COUTUMES DE LA VILLE DE MALINES. TEXTE[1].

Coustumen, usancien ende stijl van procederen der stadt, vryheyt ende jurisdictie van Mechelen, gheapprobeert ende gheauctorizeert[2] byde Keyserlijcke Majesteyt, als heere van Mechelen. inden jaere Ons Heeren M. D. XXXV. KAERLE, byder gracie Gods. Roomsch keyser, altijts vermeerder srijcx, coninck van Germanien, van Castillien, van Leon, van Arragon, van Navarre, van Naples, van Secillien, van Majorcque, van Sardaine, vanden eylanden Indien, ende vanden vaste landen der zee Oceane, etc.; eertshertoge van Oistenrijck; hertoghe van Bourgoingnen, van Lothrijck, van Brabant, van Lemborch, van Luxemborch, etc. ; grave van Vlaenderen, van Artoys, van Bourgoignen, palsgrave ende van Henegouwe, van Hollant, van Zeelant, van Ferrette, van Hagenault, van Namen, etc.; prince van Zwaven ; marcgrave des heylichs rijcx heere van Vrieslant, van Salins ende van Mechelen, vander stadt, steden ende lande van Utrecht ende Overyssel, ende dominateur in Asien ende Affrijcke. Allen den ghenen die dese teghenwoordige sullen sien oft hoiren lesen, saluyt. Alsoe, om te voirsiene ende te remedierene op die ongeregeltheyt ende abusen die dagelijcx geschieden ende ghebueren in dadministratie ende exercitie van justicie, door ende wt die diversiteyt van coustumen ende usancien, die welcke dicwijle contrarie gepractizeert, geallegeert, gesustineert, ende oick ghetoont ende gheverificeert worden, daerwt vele ende diverse questien, geschillen ende processen opstaen ende rijsen, tot grooten achterdeele van der ghemeynder welvaert, ende tot groote ende excessive costen ende schaden van onsen ondersaten. Ende, dat argher es, ghebuert somtijden, dat eenighe partie, by factie, faveur oft andere onbehoorlijcke weghen ende manieren, middel vint ende practizeert te thonene ende verifi-

p 4

cerene eenige coustumen oft usancien van te voren niet gehoort, geuseert noch onderhouden, daermede huer partie versteken ende berooft wort van hueren goeden rechte: Wy, begherende dat alsulcke abusen ende onbehoorlijcke practijcken niet meer voirtghekeert, gedaen noch ghedoocht en worden, bevolen ende geordineert hebben gehadt onsen lieven ende beminden commoingimeesters, scepenen ende raet onser stadt van Mechelen, dat sy souden doen stellen by gescrifte, met goede ende volcomen declaratie, allen de coustumen ende usancien, die van ouden tijden ende hercomen onderhouden, gheuseert ende achtervolcht waeren gheweest in onse voirscreven stadt van Mechelen, vrijheyt ende jurisdictie der selver, metgaders oick alsulcken stijl ende maniere van procederen als sy hadden ende aldaer gewoonlijck was, dat sy al tselve over senden oft bringen souden in landen van onsen lieven ende ghetrouwen president ende luijden van onsen grooten raede, den welcken wy oick bevolen ende gheordineert hebben gehadt, dat al wel ende rijpelijck te oversiene, ende daerop ende inne te adderene, diminuerene, corrigerene ende reformerene so sy in hueren consciencien bevinden souden oirboirlijck ende nootelijck te zijne, tot onderhoudenisse van goede justicie, profijte, ruste ende vrede van onsen ondersaten ende der gemeyne welvaert. Ten welcken onsen bevelen die voirscreven commoingimeesters, scepenen ende raet onser voirscreven stadt van Mechelen obedierende, obtempererende ende voldoende, hadden huere voirscreven coustumen, usancien, stijl ende maniere van procederen doen stellen by gescrifte, ende de selve overgesonden dien van onsen voirscreven grooten raede, die welcke, om hen luyden oick hierinne duechdelijck te quijtene ende zekerlijck te procederene, hadden ierst eenighe van hen luijden gecommitteert om te visiterene ende oversiene die selve overbrachte coustumen, usancien, stijl ende maniere van procederen, ende daerop te communicerene metter wet der voirscreven onser stadt, ende daernae van al huer rapport te doene den selven van onsen grooten raede, om alsdan, achtervolgende onse voirscreven ordinancie ende bevelen op al te ordineren so behoiren soude. Ende nae dat de voirscreven commissarissen vele ende diverse communicatien gehadt hebben met eenighen notablen persoonen gedeputeert byden gemeynen raedt onser voirscreven stadt, so hebben sy ten lesten huer rapport van als ghedaen den voirscreven van onsen grooten raede, die welcke, op al rijpelijc gelet ende met elcandere gecommuniceert

p 6

hebbende, met goede ende rijpe deliberatie van raede, hebben de voirscreven coustumen, usancien, stijl ende manier van procederen in sulcker vueghen ende met sulcken additien, diminutien, correctien ende moderatien, als die biden voirscreven van onsen groote raede, ende ten bevelen ende ordinantie van ons veraccordeert, geresolveert, overdragen ende ghesloten zijn gheweest, doen stellen ende redigeren in gescrifte, met sulcken titulen, rubrijcken ende capitulen, so ende inder vorme ende maniere als hiernae volcht.

TITEL I.: VAN OFFICIEN, JURISDICTIE ENDE ADMINISTRATIE VAN JUSTICIE.

1. Inden iersten, de twelfve scepenen der stadt van Mechelen, daeraff de sesse zijn vander porterie, ende sesse vanden ambachten, zijn ordinaris rechteren, ende hebben kennisse, judicature ende berecht, ter maninghe vanden schoutet, over allen de porters ende andere inwoenders der stadt ende vryheyt van Mechelen, in allen saken, reele, personele ende mixte, civile ende criminele, ter kennisse van ordinaris rechtere behorende. Wtgenomen de saken den wollewercke aengaende, also wel van wullen als lijnen laken, de welcke ter ierster instantie behoiren ter kennisse ende judicature van dekenen ende ghesworen vanden wollewercke[3].

2. Scoutet ende scepenen zijn sculdich alle weken eens vierschaere te houdene, om partien recht ende justicie te administrerene.

3. De scoutet van Mechelen mach, by advyse ende vonnisse van twee scepenen, setten ende deputeren eenen stadthoudere, die, in absentie oft siecte van hem, al doen mach dat ter officie van scoutetdom toebehoirt ; maer in presencie vanden schoutet en heeft die stadthoudere negheen macht.

4. Die rechtere oft maendere is, die en mach negheen scepen zijn, noch die scepen is, en mach negheen rechtere oft maendere zijn.

5. De scoutet is sculdich allen gevangen, indien zijt versoecken ende beghe-

p 8

ren, binnen drie dagen te wet te stellene, ende hem voir scepenen tichte te ghevene; daerteghens de gevangen, binnen andere drie daghen, is sculdich te antwoordene ende zijn defensie te verthoenen. Ende indien scepenen dan bevinden de sake den lyve niet aengaende, zoe moeghen sy ordineren dat de gevanghen vanden ghevanghenisse ontslagen sal zijn, mits stellende cautie ende borchtochte van te voldoen dat de scoutet met rechte op hem winnen sal.

6. Item, de scoutet mach teghens den gevangen zijne conclusie ende aenspraeke deylen, ende concluderen tot verbuerte vanden lyve, oft tot civile beteringhe. Oft anderssins den gevanghen gecorrigeert te hebbene nae gelegentheyt vander sake. Ende scepenen zijn sculdich recht te doene, ende den gevangen te condemneren tot verbuerte van sijnen lyve, indien sij bevinden genoech daertoe gethoent te zijne, oft anderssins den gevangen te punyeren, tsy by civile boete, perigrinagie of den ban, gelyck sy byden processe bevinden sullen te behoiren, alsoe de scoutet nyemant qualijck en can bedingen.

