende gevelde vruchten op tgoet gewassen voor de calengieringhe, hoewel die opden grondt alnoch laghen, midsgaders oock alle hueringhen, chijnsen, renten ende erffpachten voor de naerderschap gevallen ende verschenen, hoewel die onbetaelt staen, moeten den coopere volghen; vuijtgenomen opgaende afgehouwen hout dat vanden gronde nijet gevuert en es, dwelck den calengierder moet volghen.

16. De calengierder es gehouden den cooper te restitueren, mette principaele penningen van sijnen coop, alle nootelijcke reparatiën die den cooper heeft moeten doen aen tvercocht goet naer sijne goedenisse, sonder die te moghen verlijcken mette opgeheven vruchten; maer nijet de ghene die nijet nootelijck en sijn geweest.

17. De vercoopere es gehouden, int vercoopen van sulcke leengoeden, indijen dat tselve nijet en is anders ondersproken, te betaelen den heere van sijn hergeweije, ende den cooper oft calengierder manen ende wijsen; ten waere de cooper hem opposeerde teghens de calengieringhe, ende naermaels den calengierder aengewesen werde bij rechte sijne naerderschap; in welcken gevalle de coopere schuldich es den heere te betaelen noch een hergeweije voor sijn ondeughdelijcke oppositie, ende anders nijet.

18. Den coopere en mach de penninghen vande renten die hij op sijne gecochte leengoeden gelost heeft nijet heijsschen als prijs vanden coop, maer mach die rente behouden, oft ageren tot restitutie vande hootpenninghen der selver.

19. In mangelinghe van leengoeden tegens andere, oft oijck transporten ende giften vande selve, sonder bedroch, en heeft naerhede egheen plaetse, ten waer dat tgemangelt goet te voren geëstimeert werde[44].

20. Soo wanneer diversche leengoeden tsamen vercocht worden in eenen coop, daeraff eenighe calengierbacr sijn van deels-, grondts- oft bloeds-

p 560

wegen, ende eenige nijet, soo sal den ghenen die tselve vernaerderen wilt den geheelen coop moeten calengieren sonder dijen te splijten.

21. Den calengierder compt inde stede vanden coopere, soodat hij moet voldoen alle tgene dat den coopere schuldich was te volbringhen, sulcx dat hij dat[45] soude moeten aenveerden op alsulcke conditien ende voorwaerde als tselve vercocht es, sonder die ende de natuere vanden contracte te veranderen.

TITEL V. HOE MEN TLEEN VERBEURT.

1. Eerst, de vassal die vuijt sijns selffs movement ende authoriteijt compt tegens d'ordonnantie ende verboden vande leenrechten, ende sijn leenoverdraeght eenen anderen heere ende hem manschap doet, verbeurt sijn leen.

2. Soo doet oijck die, geroepen oft gesommeert wesende, weijgert ende versmaedt voor den heere oft sijnen stadthoudere ende mannen van leene te compareren ofte [te] rechte te gaen ter saecken den leenen raeckende, ende merckelijk om sijn leen te bedienen, noch in cas van nootsaecke nijemant en sendt in sijne stede; ten waere dat den vassal andere legitime oorsaecke van excusie hadde.

3. Van gelijcken deur ondanckbaerhede die de vassael doet oft committeert teghens sijnen heere, als den selven grootelijcks injurierende, slaende, accuserende oft in rechte treckende om eenich criem, oft oneer aendoende hem oft sijne huijsvrouwe, gepoocht hebbende bij haer oft hunne dochters te slaepen.

4. Voorts mede deur delicte waervore de vassael wordt gecondempneert ter doot ende sijne goeden geconfisqueert.

5. Ende oock soo wanneer den leenhoudere ontkent, ter quaeder trouwen, sijn leen te houden vanden heere daervan hij tselve es te leene houdende.

p 562

TITEL VI. ANDERE RECHTEN VANDE LEENEN.