7. De scoutet van Mechelen en mach nyemant pijnen of ter bancke bringhen sonder consent ende wille vanden commoingimeesters. die sculdich zijn, alvoeren sy tselve consenteren, hen te informeren vanden feyten ende mesusen die de scoutet den gevanghen opseijt[4]. Ende indien sy sufficiente indicien ende suspicien tegens den misdadigen bevinden, zoe behoiren zy den scoutet te willecorene ende te consenterene den selven in huere presentie te pijnighen ende ter bancke te bringhen ende en mach de scoutet nyemant langher doen pijnen dan commoingmeesters goet en dunckt.

8. Item, de scoutet en mach negheenen misdadigen oft sculdenaere geleyde geven sonder consent vanden ghenen die hy sculdich is oft misdaen

9. Item, die aenden scoutet over yemande clachte doet van sake lijf oft let aengaende, ende so langhe in zijne clachte persisteert dat de scoutet den beclaechde ticht gheeft, oft teghens zijne partie gevanghen gaet, ende hij zijne clachte niet goet oft volcomen en can, moet den scoutet, betaelen eene boete van vier carolus gulden, ende boven dien tselve beteren aende

p 10

beclaechde partie nae gelegentheyt vander sake, tot arbitraige van scepenen.

10. Als yemant gevangen wort van saken tlijf aengaende, zoe is de scoutet schuldich by zijnen gesworen clercke te doen maken inventaris van al tghene dat over hem oft by hem bevonden wort.

11. Item, ende gouden gelt bevonden op eenen gevangen ende hem toebehoirende, behoirt te volgen den scoutet, ende silveren gelt den dienaers, zoe verre die ghevanghen vanden lyve gecondemneert wort, ende hy andere goeden achterlaet om zijne crediteurs (indien hij eenige heeft) mede te betaelene. Maer indien de gevangen negheen andere goeden, sufficient wesende om zijne sculden te betaelene en heeft, zoe sullen de crediteurs geprefereert worden voir den scoutet ende dienaers.

12. Item, eenen yegelijcken es geoirloft zijne wederpartie te doene roepen voir commoingimeesters ende scepenen in huere raedtcamere, die van alle civile saken moeghen nemen kennesse, zoe verre partie niet en versoeckt versonden ende gherenvoyeert te zijne inde vierschaere. Maer zoe verre partie verdachvaert begheert gherenvoyeert te wesen voir de vierschaere, ende de sake meerder is dan van vier carolus gulden eens, ende der assise vander stadt niet aengaende, zoe zijn commoingimeesters ende scepenen sculdich de sake aldaer te renvoyeren.

13. Item, een ambacht doende, in eenige boeten oft peregrinaigien byden ghesworen vanden ambachte gheduempt oft ghecondemneert, mach hem daeraf beclaghen ende de gesworen betrecken voir commoingimeesters ende scepenen ter camere, aldaer-zy sculdich zijn te rechte te staene ende huer vonnisse te sustineren, sonder te moeghen declineren of te moeghen begheren voir scoutet ende scepenen gherenvoyeert te worden. Ende indien commoingimeesters ende scepenen bevinden byden gesworen wel ghewesen te zijne, zoe moet de betreckere dobble boete betalen ende dobble peregrinaigie doen.

14. Item, de commoingimeesters ende elck van hen heeft macht ende auctoriteyt, ten versoecke van partie, voir hem te doene roepen allen porters ende inghesetenen van Mechelen ende andere binnen der stadt ende jurisdictie van Mechelen bevonden; ende is een yeghelijck sculdich voir hem te compareren, up de boete van eenen scellinek Brabants voir dierste reyse. Twee scellingen Brabants voir de tweede reyse. Ende drie

p 12

scellingen Brabants voir de derde reyse, ende costen van partie. [Ad hunc et tres seqq. pertinent art. 4, 5 et 6 in Add.] (1).

15. Item, de commoingmeesters ende elck van hen hebben kennisse ende judicature van cleyne saken niet excederende de somme van drie carolus gulden eens. Behoudelijck, indien hem yemandt by vonnisse oft appoinctement vanden commoingimeesters beswaert vindt oft segghen wilt, mach hem daeraf beclagen ende zijne partie betrecken voir scoutet ende scepenen ter vierschaere, oft voir commoingimeesters ende scepenen ter camere. [Vide Add. 4, 5 et 6][5].

16. Item, soe wanneer de commoingimeesters oft een van hen partie doet voir hem dachvaerden in andere saken die voirscreven somme excederende, zoe mach die gedaechde versoecken gherenvoyeert te worden voir scoutet ende scepenen ter vierschaere. Oft voir commoingmeesters ende scepenen ter camere. Ende is de commoingimeester sculdich partie aldaer te renvoyeren. Maer indien de gedaechde niet en versoeckt gherenvoyeert te zijn, so mach de commoingimeester inde sake voirtvaeren ende appoincteren nae zijn goetduncken. Behoudelijck altijt, dat partie beswaert wesende, hem beclaghen mach als vore. [Vide Add. 4, 5 et 6][6].

17. Item, als een sculdenaere, gedachvaerdt voir commoingimeestere, de scult hem geheyscht bekent ende confesseert, zoe mach de commoingimeestere den sculdenaere dach van betalinge gheven den termijn van sesse weken ende daer ondere, maer niet daer boven, sonder consent van partie ; des zoe is de commoingimeestere selve gehouden de scult te betaelen den termijn overstreken zijnde, indien de sculdenaere niet en betaelde, ende mach daervore gheexecuteert worden als voir gewijsde scult. [Vide Add. 4, 5 et 6][7].

18. Item, alle verdachvaerdinghe, dagemente ende oproepinge van yemande om te comen ende te compareren voir de vierschaere, ter camere, oft voir commoingimeesters, moet gedaen worden by eenen dienaere vanden heere oft der stadt, ende voir dierste reyse aenden persoen vanden gedaechde ; ende en is niet genoech tselve te doene tot zijnen huyse. Ende indien men den persoen diemen wilt doen verdachvaerden niet en conste vinden, ende dat hi hem int heymelijcke hielde, zoe behoirtmen op zijn goeden te procederen by besette, als op voirvluchters goeden.

p 14

19. Item, de dienaere, yemandt verdachvaert hebbende om te compareren voir de vierschaere oft ter camere, is sculdich by zijnen eede de dachvaerdinghe over te draeghen ende te relateren den greffier, die de partien ende dach sculdich is te teeckenen in zijnen boeck ende registre.

20. Item, soe wanneer yemandt heeft zijn partie doen dachvaerden, ende selve niet en compareert, zoe wort de gedaechde geabsolveert vander instantie, ende de aenleggere gecondemneert inde costen.

21. Item, indien de gedaechde voir de vierschaere of ter camere tzijnen ghestelden dage niet en compareerde, zoe wort hy voir de twee ierste verdachvaerdinghen ghecondemneert inden costen. Ende indien hy derde mael verdachvaert niet en compareerde, zoe is hy ,sculdich te betaelene daervoir hy beclaecht ende gedaecht is, als verreyckte schult, ende mach daervoir gheexecuteert worden.

22. Item, voir scoutet ende scepenen moetmen procederen by aenspraecke, antwoorde, replijcke ende duplijcke, sonder meer scriftueren ten principale over te ghevene. Ende om elcke scriftuere te dienen heeft partie veerthien daghen ende niet meer.

23. Item, soe wie tot zijnen daghe niet ghereet en is om van zijne scrifture te dienene, die wort gehouden als verreyckt, ten waere dat scepenen, wt gracie, hem langher delay gaven; dwelcke sy alleenlijck doen moeghen twee reysen, ende voir elcke reyse veerthien nachten, sonder meer.

24. Item, men mach voir scepenen nyemant reconvenieren ten sy datmen daertoe hebbe privilegie vanden prince, oft datmen de reconventie doen wilde van sake dependerende ende aengaende de sake ierst gheinstitueert.

25. Item, een yeghelijck mach in civile saken compareren by procureur, behoudelijck dat de procureur doe blijcken van sufficiente procuratie, gepasseert onder zegele auctentijck oft onder hantteecken van eenigen secretaris vanden prince.

26. Item, alle procedueren ter camere, voir commoingimeesters ende scepenen, behooren mondelinge gedaen te wordene, sonder te dinghen by ghescrifte, ten zy dat beyde partien tselve versoecken ende begheren. Of dat scepenen anders ordineren.

27. Item, ende indien partien tot hueren thoen gewesen worden, zoe moeten si overgheven by gescrifte huer interrogatorien, inhoudende de

p 16

feyten daerop zy begheren huere ghetuygen gheexamineert te hebbene, ende int eynde de conclusie die zy begeren hen aengewesen te hebbene.

28. Item, partie dach genomen hebbende om zijnen thoene te leydene, is sculdich zijnen thoene te leydene binnen sesse weken, up versteken te zijne. Ende daernae hebben partien dach van veerthien daghen, om te dienen van reprochen, ende veerthien daghen van salvatien, sonder meer.

29. Item, die tprincipael verliest, verliest oick de costen, hoewel int vonnisse daeraf niet gheseyt en wordt.

30. Item, alle vonnissen by scepenen ter maninge vanden scoutet gewesen moeten ende behoiren gheexecuteert te worden by bevele vanden scoutet oft zijnen stadthoudere, ende by niemant anders. Ende alle terminatien oft appoinctementen ter camere wtghesproken ende ghepronuncieert, by bevele van een vanden commoingimeesters.

31. Item, die scoutet oft zijne dienaers en moegen in negheenen porters oft ingesetens huys gesloten staende innegaen voirdere dan daer zy byder clincke te trecken inne comen moghen, ten sy by consente ende in presentie van een vanden commoingimeesters ende twee scepenen.

32. Item, als yemandt begheert panden gehaelt te hebbene ten huyse van zijnen sculdenaere, tsy om tvoldoen van scepenen vonnisse, achterstelle van chynsen of renten, die is sculdich tselve te versoecken aenden scoutet. Ende die pandt begeert voir scatscult, die mach tselve versoecken aenden scoutet oft een vanden commoingimeesters, die alsdan last gheeft eenen van sheeren oft stadt dienaers den pandt te halen. Ende indien de sculdenaere hem tegens de pandinge opponeert, zoe behoirt de dienaere niet voorder te procederen, maer hem dach te maken voir scepenen ; wtghenomen alsmen pandt voir tvoldoen van scepenen vonnisse; in welcken gevalle de dienaere behoirt den pandt te haelen, niettegenstaende doppositie vanden sculdenaere, zoe verre hy binnen huyse comen can.

33. Item, als die dienaere panden gehaelt heeft, zoe is hy sculdich die te thoenen den scoutet ende twee scepenen, om van hen te wetene wat hy metten panden doen sal ; die welcke hem dan ordineren sullen die te thoenen den ghenen diese toebehoiren, ende hem in presencie van oirconden te segghene, indien hy betaelen wilt, datmen hem zijn panden wedergheven zal. Of by gebreke van dien, datmen se ten naesten merctdaghe vercoopen sal den meest daervoir biedende. Ende indien de schuldenaere binnen den

p 18

naesten merctdach niet en betaelt, zoe is die dienaere sculdich de panden op de merct te vercopene den meest dairvoir biedende.

34. Item, de schuldenaere, wiens panden vercocht zijn, mach de selve lossen voir den prijs dat die vercocht zijn, binnen den selven daghe dat die vercocht zijn, ende daernae niet.

35. Item, de dienaers vanden heere ende der stadt zijn sculdich, op hueren eedt, den scoutet ende commoingimeesters te condighen ende aen te bringhen alle mesusen, excessen ende delicten die binnen der stad oft vryheyt yan Mechelen gebueren, alzoe saen als die tot huere kennisse gecomen zijn.

36. Item, de scoutet ende commoingimeesters, ende elck van hen, gheadverteert van eenighe quaede feyten, mesusen oft excessen, daerby lijf mede soude moeghen verbuert zijn, zijn gehouden terstont daeraf informatie te doene nemene by schepenen.

37. Item, de gesworen vanden wollenwercke moegen comen aen scepenen als aen huer hooft, om geleert te zijne van tghene dat sy te wijsen hebben ; ende tghene dat scepenen hen leeren voir een hootvonnisse, moeten sy alzoe wtspreken ende pronuncieren.

38. Item, een deken vanden wollewercke mach allen de huysen daermen metten wollewercke ommegaet doen oepen doen, ende die inwoonders van dien zijn schuldich te doene openinge van allen de caemeren ende sloten vanden huyse die hy begheert oepen ghedaen te hebbene.

39. Item, de scepenen, pensionaris vander stadt ende secretaris en moeghen negheen advys gheven inde processen voir scepenen hangende, noch partien raeden van tghene dat sy te doene hebben. Ende indien sy eenich advys oft raedt voir dinstellen vanden processe gegheven hadden, zoe zijn sy schuldich hen te absenteren alsmen tselve proces sal visiteren, of daerinne delibereren ende opineren, op de peyne, indien sy contrarie deden, daeraf arbitralijck ghecorrigeert te wordene.

40. Ende insghelijcx zoe sullen tselve oick onderhouden de ghesworen vanden wollewercke ende hueren ghesworen clerck, van processen voir hen hanghende.

41. Damman van Mechelen en mach negheenen stadthoudere setten, maer is schuldich zijn officie in persoene te bedienene, ten waere by consent van commoingimeesters ende scepenen; ende in absentie vanden

p 20

amman, oft als hy sieck is, zoe ordineren die scepenen eenen vanden dienaers vander stadt die tselve officie bedient.

42. Item, alle porters, die tot eeniger officie vanderstadt gecoren worden, zijn sculdich tselve officie te aenverden, ende den eedt daertoe staende te doene. Ende indien sy tselve weygherden te doene, zoe soudemen hueren persoon (zoe verre sy binnen de jurisdictie bevonden worden) setten in beslotene ghevanghenisse, totter tijt toe dat sy tvoirseyde officie aenverdt ende den eedt gedaen hadden. Ende indien sy absent waeren, zoe zoudemense bannen nae discretie vanden raede vander stadt.

43. Item, een portere vanden lede vander porterie wesende en mach in negheen ambacht comen, om daermede vander officie vander porterie bevrijt te zijne, ten waere dat hy tselve ambachte metter hant doen wilde, of dat hy daerwt geboren waere.

44. Item, een portere ambacht doende mach zijn ambacht wel renuncieren ende hem houden aen de porterie, ende alsdan mach hy ghecoren worden totten officien vander porterie.

45. Item, soe wanneer de ghesworen vanden ambachten comen voir commoingimeesters ende scepenen om hueren eedt te doene, zoe moeghen commoingimeesters ende scepenen, indien hen dunckt datter eenighe zijn niet bequaem om huer ambacht in goede policie ende eendrachticheyt te onderhouden, die refuseren ende wedersegghen, in wiens plaetse andere, nut ende bequaem zijnde, behoiren ghecosen te wordene.

46. Item, dambachten oft huere regeerders en moghen negheen ordinantien, statuyten oft kueren maken oft ordineren sonder consent ende approbatie van die vanden raede vander stadt ende die contrarie dede, ende ocsuyn of toebringhere daeraf waere, verbuert veertich carolus gulden, ende boven dien staet noch tot arbitrale correctie van scepenen.

47. Item, nyemant en mach officie van procureur, taellieden oft voerspraecke bedienen, ten sy dat hi daertoe geadmitteert worde by den raede vander stadt, ende dat hi doe den eedt daertoe staende. Ende indien hi hem in zijn voirseyde officie mesdroeghe of mesdiende, zoe mach de scoutet, by advyse van scepenen, hem verbieden de vierschaere, ende een vanden commoingimeesters, by advyse vanden raede, die camere.