1. Vader ende moeder mogen, bij tractaet van houwelijck, heur kinderen d'een meer dan d'andere gheven, ende oijck gelijcke ghifte doen metter warmer handt, hunne kinderen vuijt ate ende drancke sijnde oft hun selff wesende; met verstande, indijen de selve alsoo beghifte kinderen wilden inde successie van hunne ouders comen deijlen, souden de gegeven goeden moeten innebringhen.

2. Maer indijen die, oft eenich vande selve, nijet en begeert[46] te deijlen, soo en sijn sij oft eenich van hun daeraff nijet gehouden ijet inne te bringhen oft dander [ijet][47] goet te doen.

3. Den heere en es nijet gehouden te betaelen oft draegen, ter wijlen dat hij tleen is besittende, bij gebreke van verheff oft anderssins, de renten oft andere lasten die daerop ten leenhove nijet bekent en sijn.

4. Daer is een sunderlinghe distinctie tusschen den besetman ende sterffman, daervan hiervoren gesproken is, midts dat deur d'afflijvicheijt vanden besetman egheen recht van hergeweije en verschijnt, ende dat die gemeijnlijck maer worden gestelt om den eedt te doene voor vrouwepersoonen, minderjarige ende dijergelijcke, als voren, ombequaem sijnde om den heere te dienen.

5. Maer bijde doodt vande sterffmans, die gemeijnlijck gestelt worden, ende oock moeten geseth worden bij cloosters, collegien, steden ende andere doode handen, vervallen ende verschijnen de voorgenoempde rechten van hergeweije ende relieffve.

6. De kinderen en sijn nijet gehouden te verheffen de naeckte proprieteijt vande leenen daeraff de lancxtlevende van hunne ouders erfftochtenaer es, soo langhe die leeft daervan die gecommen sijn.

7. Die een leen besit sonder verheff ende manschap te doen en wordt nijet gehouden voor besitter oft possesseur van dijen; ende oversulex soude men, ten behoeve vanden ghene die tselve soude verheffen ende manschap

p 564

doen, tegens den voorgaenden besitter egheen daginghe doen oft wijsen, maer ruijminghe gebieden; sulcx dat hij in sijne oppositie nijet en soude ontfaen worden, ten waere hij ghelijck verheff dede.

8. Soo wanneer een vande proprietarissen oft erfgenaemen het leen oft leenen verheffen ende ontfanghen[48] in broederlijcke ende susterlijcke rechten, oft simpelijck, sonder dat vuijt te drucken, soo en es den tochtenaer nijet gehouden tselve meer te verheffen oft ontfanghen.

9. Maer bij soo verre den proprietaris hem daerinne wilde stoot maecken, soo soude de tochtenaer gehouden wesen tselve tot sijnder tocht te ontfanghen, midts dat hij op tleen nijet en soude kunnen gevolgen ten waere hij hoffweerdich waere, waertoe den tochtenaer mach ende gewoon es te comen, midts betaelende een halff hergeweije oft halve vrome.

10. Dan, den stadthoudere en es nijet gehouden den proprietaris tot het verheff te ontfangen (behoudelijck den tochtenaer oft tochtenaersse hunne tocht), ten waere hij betaelde onderhalf hergeweije oft vrome.

11. Daer broeders en de susters zijn, ende een van hen heeft drij oft meer parcheelen ontfaen in broederlijcke oft susterlijcke rechten, ende dat sij binnen twee of drij jaeren quamen te deijlen de voorschreven parcheelen, soo sal den ghenen die de leenen ontfanghen heeft, voor de selve leenen hem bij scheijdinghe ghevallen, ghestaen met de hergeweijde oft vrome, die hij te voren betaelt heeft, sonder anders te boecke derven te komen.

12. Ende daer in sulcken verhef, ghedaen in broederlijcke ende susterlijcke rechten, sterft een oft meer vande broeders, die gheenen ontfangh en heeft ghedaen, soo en is den heere noch den stadthouder ende leenmannen gheen recht daerover vervallen.