48. Item, nyemant en mach scult heysschen als bringere des briefs, ten sy dat blijcke dat hi procuratie oft transport heeft vanden ghenen die inde

p 22

obligatie principalijck genoempt is, niet teghenstaende dat d'obligatie inhoudt: te betalene den bringere des briefs.

49. De oproepers ende scatters vanden ouden cleercoopers ende huer clercken, die in eenige sterfhuysen oft anderssins eenighe haeffelijcke goeden vercoopen by oproepene, moeten innestaen ende goet doen de penninghen daervoir de selve have vercocht wort.

50. De voirseyde clerken moegen alle jaere eens versoecken aende com-moingimeesters om te moeghen doen panden voir de scult diemen hen schuldich is ter cause vander vercochte have by uproepinge gedaen, ende commoingimeesters zijn sculdich hen eenen dienaere te verleenen om de selve pandinghe te doene; welcke dienaer, sonder ander bevel, mach, ten versoecke vanden selven clercken, alle pandinghe doen een jaere geduerende.

51. Alle strangiers goet, ende datmen niet en weet wien dat toebehoirt, volcht den heere.

52. Die eenich strangiers goet vint is sculdich tselve binnen vierentwintich uren te condighen den scoutet oft rentmeester vanden heere, die tselve goet bewaeren moet veertich daghen, ende doen condighen met drie sondaechs kerckgeboden binnen der prochie daer sulcke goet vonden is: dat allen de ghene die hen recht vermeten aen tselve goet, tselve te kennen gheven binnen de voorseyde veertich daghen, of dat sy anders van hueren rechte versteken sullen blijven.

53. Ende die binnen de veertich daghen zijn recht te kennen gheeft, ende tselve can bethoenen, dien moet tselve goet volghen, mits betalende de costen daeromme ghedaen. Ende indien daer nyemant en compt binnen de veertich daghen, zoe blijft tselve goet tot proffijt vanden heere.

54. Die eenich strangiers goet vint ende tselve behoudet sonder te condighen, als voir, sal daeraf ghecorrigeert worden nae arbitraige van scepenen.

TITEL II.: VAN CRIMINELE SAKEN- ENDE CIVILE BOETEN.

1. Een dief verdient die galghe, ten waere dat schepenen, om de cleynicheyt vander sake, ordineerden dat hy met mindere correctie behoirde te gestaen.

2. Die zijn gestolen goet binnen der stadt, jurisdictie of vryheyt van

p 24

Mechelen bevint, willende tselve zijn maken, is sculdich tselve te kennen te gevene den scoutet ende twee scepenen, die ter stont sulcke goet voir ooghen doen bringhen ; ende indien hi bethoenen can tgoet zijn[8] toebehoirt te hebbene, ende ten heylighen affirmeert tselve hem gestolen of tegens zijnen dancke hem afhendich ghemaect te zijne, zoe behoirt tgoet hem te volgen ende gerestitueert te worden vry ende los, sonder yet daervoir te betalen, niet tegenstaende dat op een vrye merct of by eenen ouden cleercoopere gecocht waere, of by scoutet in sheeren name aenvert.

3. Item, die eenen dief met zijnen goede bevint mach den dief zijn goet afhendich maken ; oft indien de dief tgoet van hem werpt tselve aenverden, behoudelijck dat hi binnen xxiiii uren den scoutet daeraf moet adverteren ende presenteren, indien yemant tgoet zijn maken wilde, daeraf te rechte te comen, sonder dat hij sculdich is tselve goet in handen vanden scoutet te leveren.

4. Item, die eenen anderen verspraecke, vloickte, loghenstroipte, oft injurieerde met woorden, die verbuert aenden heere twee scellingen Brabants. Die eenen anderen dreychde aen lijf of let te crancken, die verbuert drie scellingen Brabants.

5. Item, die eenen anderen sloeghe of smete sonder bloetrasten of sonder ter erde te stortene, die verbuert vier scellingen Brabants. Die eenen anderen ter erde stiete, verbuert sesse scellingen Brabants. Die eenen anderen bloetraste sonder wapenen ende sonder vermincken, die verbuert acht scellingen Brabants.

6. Die een sweerdt oft andere waepene treckt op yemanden, die verbuert thien scellingen Brabants ende de wapenen.

7. Die eenen anderen sloeghe oft stake met wapenen sonder bloetrasten oft ter erden te storten, die verbuert twelf scellingen Brabants. Die eenen anderen bloetraste oft ter erde stake niet wapenen, sonder vermincken, verbuert veerthien scellingen Brabants.

8. Item, die eenen anderen verminckt sonder ooge, hant, voet, oore oft nuese te nemene verbuert, boven eene vanden boeten inde voirgaende articlen verclaert, daerinne hy vervallen is, noch viii scellingen Brabants.

9. Item, die eenen anderen beneempt zijn handt, ooghe, yoet, oore oft

p 26

nuese, die verbuert, boven eene vanden boeten inde voorseyde articlen begrepen, daerinne hy vervallen is, noch drie ponden thien scellingen Brabants.

10. Item, de boeten inde voirgaende sesse articlen begrepen zijn dobble wanneer tfayt gebuert inde kercke oft op kerckhof, oft by nachte nae de diefclocke, oft op eenen officier vanden heere oft dienaer vander stadt, oft om getuygenisse te dragene, oft tsaterdaechs.

11 . Item, boven de boeten hiervoir verclaert zoe moeghen scepenen, tot versoecke vanden scoutet, den mesdadigen noch arbitralijck punieren, indien tfeyt sulck geschiet waere datter meerder punitie toe behoirde.

12. Item, die eens anders huysvrouwe ontleyt, verbuert thien ponden Brabants ende de stadt, tot dat hi de voorseyde thien ponden betaelt heeft. op zijn een ooge ende ontdroech de huysvrouwe hueren man eenich goet, ende dat bethoent worde, zoe soude de ontleydere daeraf ghepunieert worden als van diefte.

13. Die in overspel sidt met eenen anderen persoen, verbuert alle daghe vijf scellingen Brabants, ende boven dien staet noch tot arbitraele correctie van scepenen.

14. Item, allen putiers die op ledighe vrouwen leven salmen uyter stadt bannen op huer lijf, sonder verdrach.

15. Item, daermen onder yemant bevint onrechte mate oft ghewichte, die verbuert voir elck een pondt Brabandts ende tgewichte ende mate. Ende die met onrechte mate oft ghewichte goet vercochte, verbuert zijnen duym oft twee ponden Brabants daervore. Ende bovendien staet noch tot arbitraele correctie van scepenen.

16. Item, nyemant en mach over der stadt mueren oft graven vanden vesten, oft over de baillien vander stadt gaen oft climmen, of zijn beesten inder stadt graven laten gaen, op die verbuerte van twee ponden Brabants, daeraf tderde deele toebehoirt den heere, tderde deele der stadt, ende tderde diet voirtbringht.

17. Item, die yemants anders hoenderen, gansen, duyven, eenden ende dierghelijcke ghevuchelte schoot oft afhendich maeckte, oftyemants thuynen oft geheynte braecke, oft hout daerwt, oft yemants vruchten naeme oft afhendich maeckte, verbuert voir elcke reyse vijf scellingen Brabants, te bekeeren in drien, als vore.

p 28

18. Item, die eens anders boomen oft poten in bosschen, vorlen oft anderssints afhoude, oft dede afhouden, verbuert voir elck stuck thien scellingen Brabants, te bekeeren in drien, als vore.

19. Item, nyemant en mach blandereelen dragen, op die verbuerte van tvoirste let van zijnen duyme, oft thien ryders van sessentwintich stuvers tstuck daervoir, te bekeeren in drien, als boven, wtghenomen sheeren ende der stadt dienaers, als sy wtgaen om quaetdoenders te soeckene ende te vanghene.

20. Item, nyemant en mach binnen der stadt draghen coloeveren oft hantbussen (ten waere dat hi wter stadt ghinghe oft van buyten innequaeme oft daermede binnen der stadt schieten, anders dan binnen coloevenaers hove, op die verbuerte van thien scellingen Brabants, te bekeeren in drien, als boven.