13. Soo wanneer man ende vrouwe, t' saemen verkreghen hebbende leengoeden, ende te halme gecomen zijnde, soo sal 't kint (door het scheijden vanden bedde) de selve goeden moghen ontfanghen in 't gheheel, met onderscheijdt van des langhstlevende tochte, om die leenen niet te splijten.

14. Daer man ende vrouw, kinderen hebbende, laeten een van dien erfven ende comen ten verkregene leenen, sonder hun daerinne eenich recht te reserveren, soo succedeert 't selve leen, door d'aflijvicheijdt

p 566

vanden selven kinde, op sijne andere broeders, als hij gheen hoir en heeft.

15. Ende daer gheen andere broeders oft kinderen en zijn staende den gheheelen bedde, soo devolveert 't voorschreven leen opde ouders dat verkreghen hebbende; ten waere dat d'overledene daervan wettelijck ghedisponeert hadde.

16. De vrouwepersoonen die leen ontfanghen hebben ende te leenhove bekent zijn, en derven gheenen momboir setten om hun recht te vervolghen; maer zijn sij onghehouwt ende haers selfs vrije, soo moghen sij hun recht selfs vervolghen, oft iemandt machtich maecken, om hun recht te vervolghen; oft hunnen besetman daertoe gheauthoriseert mach tselve oock van hunnent weghen vervolghen.

17. Egeen goet en mach achterwaerts versterven in rechte linie, ten waere dat alle de kinderen storven, ende de ghene die[er] toecomen waeren gheen kinderen achter en lieten.

18. Een broeder die tot den leene ghecomen is, die mach tselve leen (vercocht met consent van sijne andere broeders) goeden ende erfven sonder bijwesen ende consent van sijne medebroeders. Allen de voorschreven poincten ende articulen, bijden stadthouder ende mannen van leene van Haere Hoogheden lande van Mechelen, midtsgaders ettelijcke oude coustumiers ende practisijnen over vele jaeren inden selven hove ghepostuleert hebbende, rijpelijck oversien ende gevisiteert wesende, sijn bij de selve bevonden goet, nut ende conform de oude usantien ende coustumen inden voorschreven hove van allen ouden tijden ghebruijckt ende gheobserveert. Ende hebben oversulcx eendrachtelijck goet ghevonden de selve voor sulcke aen Haere Hoogheden over te draeghen, ingevolghe vande voorschrevene bevelen. Actum inden voorschreven leenhove des lants van Mechelen, den negenthiensten dagh julij sesthien hondert elfve. Onder stont gheschreven aldus: Ter ordonnantie vanden voorschreven stadthouder ende mannen van leene vanden lande van Mechelen. Ende was onderteeckent C. VAN HAELEN. Onderwaerts stont noch geschreven aldus: Opden twintichsten september anno 1611, zijn dese voorschreven coustumen door heer ende meester Pauwels van Christijnen, als leenman vanden lande van Mechelen, tot Brusselen overghedraghen ende ghelevert in handen

p 568

van heere ende meester Charles de Bourgeois, raet ordinaris vanden raede van Brabant, daertoe ghedeputeert, volghende sijne recipisse gedateert vanden voorschreven twintichsten september 1611. Noch leegher stont: Ghecollationneert tegens de voorschreven overghedraeghen coustumen vanden leenhove des landts van Mechelen, onderteeckent als vooren: is bevonden t'accorderen bij mij, greffier vanden selven leenhove. Ende was onderteeckent C. VAN HAELEN.

p 570

Ordonnantie vanden stadthouder ende mannen van Zijne Majesteijts leenhove vanden lande van Mechelen, op 't houden vande ghenechten. 3en december 1644. Alsoomen tsedert eenighen tijdt herwaerts bevonden heeft verscheijden abusen ende negligentien in 't houden vande ghenechten ten leenhove van Sijne Conincklijcke Majesteijts lande van Mechelen, doordien daer niet preciselijck en wordt ghevolcht d'oude ghewoonten ende d'ordre eertijdts ghestelt, tot grooten naedeel, soo vande justitie als van Sijne voorschreven Majesteijt ende de partijen aldaer in recht wesende, waeruijt oock vele inconvenienten souden moghen spruijten, ende oversulcx nootsaeckelijck daerin dient versien te zijn, soo hebben de heeren stadthouder ende mannen van leene vanden voorschreven leenhove, bij rijpe deliberatie ende advise van ervaren persoonen daerover ghehoort, ghestatueert ende gheordonneert, statueren ende ordonneren bij desen de naervolgende poincten ende articulen, begeerende datmen die sal achtervolghen, op' de pene hiernaer vermelt.

1. Eerst, datmen de voorschreven ghenechten, buijten de vacantien van Brabant. sal houden des saterdachs, van veerthien tot veerthien dagen, sonder eenighe interruptie, ten waere ter oorsaecke van heijlighe daeghen die opden ordinaris ghenechtdagh souden moghen vallen, in welcken ghevalle het selve ghenecht sal ghehouden worden des vrijdaghs te voren.

2. Te wetene, inden winter, van Bamis tot Paesschen naer noen ten twee uren, ende van Paesschen tot Bamis ten drij uren precies.

3. Tot welcken eijnde de procureurs aldaer postulerende sullen ghehouden wesen te compareren ter voorseijder uren voor het slaen van het quartier, opde boete van twelf stuijvers bij elck van hun te verbeuren, om gheappliceert ende gheëmployeert te worden daer ende alsoo het den heere stadthouder ende mannen van leene ghelieven sal t'ordonneren.

4. De voorschreven procureurs sullen gehouden zijn inde vergaderinghe van 't voorschreven hoff hun eerbiedelijck te draeghen, soo met woorden als met wercken, ende hunne saecken te bedienen al staende ende met onghedeckten hoofde, ghelijck dat van alle tijden ghebruijckt is gheweest,

p 572

ende 't respect vande justitie is verheijsschende, sonder aldaer te tracteren eenighe saecken, oft te houden eenighe discoursen oft proposten de pratijcke vanden hove niet raeckende.

5. Sullen oock ghehouden wesen t' elcken ghenechtdaeghe aldaer te blijven ter tijdt toe dat alle de ventilerende saecken sullen bedinght zijn, ende de debatten aldaer ghemoveert ende hun raeckende sullen wesen uijtghesproken ende ghewideert, alles opde voorschreven boete; ten waere, uijt ghewichtighe redenen, hen verlof gheaccordeert werde; welcke redenen sij tot dien eijnde 't voorschreven hoff sullen moeten aendienen ende te kennen gheven.

6. Welcke boeten ende penen bij een jegelijck promptelijck sullen moeten betaelt worden inde busse, de welcke tot dien eijnde ter plaetse van 't voorschreven ghenecht sal ghestelt worden; ende dat opde pene van metter dact ghesuspendeert te zijn, ter tijdt toe de selve boete is voldaen; tot het innen vande welcke den leenvinder van desen hove wort gheauthoriseert.

7. Is oock wel expresselijck gheordonneert dat (alsoo in desen hove alle termijnen sijn peremptoir) den greffier vanden selven hove sal gehouden wesen alle ventilerende saecken oft processen te presenteren t'allen voorschreven ghenechtdaeghen, t'zij dat partijen 't selve versoecken oft niet; ende de voorschreven procureurs, in saecke te voldoen hebbende, sullen ghehouden sijn henne respective meesters daerover te doen betaelen de ordinaris hofrechten van elcke saecke den heere stadthouder inden naem van sijne officie niet raeckende; wel verstaende, indien iemandt vande voorschreven partijen niet en conde ghereet zijn om in saecke te voldoen, ende dat sij de voorschreven presentatie wilden verhoeden, dat de selve sullen schuldich zijn daeghs voor het ghenecht henne redenen daertoe dienende bij requeste te verthoonen.