21. Item, die yemandt vander wet oft inder stadt dienst wesende, als pensionaris, secretaris, oft een vanden greffiers dreyghelijck toespraecke om ocsuyn vander stadt dienste, oft vader oft moeder, verbuert thien ponden Brabants ende eenen wech tot Sint Jacops in Galissien, ende de stadt, tot dat hy de thien ponden betaelt ende de bedevaert ghedaen heeft, op zijn lijf. Ende trocke hy eenighe waepene, zoe verbuert hy vijfthien ponden Brabants ende eenen wech tot Sint Jacops, als vore. Ende smeete oft stiete hy eenen vanden voirghenoemden persoonen, zoe verbuert hy zijn hant, ende boven dien staet noch tot arbitraele correctie van scepenen.

22. Item, die eenen anderen dreychde omdat hy over hem aenden heere gheklaecht hadde, verbuert een pondt Brabants ende een bedevaert tot Sint Martens te Tours, ende inde stadt niet te moeghen comen hy en hadde van beyde voldaen, op verbuerte van tvoirste let van zijnen duym.

23. Item, die wter stadt ende vrijheyt ghebannen is zekere jaerschaeren, coempt hy daer binnen eer zijn jaerschaeren wt ende gheexpireert zijn, sonder aenghetast oft ghehouden te worden, zoe wort sijnen tijt dat hy ghebannen was vernieut, ende begint van die tijt voirt, ende moet daernae zoe langhe wter stadt ende vrijheyt blijven als hy ghebannen was.

24. Item, die eenen ballinck vander stadt huysde oft logeerde binnen der

p 30

stadt oft vrijheyt, verbuert eenen wech in Cypers, oft hondert ryders, tot sessentwintich stuvers Brabants elcken rydere gerekent, daervore, half tot profyte vanden heere ende half tot profyte vander stadt.

25. Die byden raet vander stadt gebannen oft gecorrigeert ende ter poyen wtgeroepen, oft by vonnisse van scepenen gecondemneert wort in eenige wegen te doene, indien hy binnen der stadt oft vryheyt coempt ende gevangen wort eer hy de weghen gedaen heeft, oft zijnen afcoope daeraf ghemaeckt, die wort, sonder andere vonnisse, van zijnen let oft leden gheexecuteert, achtervolghende zijne correctie oft vonnisse, ende en mach niet ghestaen metten gelde daertoe staende. Ende daerboven weder ghebannen ende ghecorrigeert met ghelijck peyne.

26. Item, alsmen yemandt bant wter stadt jurisdictie ende vryheyt van Mechelen, zoe is men gewoonlijck tselve te doene nae ghelegentheyt vander sake, inder maniere naevolgende, te wetene, diemen eewelijck bant, die wort ghebannen op zijn lijf, die drie jaeren, op t'voirste let vanden duyme, ende diemen thien jaeren bant, die wort ghebannen op zijnen duym, ende daerenboven ghegeeselt te worden.

27. Item, die tcoren verdiert, salmen sleypen op een hoirt vander overste porte tot Neckerspoeleporte, ende daernae bannen wter stadt, op zijn lijf, sonder verdrach.

28. Item, die eenen anderen volcht met eenen gespannen oft gheladen boghe oft busse, om hem te evelen, sonder schieten, verbuert thien jaeren de stadt, op zijn een hant. Ende die met gespannen oft geladen boghe oft busse schote nae eenen anderen, weder hi [hem] geraeckt oft niet, verbuert zijn lijf.

29. Item, die op yemants duere oft vinstere sloege oft staecke om daerinne te comene ende yemant te evelen, verbuert dertich scellinghen Brabants. Ende coempt hy by fortse ende gewelt daerinne, zoe verbuert hy acht ponden Brabants. Ende indien hy yemant daerinne wesende mesdede, zoe verbuert hy zijn lijf. Ende wort hy bi yemant daer binnen wesende ghequetst oft doot gesmeten, die en verbuert niet, alzoe tselve voir nootwere ghehouden wort.

30. Item, die de straete scheynt oft yemant zijn gelt by fortse oft dreyge-

p 32

mente afneempt, oft dreyght yemants huys of goet af te branden, verbuert zijn lijf, sonder verdrach.

31. Item, die eenen anderen quetst, moet den chyrugien betaelen van zijne cure en al dat de ghequetste van medicinen ende anders behoeft te nemene, tot grootinghe van scepenen, ende den gequetsten voir zijn smerte tdobbel daeraf ende anders niet, ten waere dat by schepenen anders daerinne versien worde.

32. Item, wanneer meer persoonen hantdadich zijn in een gevechte oft aen eenen dootslach, ende deen van hen peys oft zoenne maeckt metten ghequetsten oft montzoendere, zoe worden daer mede inne begrepen allen dandere die mede strijtghier gheweest hebben, want peys oft zoene voir eenen, is zoene voor allen.

33. Item, allen de ghene die in een ghevichte in velde ende in verde strijtghier zijn daer yemant ghequetst is oft doot blijft, worden gehouden als principale, gelijck oiek doet die met eenen dootslagere vluchtich wort, oft op tgewijde vertreckt.

34. Item, de montzoendere van eenen dooden (dwelck is de werdelijcke[9] manspersoon den overleden naest bestaende van zweerdts syde) neemt tot zijnen profijte die helft vanden gelde dat int zoennen ghelooft wort, sonder te exprimeren waertoe de penninghen sullen gheemployeert worden. Ende dander helft wordt ghedeylt in tween, daeraf de naeste vrienden nae den montzoendere, den dooden van des vaders syde bestaende, nemen deen helft, ende de naeste vrienden van smoeders syde dander helft.

35. Item, de vader en mach egheen montzoendere zijn van zijnen soene ende daer negheen brueders oft brueders soenen en zijn, zoe is der susters soene montzoendere.

36. Item, nyemant en is gehouden des overleden sculden te betalene wt sake vanden penningen die hy vander zoeninge ontfanget, zoe verre hi anders hem negheen erfgenaeme en fondeert, dan alleenlijck dmeestergelt (?), dwelck genomen wort vanden gelde vander zoenne.

37. Item, als de momboiren van eenen montzoendere die onder zijne jaeren is de zoenne maken, zoe mach de montzoendere, als hy tot zijnen jaeren coempt, de zoenne voir goet houden, believet hem, oft die refuseren,

p 34

mits wederkerende de penningen voir de zoenne gegeven. Ende daeromme zijn de momboirs sculdich de penningen vander zoenne te bewaerene tot dat die montzoendere tot zijnen jaeren comen is, sonder die te laten deylen, ten waere dat de zoenne gheapprobeert ende gepasseert waere byden weesmeesters : in welcken ghevalle zoe moet de zoenne effect sorteren, sonder dat de montzoendere, tot zijnen jaeren comen zijnde, die mach refuseren.

38. Item, die door zijn mesdaet de kercke oft kerckhof in cesse brochte, is sculdich den cesse af te doene, ende de costen daeromme ghedaen binnen veertich daghen te betaelene, op de peyne van eewelijck ghebannen te worden wter stadt, op zijn lijf.

39. Als yemant in ghevangenisse gheleyt wordt, soo sal de casteleyn vanden ghevangenisse teeckenen den naem ende toenaem vanden ghevangen, ende den naem ende toenaem vanden ghenen dien daer doet legghen, t'sy de heere oft partie, ende voir wat sake, ende oick den dach ende jaere dat hy daer geleyt is.

40. Item, een ghevangen, tsy voir mesdaet oft scult, mach by andere crediteurs oft voir ander mesdaet inde gevangenisse beswaert worden.

41. Item, de casteleyn vanden steen oft gevanghenisse, indien hem eenich gevangen ontgaet oft ontquaeme by zijnen toedoene oft negligentie, moet goet doen ende innestaen daervore hij gevangen was.