8. Ende vande saecken bijden voornoemden heere stadthouder inden naem van sijn officie gheïntenteert, sal aen elck sijnen salaris betaelt worden 't eijnde vande saecke, indien den heere stadthouder daerinne comt te triumpheren, ende anders niet.

9. Wel verstaende, dat de voorschreven procureurs sullen vermoghen te doen alle moghelijcke debvoiren om de voorschreven hofrechten op henne meesters te verhaelen bij executie, daer ende alsoo sij sullen vinden te

p 574

behooren, de selve tot dien eijnde accorderende requisitoriale brieven in forma, midts dat blijcke vande deughdelijckheijdt vande pretentie bij behoorlijcke certificatie vanden voorschreven greffier.

10. Verclaert voorts den voorschreven heere stadthouder, dat hij tot het houden van het voorschreven leenhof t'elcker reijse ten minsten sal doen roepen vier leenmannen, daervan ten minsten sal wesen eenen rechtsgeleerden ende ervaren practizijn; hem reserverende niet te min de selve om suffisante redenen te veranderen.

11 . Welcke leenmannen, ende andere bij den heere stadthouder te nomineren ende roepen, van nu voortaen oock den voorschreven heere stadthouder sal doen roepen over alle visitatien van processen, comparitien, rapporten, verheffen ende alle andere functien van hen ampt dependerende, met reserve nochtans als boven; ende inghevalle van absentie, in hunne plaetse andere leenmannen daertoe te emploijeren.

12. Wordt oock geordonneert: dat de voorschreven leenmannen voor den voornoemden hove niet en sullen vermoghen te practiqueren, oft aen iemandt vande partijen te dienen, met woorden oft met wercken, 't zij in qualiteijt van advocaet oft procureur, niet meer verbalijck als andersints; wel verstaende, dat sij sullen moghen blijven dienen inde saecken die sij voor desen hove begonst hebben, sonder eenighe nieuwe te aenveerden. Aldus gheordonneert ende ghepronuncieert ten ordinaris leenhove, desen 3en december 1644.

p 576

De naervolghende zijn de dorpen ende heerlijckheden vanden lande van Mechelen onder desen leenhove sorterende ende verheven wordende.

Reijmenam.

Boonhijden.

Keerberghen.

Putte.

Waver B. Mariae.

Beersel.

Schrieck ende

Grootloo.

Itegem.

Noorderwijck.

D'landt van Duffel.

Duffel over de Nethe.

Drooghen-bosch .

Eeckeren ende

Sint-Jacops-Cappelle .

D'landt ende vrijheijdt van Geele.

Ouwen.

Conticq.

Waerloos.

Reeth.

Artselaer.

Ballaer.

Schelle.

Nijel.

D'land van Duffel consisteert inde prochien van:

Sinte-Cathelijne-Waver ende Waelhem.

p 578

De vrijheijdt van Geel consisteert inde prochien van:

Geel.

Sammel ende Bel.

D'landt van Geel consisteert inde prochien van:

Eijnthout.

Veerle.

Ouvel.

Soerle.

Nechelpoel ende Millingen.

Van 't voorschreven landt ende vrijheijdt van Geele houden onder andere heerlijckheden te leene de dorpen van:

Vorsselaer.

Rethij ende Thielen.

Boven alle de leenhoven onder d'landt van Mechelen resorterende, soo comen van outs bij appel ende hooftleeringhe int voorschreven leenhoff s'landts van Mechelen, in civile saecken, de schepenen van:

Ballaer.

Schelle.

Duffel over de Nethe ende De lathen van ter Elst aldaer.