42. Item, die in ghevangenisse ghelevert wort en mach niet ontslaghen worden dan met vonnisse van twee scepenen ghegeven ter manisse vanden scoutet; ende zoe wie in ghevangenisse geset wort tot bewaernisse vanden casteleyn, of die daer vernacht, die wort gehouden voir gelevert.

43. Item, nyemant en mach in besloten gevangenisse ghehouden worden in eenighe sake daer lijf noch let aen verbuert en is, zoe verre hy binnen Mechelen woonachtig is ende machtich om te betaelen, oft dat hy cautie ende borchtochte stellen wille te rechte te staene ende tgewijsde van scepenen te voldoene; wtgenomen die ghevanghen worden om bedroch van verswegen waerschap, om tvoldoen van scepenen vonnisse, om gheweygerde vrede, oft die nae recht vander Divise overgeheyscht wort.

44. Item, als een gevangen, oft yemant van zijnen weghen, versueekt

p 36

aen eenen vanden commoingimeesters eenige getuyghen, om tot zijne onscult te comene, te willen horen, zoe is den commoingimeester tselve schuldich te doene.

45. Item, alle andere delicten ende mesusen daeraf hier boven negheen mentie ghemaect en wort, sullen bv scepenen ghecorrigeert worden arbitralijck, nae gelegentheyt vander sake ende dispositie van gemeyne gescreven rechten.

TITEL III. VAN ARRESTAMENTEN.

1. De scoutet, commoingimeesters oft huere dienaers en moegen tgoet van eenen portere, ondersate oft ingesetene vander stadt oft vryheyt, niet vluchtich wesende, nyet doen arresteren voir eenige sculden oft actien, ten waere dat tselve by vonnisse van scepenen alzoe geordineert waere, oft dat die arrestament begheert tselve goet zijn maken wilde, oft seyde daeraen part ende deele te hebbene.

2. Item, een crediteur vindende zijnen sculdenaere van buyten hier binnen, mach, by eenen dienaere vanden heere ende stadt, den selven zijnen sculdenaere doen arresteren, om hem hier alzoe te rechte te betrecken welck arrest de selve dienaere is sculdich te doene in presentie van twee porters, ende terstont daernae tselve eenen vanden commoingimeesters te kennen te ghevene, oft anders soude tselve arrestament nul ende van onwaerden zijn.

3. Item, een dienaere die, versocht wesende eenen vreemden man, oft zijn goet present ende voir oogen wesende te arresteren, tselve niet doen en wilde, oft nae darrestement gedaen, den man oft goet liet gaen oft versteken, sonder den crediteur met souflisante borchtochte, oft anders wettelijck te voirsiene ende te besorghene, die moet inne staen ende verantwoorden oft betaelen de scult daervoor darrestament ghedaen is.

4. Item, een crediteur vindende zijnen sculdenaere van buyten, ende beduchtende dat hij hem absenteren soude aleer hy eenen dienaere soude connen crijghen, mach selve zijnen voirseyden sculdenaere aentasten ende vaste houden tot dat hi eenen dienaere gecrijghen can, den welcken hy den sculdenaere leveren moet, die gehouden is den sculdenaere te arresteren gelijck dat behoirt.

p 38

5. Item, die eenich goet binnen zijnen huyse oft bewaernisse gearresteert ende den last van tselve te bewaerene aenverdt, ende daer en boven ewech laet bringhen oft versteken, is sculdich te verantwoordene ende inne te staene voir de scult oft actie daervoir tselve goet gearresteert was.

6. Itm, een vreemt persoon alhier gearresteert moet in hachte ghaen totter tijt toe dat hy borchtochte ende cautie ghestelt sal hebben van hier te rechte te staene ende tghewijsde te voldoene, ten waere dat hy negheen borgen gecrijgen en conste, ende dat scepenen, considererende de gelegentheyt vander sake, ordineren dat hy ghestaen soude met cautie juratorie ende zijnen eede.

7. Item, een vreemt persoon willende eenen anderen vreemden persoon oft zijn goet alhier doen arresteren oft te rechte betrecken, is schuldich terstont voor commoingimeesters ende twee scepenen cautie ende borchtochte te stellene, met porteren souffisant zijnde, nae ghelegentheyt ende grootheyt vander sake, voir allen costen ende schaden die der stadt oft hueren porteren ende ingesetenen ter cause vanden voorseyden arreste oft rechtvoirderinghe soude moeghen toecomen ; welcke borghen zijn sculdich de selve borchtochte te sterckene[10] zoe dicwijle als sy by scepenen daertoe verzocht zullen worden.

TITEL IV. VAN VREEDE TE GHEVENE.

1. Die twist ende geschille heeft teghens eenen anderen ende hem beducht van ghequetst oft gesmeten te zijne, mach zijne wederpartie doen roepen voir den amman, om hem vreede te ghevene. Ende indien de gedaechde niet en compareert oft, comparerende, ende nae dien de vreedeheyschere by zijnen eede gheaffirmeert heeft, dat hy, wt sonderlinghe redenen hem beducht vanden gedaechde, den vreede ten versoecke vanden amman weygherde te ghevene, zoe soude hy verbueren twee carolus guldenen, ende soude de amman den ghedaechde in hachte houden totter tijt toe dat hy den vreede gegeven hadde ende de twee carolus guldenen betaelt.

2. Item, een portere siende twee oft meer persoonen kijvende oft twistende,

p 40

in absentie vanden amman, mach van den selven persoonen, om meerder quaet te verhoeden, vreede heysschen ; ende die alsulcken vreede weygerde te gevene, soude insgelijcx verbueren ij carolus guldenen, ende soude de amman, des vermaent wesende vanden portere, de selve moeten in hachte houden tot dat hi vrede gegeven hadde ende de boete betaelt.

3. Item, die den portere vrede heysschende verspraecke oft injurieerde, die soude oick verbueren twee carolus guldenen, ende in hachte blijven tot dat hy die boete betaelt hadde.

4. Item, die vreede heyscht is oock sculdich vreede te ghevene, opde selve peyne.

5. Item, als de vreede gegeven is, zoe moet de vreedeheysschere binnen acht daghen daernae voir commoingimeesters ende scepenen zijne partie doen dachvaerden om te compareren ten iersten rechtdaghe alsdan naestcomende, om te aenhoiren de sake waeromme hy den vreede gheheyscht heeft ; welcke sake partie wederleggen mach , ende commoingimeesters ende scepenen, partien gehoirt, sullen dan recht doen ghelijck behoirt. Ende indien de vreedeheyschere tselve binnen den voorseyden tijt niet en dede, zoe soude den vreede te niet ende doot zijn.

6. Item, vreede aldus gegeven blijft altijt goet ende van waerde, sonder dat van noode is den vreede te vernieuwen, tot dat partien veraccordeert ende verzoent zijn ende dat sy consenteren den vreede af te leggen ; welck consent geschieden moet in presentie van amman ende twee scepenen, oft van twee porters van Mechelen, behoudelijck dat de selve twee porters, oft beyde de partien, den iersten saterdach daernae sullen gehouden zijn tselve te declareren voir amman ende twee scepenen.

7. Item, die boven vreede den anderen qualijck toespraecke oft injurieerde met woorden, die verbuert eenen wech ten heylighen bloede tot Wissenaken, oft acht carolus guldenen daervoir, half tot profijte vanden heere ende half der stadt. Ende die boven vreede den anderen dreychde te smijtene, die verbuert eenen wech te Romen, oft sesthien carolus guldenen daervoir, te bekeren als vore, ende moet binnen sonneschijne, de stadt ende vryheyt ruymen, op tvoirste let van zijnen duym.

8. Item, die boven vreede den anderen smeete oft quetste, die verbuer zijn lijf, sonder verdrach.

p 42

TITEL V. VAN PORTERS.

1. Nyemandt en mach portere van Mechelen worden ten sy dat hy een jaer te voren stedevast binnen Mechelen ghewoont heeft.

2. Item, een porter van Mechelen, houdende alhier huys ende huysghesinne oft familie, ende vertreckende van hier in een ander stadt oft dorpe, ende aldaer zijn neringe doende of vrijheyt aennemende, verliest zijne porterie ende ambacht van deser stadt, in sulcker vuegen, al wilde hy weder binnen Mechelen comen woonen, en soude alhier zijn ambachte niet moegen doen sonder de porterie ende ambacht weder te coopene.

3. Item, een porter van Mechelen negheen huys noch huysghesinne houdende binnen Mechelen, ende in andere stede oft dorpe tot houwelijck comende ende aldaer vrijheyt oft ambachte aennemende, en verliest zijnporterie oft ambacht niet, maer mach altijt weder comen woonen binnen Mechelen, zijne porterie ende ambacht gebruycken.

4. Insghelijcx een portere woonende buyten op zijn eygen goet ende dat bedrijvende tot zijnen profijte, en verliest zijne porterie niet, ende de kinderen daer gheboren worden voir porters kinderen ghehouden ende gheacht.

5. Item, eens porters dochtere trouwende eenen buytenman ende met hem van hier vertreckende, en verliest huer porterie niet, zoe verre sy nae de doodt van hueren man binnen jaers weder binnen Mechelen coempt woonen, maer blijft in dien ghevalle vrye portersse, ende huere kinderen, die sy buyten gehadt heeft, worden oick voir porters ghehacht ende ghehouden, niet teghenstaende dat huer man ter stede daerhy woonachtich was portere was oft vrijheyt aengenomen hadde.

6. Item, een porter van Mechelen binnen der stadt oft vijheyt woonende, ende aennemende eenighe porterie oft vrijheyt van Brabant, en verbuert oft en verliest zijne porterie niet.

7. Item, een portere van Mechelen bedienende eenighe officie in Brabant, en verliest zijne porterie niet, maer, so lange hy tselve officie bedient en wort hy met zijn porterie niet bevrijt noch geholpen.

8. Item, de scoutet ende zijne dienaers en mogen negheenen portere,

p 44

ondersate oft ingesetenen vander stadt ende vrijheyt van Mechelen voir zijn mesdaet panden, ten sy dat tselve mesdaet ierst by scepenen gegroot sy.

9. Item, die binnen der stadt van Mechelen woont in zijns selfs huys, daerinne hi gegoet ende gheerft is, oft jaer ende dach binnen der stadt gewoont heeft, wort ghehouden, gheacht ende gereputeert voor eenen ingesetene der selver stadt.

10. Item, een porter vander stadt en mach om negheenderhande mesdaet wter stadt oft vrijheyt van Mechelen ghevuert worden, wtghenomen mesdaet van ghequetste Majesteyt, ketterye, ongelove ende dier gelijcke.

11. Item, een porter van Mechelen en mach den anderen niet doen arresteren of te rechte betrecken, voir personele sculden oft actie, buyten der stadt van Mechelen, ten waere dat sulcke persoon fugitif waere, oft daeraf suspect.

TITEL VI. VANDER DIVISEN RECHTEN.

1. Nyemant woonende binnen de heerlijcheyden ende plaetsen gebruyckende ende userende vander Divisen rechte, ende aldaer hof ende heere hebbende, en mach te rechte betrocken[11] worden voor eenighen rechtere binnen den voirscreven heerlijckheyden ende plaetsen, dan voir zijnen ordinaris rechtere, dat is: in personele saken voir den rechtere van zijnder woonstede.

2. In reele saken voir den rechtere daer gront ende bodem gelegen is, sonder elders binnen den voirseyden heerlijckheyden ende plaetsen in lijve oft in goede ghearresteert te moeghen worden.

3. Item, wanneer een ondersate, woonende binnen die voirscreven heerlijckheyden ende plaetsen, tsy portere van Mechelen oft egheen, in eenige andere plaetsen vander selve heerlijckheyt buyten zijne woonstede ghearresteert wort, oft zijn goet becommert, moet ende behoirt terstont costeloos ende schadeloos ontslaghen te wordene, mits stellende cautie te rechte te staene daer hy, nae Divisen rechte, sculdich is te rechte te staene.

p 46

4. Item, met den voorseyde rechte van Divise en moeghen hen niet behelpen dondersaten vanden voorseyden heerlijckheyden ende plaetsen die voorvluchtich zijn, oft die voor princen penningen, oft voor gewijsde vonnisse, oft oick van assisen, oft van eeten ende drincken ende montcoste, oft van huyshuere, oft van boeten ende bruecken by hem gecommitteert, gearresteert ende in goede oft lijve becommert worden; maer die zijn sculdich te rechte te staene ter plaetse daer sy ghearresteert ende becommert zijn.

5. Item, een buytenman willende eenen ondersaet vander Divisen arresteren buyten der plaetse van zijnder wooninge, is sculdich, voir eenich arrest te moegen doen, goede cautie ende borchtochte te stellene voir alle costen, scaden ende interesten die den gearresteerden ende der plaetse daer darrest ghebuert, oft hueren ondersaten, souden moegen toecomen ten ocsuyne vanden selven arreste.

6. Item, een ondersate vanden heerlijckheyden oft plaetsen vander Divisen hem verbindende ende obligerende voor eenighe wet vander Divisen buyten der plaetse daer hy woonachtich is, moet te rechte staen voir de wet daer hy de beloefte oft obligatie gedaen heeft, ende mach aldaer overgeheyscht worden by den rechter vander plaetse, nae dat hem sommierlijck ghebleken isvander voorseyde gheloefte ende obligatie.

7. Item, wanneer die rechtere daer de gheloefte geschiet is versoeckt den rechtere vander plaetse daer de geobligeerde woonachtich is om den selven over te seynden ende voir hem recht te plegen, ende onder zijnen eedt affirmeert hem ghebleecken te zijn vander voorseyde geloefte, zoe is dofficier vander plecken daer de sculdenaere woonachtich is sculdich, mits nemende zijnen sallaris daertoe staende, den selven sculdenaere over te seynden ter plaetse daer hy de geloefte gedaen heeft. Ende indien hi daeraf in gebreke waere, laetende den sculdenaere onder hem sitten sonder dien te bedwinghen zijne geloefte oft recht vander Divisen te voldoene, soude selve daervore moeten innestaen, ende soude dofficier, die den overheysch gedaen hadde, moegen arresteren ende in hachte houden allen dondersaten vander plaetse daer de sculdenaere woonachtich is, totter tijt toe dat hy hem te rechte presenteerde, oft zijne beloefte voldaen hadde, oft dat sy hueren officier in hachte hadden gelevert.

8. Item, die wt saken van beloeften oft obligatien, gedaen als vore, eenen

p 48

woonende onder de plaetsen vander Divisen wilt doen overeysschen, is schuldich tselve te doene binnen twee jaeren nae dat allen de termijnen vander obligatien verschenen zijn ; welcken tijt niet en loopt den onbejaerden kinderen tot dat sy achtien jaeren out zijn, noch oick gevanghen, oft die buyten lants zijn.

9. Item, derfghenamen[12] hebbende tgoet aenverdt van eenen overleden, die verbonden was inder manieren voirscreven, mach overgheheyscht worden ghelijck de principaele schuldenaere.

10. Item, allen de goeden vanden genen die alzoe overgeheyscht is worden geacht ende gehouden wettelijck verbonden voir de beloefte ende obligatie daervoir hi overgeheyscht is, zoe dat hy de selve nae den overheysch niet en mach vercoopen, alieneren noch belasten ten achterdeele vander voorseyde beloefte.

11. Item, een ondersate vander Divise, doende eenich mesdaet daer lijf noch let aen verbuert en is, onder eenige heerlijcheyt vander Divise, buyten de plaetse daer hy woonachtich is, mach aldaer aengetast ende in hachte gehouden worden tot dat hi den heere van zijnen bruecken ende boeten voldaen heeft ; maer indien hy vander heerlijcheyt daer hi mesdaen heeft ongecalengeert ende onverlooft geraken can, zoe mach hi de breucken ende boeten by hem verbuert overbrengen den heere daeronder hi woonachtich is, ende met hem daeraf overcomen, mits dwelcke hy los ende vrij blijft vanden selven bruecken ende boeten.