Alle welcke voorscreven dorpen ende heerlicheden, mette leengoeden daeronder gelegen, leenroerich sijn ende te leene gehouden worden van den leenhove vanden lande van Mechelen, behoudens de gene liggende onder smale heeren ende leenhoven, de welcke immediatelijck in materie van appellatie aldaer te hooffde comen.

p 580

Boven dijen commen inden voorscreven leenhove vanden lande van Mechelen te hooffde: het dorp ende heerlicheijt van Ballaer, nijet alleenlijck van saecken van appellatie raeckende leengoeden, maer oijck van alle vonnissen bijde voorseijde schepenen van Ballaer gewesen in personele ende civile saken, maer nijet in criminele. Soo oijck doen de schepenen der heerlicheijt van Duffle onder de hoocheijt, van alle saecken behalven criminele. Insgelijcx oijck de schepenen vanden dorpe van Schelle, van alle saecken, als voren. Alle dwelck ick, ondergescreven greffier vanden voorscreven leenhove vanden lande van Mechelen, verclare ende attestere bijde oude boecken ende registres vanden voorscreven leenhove sulcx te bevinden, ende binnen den tijt van xli jaren, dat ick tvoorscreven offitie bedient hebbe, sulcx te hebben weten observeren.

Torconden.

VAN HALEN.

Recepta, 26 october 1627.

p 582

ALGEMEENE TAFEL VAN DEN INHOUD.

COUSTUMEN DER STADT VAN HERENTALS.

Coustumen der stadt van Herentals, inhoudende de naervolghende capittelen.

CAPITTEL I. Van officien, jurisdictien ende administratie van justitie .

- II. Vanden ordinaris landtghenechte .. . . . . .... .

- III. Van voordaghen, besetselen ende beslaeghen . . . ..

- IV. Vander raedtkameren, ende wat daer te rechte behoort .

- V. Vanden rechte des rentmeesters ons ghenadichs heeren s'hertoghen van Brabant in Herentals. . ... ..

- VI. Van naderschappen . . . . . . . .

- Vii. Van rechten der jouffrouwen van Berghen in Henegouwe, ende heurs meijers .... ...... . .

- VIII. Van arrestementen ende bekommeringhe . . . . .

- IX. Vanden poorters rechte . . . . . .

- X. Vanden vrede . . . . . . . .

- XI. Van palen,erven ende erfscheijdinghen met des dien dependeert.

- XII. Van successien, scheijdinghen ende deijlinghen . . . . .

- XII. Vanden weese kinderen . . . . . . . . . . .

- XIV. Vande rechten ghehouden lieden aengaende . . .

- XV. Van testamenten . .............. . . . .

- XVI. Van chijnsen, renten ende erfpachten, contracten, voorwaerden ende borchtochten . . . . . . . .

- XVII. Van hueringhe .......... .

- XVIII. Vanden woldeken ende dat daer te rechte behoort . ..

- XIX. Van criminele saecken .............

COSTUMEN VAN CASTERLE.

Costumen des dorps van Casterle over Venne . . . . . .

TITEL I. Inden eersten aengaende de ordinarische ghenechten ende proceduren . . . ........... . . . .

p 584

TITEL II. Van schatschulden, etc . . . . . . .

- III. Van arrestamenten, bekommeringhen ende extraordinaris ghenechte.

- IV. Van keuren ende breucken, etc. . . . . . . . . .

- V. Vande weeskinderen . ................. . .

- VI. Van rechten ghehoude persoonen aengaende . . . . . .

- VII. Van hueringhen . . ... . . . . . . . . .

- VIII. Van approximatie ende naerderschappe .

- IX. Aengaende de preferentie . . . . . . .

- X. Aengaende de rekeninghen .

- XI. Vandekerck- endeheijligh-gheest-meesterstekiesen ende eeden Den eedt.

- XII. Van successien, scheijdinghe ende deijlinghe

- XIII. Van criminele saecken ..... . . .

- XIV. Vande rivieren ende waterloopen onder Casterle. .

- XV. Hiernaer volghen de salarissen respective van schouteth ende schepenen, secretaris ende vorster oft dienaer.

COSTUMEN VAN MOLL, BALEN ENDE DESSELE.

Costumen ende oude observantien der vooghdije van Moll, Balen ende Dessele .

Aengaende de officieren der selver . . . . . . . . . . . .

Costumen ende oude observantien der vooghdije van Moll, Balen ende Desschele opden stijl ende maniere van procederen . . . . . . . . . ..

Van guarand . . . . . . . . . ...

Tauxatie van costen . . . ...........

Van executien. . . . . .. .

Van fugitive ende andere . . . . . . . . . . . . .

Van calengieringhe ende naderschap . . . . . . . . .

Reele saecken . . . . . . ... . . .

Successie .

Van erfscheijdinghe .....

Van servituten . . . . . ....

Van arrestamenten ........

Van appellatien . . . . ..........

Van onbejaerde kinderen . ..........

Van bastaerde kinderen . .. . . . . . . . . . . . .

p 586

Van hueringhe . . . .

Van reparatie van eenen tochtenaer .

Goedenissen . . . . . ..

Declaratie ende ordonnantie ghemaeckt op 't stuck vande weesen der vrijheijdt ende vooghdije van Moll, Balen ende Desschel . . . . . ....

Dit zijnalsulcken keuren, statuten ende ordonnantien als bij de twaelff ghesworen der vrijheijt van Moll, met interventien vanden schouteth van Herentals, ten profijte ende welvaert der ghemeijnder ingheseten der selver vrijheijt gheordonneert ende ghemaeckt zijn, naer inhoudt der privilegien bij onsen ghenadighen heere den Roomschen Coninck ende Hertoghen Philippus sijnen sone, bij sonderlinghe gratie hun ghegonnen', ghegheven ende verleent anno 1596, den 13 november; ende dese privilegie is wederom gheconfirmeert ende vernieuwt bij onzen lieven ende ghetrouwen cancellier ende andere luijden van onzen raede van Brabandt, den 9 april 1631, hiermede casserende alle voorgaende ordonnantien . . . . . . . .

Vande keurmeesters. . . . .

Ordonnantie ghemaeckt bij schouteth, ders der vrijheijdt Moll ..

Vande ruijdighe schaepen . .

Van straeten ende weghen....

Vande Nethe ende loopen te beleijden -

Van momboirijen ......

Opde peste .

Ordonnantie op't root melisoen

schepenen, borghemeesters ende regeer-

COUSTUIJMEN VAN GHEEL.

Coustuijmen, rechten ende usantien der vrijheijdt ende lande van Gheel, in gheschrifte ghestelt naer uijtwijsens der ordinantien, ende eeuwighen edicte vande eertshertogen, onse doorluchtighste princen, van date den 12 julij anno 1611, ende diensvolghende overghesonden inden souverainen raede van Brabant. ......................

TITEL 1. Van officien ende jurisdictien in 't civiel .

- Il. Van reele saecken . . . . . . . . . .....

- III. Van daeghementen .

p 586

TITEL IV. Van arrestementen ......... . .... . .

- V. Van chijnsen, renten, contracten, voorwaerden ende borghtochten.

- VI. Van hueringhen.................

- VII. Van paelen ende erfscheidinghe . . . . . . . . . .

- VIII. Van rechten ghehoude persoonen aengaende . . . .

- IX. Van onbejaerde kinderen .... . . . . .

- X. Van bastaerden.

- XI. Van successien, versterffenissen, scheidinghen ende deijlinghen

- XII. Van tochtenaers ...

- XIII. Van testamenten . . . . . ...

- XIV. Van calengieringhe ende naederschappe . . ...

- XV. Van ghestolen, verloren ende onbekende goedens . . .

- XVI. Van preferentien van crediteuren . . . ...

- XVII. Van purge . . . .

- XVIII. Beneficie van inventaris . ...

- XIX. Van prescriptie . ................

- XX. Van criminele procedure.............

- XXI. Van straetschenderije . . . . ..

COSTUMEN VAN HOOGSTRAETEN.

Coustumen der vrijheijdt van Hoogstraeten . .

Stijl ende maniere van procederen in materie van evictie inde buijtenbancke van Hoochstraeten, bij oude practizijnen aldaer ghethoont in zekeren processe hangende inde hootbancke van Santhoven.

COSTUMEN VAN BEFFERE ENDE PUTTE.

Costumen vanden hove van Beffere ende Putte . .

TITEL I. Van jurisdictien ........

- II. Van criminele saecken ......

- III. Van reele saecken ...

- IV. Van successien . . . . . . . .

- V. Van testamenten .......

- VI. 'Van calengieringhen ende naderscappe .

- VII. Van personele' ende reele saecken . . .

- VIII. Vanden rechten vander Divisien ....

De naervolghende zijn de dorpen resorterende onder de hooftbancke van Befferen.

TABLE GÉNÉRALE DES MATIÈRES.

TEXTE.

COSTUMEN VANDEN LEENHOVE SLANDTS VAN MECHELEN.

Costumen, usantien ende stijl van procederen in Sijne Conincklijcke Majesteijts leenhove slandts van Mechelen . . . . . . . .

TITEL I. Ierst van stijl ende maniere van procederen .

- II. Van reele zaecken.

- III. Van successie . ... .. .. . .

- IV. Van calengieringe ende naderscap.

- V. Hoe men tleen verbeurt .... ......

- VI. Andere rechten vande leenen

Ordonnantie vanden stadthouder ende mannen van Zijne Majesteijts leenhove vanden lande van Mechelen, op 't houden vande ghenechten. 3en december 1644

De naervolghende zijn de dorpen ende heerlijckheden vanden lande van Mechelen onder desen leenhove sorterende ende verheven wordende . . . . .

[1] D'après la copie authentique reposant aux Archives du royaume, cour féodale de Brabant, fol. 147 de I'inventaire, lit. M., portef. 34 à 37, et le Brabandts-recht, t. II, fol. 1075. V. le rapport de M. le conseiller de Cuyper, dans le recueil des Procès-verbaux de la Commission, t. IV, p. 76.

[2] Au lieu de: gerechtelijcken, lisez: gebreckelijcken, comme dans le Brabandts-recht.

[4] Au lieu de: verclaeren, lisez: verclaert, comme dans le Brabandts-recht.

[8] Brabandts-recht : dat, aleer de leveringhe ghedaen wort, daervan noch eens wete gheschiedt.

[9] Au lieu de : d'aenvragere, le Brabants-recht dit: d'aenlegghere.

[10] Le Brabants-recht dit: alle personele actien.

[11] Le Brabandts-recht dit: ghetuijghenissen.

[12] Au lieu de: verschenen, le Brabandts-recht a: verstorven.

[14] Le mot ordonnantie n'est pas dans le Brabandts-recht.

[16] Lisez : midts refunderende, comme dans le Brabandts-recht.

[17] Au lieu de: veranderen, le Brabandts-recht dit: verhandelen.

[22] Au lieu de: stercke fortressen, le Brabandts-recht dit: sterckte, fortresse.

[26] Le mot: dandere, pourrait être supprimé et remplacé par de.

[29] Lisez: daer omme ligghende, comme dans le Brabandts-recht.

[30] Au lieu de : volgende, lisez : volgen, comme dans le Brabandts-recht.

[32] Lisez, comme dans le Brabandts-recht: sal tleen vanden selven (stervende sonder hoir) toecomen sijnen outsten broeder.

[33] Lisez: Bastaerde kinderen, comme dans le Brabandts-recht.

[36] Le Brabandts-recht n'a pas le mot: hun, " eux ".

[37] Au lieu de : daerop, le Brabandts-recht dit: op 't selve goet.

[38] Lisez, comme dans le Brabandts-recht : soo slaet den erffman de handt aen sijn leen.

[39] Au lieu de : destinatie, lisez : d'estimatie, comme dans le Brabandts-recht.

[43] Le Brabandts-recht dit abusivement: den cooper.

[44] Au lieu de: werde, lisez: waere, comme dans le Brabandts-recht.

[45] Au lieu de: dat, lisez plutôt: 't goet, comme dans le Brabandts-recht.

[46] Lisez : begeeren, comme dans le Brabandts-recht.