12. Item, in criminele saken daer lijf oft let verbuert is, moeten allen mesdadige te rechte staen ter plaetse daer sy tleste mesdaet oft crime gedaen hebben, ende behoiren aldaer, byden rechtere oft officier vander heerlijckeijdt daer sy woonachtich oft aengetast zijn, gesonden ende gelevert worden tot versoecke vanden rechtere oft officier vander plaetse daer tmesdaet ghebuert is, die sculdich is, als hi zijnen overeysch doet, te noemene ende exprimerene tleste feyt daerwt hy hem overheyscht ende begeert gelevert te wordene, ende voirts tegens den mesdadigen alzoe gelevert te procederene tot punitie ende executie, ghelijck dat behoirt, sonder dat hy in eenigher manieren met den mesdadigen mach composeren.

13. Item, als een gevangen onder der Divisen rechte by eenige andere

p 50

heeren oft officieren beswaert wort van anderen delicten ende mesdaet dan daervore hy gevangen is ende gelevert wort ter plaetse daer hy tleste mesdaet onder Divisen rechte gheperpetreert heeft, zoe moet dofficier vander plaetsen daer hy gelevert is eenen bequamen dach stellen ende assigneren allen den officiers die den gevanghen aenghetast oft beswaert hebben, te comen gestoffeert ende gefurneert, om teghens den ghevanghen te procederen nae ghelegentheyt vander sake.

14. Item, indien dofficiers die hem gevangen, aenghetast oft beswaert hebben, oft eenighe van hen niet en compareren ten voorseyden dage, zoe wort alsulcke beswaeringe gehouden voir nul ende van onwaerde, ende procedeert men voirts teghens den gevangen of die niet gebuert en waere.

15. Item, ten voorseyden daghe zoe zijn dofficiers vander Divise, die den gevangen gelevert hebben oft beswaert, schuldich behoirlijck te compareren, te weten, van weghen die van Mechelen, de scoutet met twee commoingimeesters ende de greffier van Mechelen, ende dandere officiers met twee scepenen ende den clerck van huere banck.

16. Item, die om zijn mesdaet ghebannen is wter stadt van Mechelen, mach wel gaen, staen ende converseren onder de plaetsen staende onder trecht vander Divise buyten de vrijheyt van Mechelen, sonder dat voir dat mesdaet die van Mechelen hem aentasten op[13] wederleveren oft overheyschen moegen.

TITEL VII. VAN CONTRACTEN, VOIRWAERDEN ENDE BORCHTOCHTEN.

1. Nyemant en mach, by eenige voirwaerde, contract, comenscape oft conventie, vercrijghen erffelijcheyt in eenige onruerlijcke oft erffelijcke goeden, huysen, chynsen oft renten gelegen binnen die jurisdictie ende vrijheyt van Mechelen, oft die oick belasten met eenige renten oft somme van penninghen, ten sy dat de selve voirwaerde, coopmanscape oft conventie gepasseert oft bekent sy voor scoutet, oft grontheere ende scepenen van Mechelen, ende laeten vanden grontheere daeronder de selve goeden, huysen, chynsen oft renten gelegen zijn, ende dat daeraf geschiede erffenisse

p 52

ende onterffenisse ; wtghenomen alleenlijck houwelijcke voirwaerde, sceydinghe ende deylinge, oft testamente oft wterste wille.

2. Item, alle erffelijcke goeden, huysen, chynsen ende renten weesen oft onbejaerde kinderen, kercken, goidshuysen, gasthuysen, heylighe geesthuysen der stadt, gemeynten, ambachten, oft geestelijcke plaetsen toebehoirende, oft tot Gods dienste geordineert, oft die vercocht worden om yemants wterste wille te voldoene, oft voir wtgewonnen renten, moeten met subhastatie, den meesten daervoir biedende, ende metter vierschaere vercocht worden.

3. Item, als eenige goeden vercocht worden met verdieren ende den meeste ende hoochste daervoir biedende, zoe moet tverdieren zijn tot profijte vanden vercoopere, ende niet tot profijte vanden verdierdere oft coopere, in geheele noch in deele.

4. Item, de coopere die eenighe erfve, oft huysen coopt op sekere chynsen of renten daerwtgaende, is schuldich te betalen allen die chynsen ende renten die nae zijnen coop vallen ende verschijnen sullen, ende de vercoopere moet tvercocht goet suveren ende vrij houden van allen verloopen ende verschenen termijnen gevallen voir den voorseyden coope.

5. Item, die erfve vercoopen, versetten, of met renten oft chynsen belasten wilt, is sculdich te specificeren, ende indien hi versocht wort, by eede te declareren allen chysen, renten ende lasten daer voir [te voiren] wtgaende, ende te beloven waerschap; mits welcke beloefte van waerschap allen de goeden vanden belovere, die hi alsdan heeft ende naemaels mach vercrijgen, zijn generalijck verbonden ende gehypotekeert voir tvoldoene vande selve waerscape.

6. Item, die int vercoopen ende goeden oft belasten van eenige erfve oft huysen, eenige renten, chynsen oft lasten daer voir [te voiren] opstaende oft wtgaende verswijcht, moet den coopere, indient hem belieft, zijn penningen weder restitueren, mits wedernemende dat hy vercocht heeft, ende zoe lange gevangen blijven tot dat hi voldaen heeft, ende daer en boven twee jaeren de stadt ende vrijheyt van Mechelen derven, ende noch staen tot arbitrale correctie van scepenen, nae gelegentheyt vander sake.

7. Item, als een sculdenaere oft debiteur generalijck verbint, obligeert ende hypotekeert zijne goeden, alsulcke generaele hypoteke oft verbandt streckt huer ende begrijpt alleenlijek de goeden vanden sculdenaere ende

p 54

debiteur zoe lange hy oft zijne erfgenamen de selve besittende ende gebruyckende zijn ende niet langhere, alsoe generael verbant oft hypoteke nyemant en belet zijne goeden te moeghen vercoopen oft veranderen.

8. Item, haeffelijcke goeden en blijven niet verbonden als pandt langher dan sy blijven inden eygendom vanden sculdenaere.

9. Item, alle dat aen een huys oft erfve nagelvast oft aertvast is, dat behoirt te volgene den ghenen die tselve huys volghet ende toebehoirt.

10. Item, alle erffelijcke goeden, chynsen, renten ende lijftochten tot yemants behoef oft profijt ghecocht, die daerinne gegoet ende gheerft is, volghen den ghenen daerop sy bebrieft zijn, hoewel een andere de coopere is ende tgelt daervoir betaelt heeft, sonder dat den coopere eenige actie oft toeseggen daerinne heeft, oick om zijn penningen te heysschen, ten waere dat de coopere inde goedinghen zijn dispositie daeraf behouden ende gereserveert hadde.

11. Item, die eenen anderen eenige renten vercoopt, de penningen daeraf ontfangende, ende beloeft de rente te besettene ende.te versekeren op zijne goeden goet genoech wesende om jaerlijc ende erffelijck de rente te betalene, is sculdich van dien tijde voirts de loopende rente te betalene, hoewel de goedinghe ende versekertheyt daeraf noch niet geschiet en is.

12. Item, die in houwelijcke voirwaerde beloeft eenige penningen te betalene oft doen betalene nae zijn doot is schuldich ten versoecke vanden ghenen tot wiens behoef de geloefte gedaen is, goede cautie ende borchtochte te stellene, om nae zijn doot de selve somme daeraen te verhalene, hoewel inde voirwaerde daeraf niet geseyt en is.

13. Item, allen de gene die eenich goet, waere oft comenscape coopen op dage te betalene, oft eenich goet oft huyshuere voir sekere prijs sjaers, zijn sculdich, ten versoecke ende begheerte vanden vercoopere oft verhuerdere, te setten goede cautie ende borchtochte den prijs oft huere te betalene ten besproken dage, zoe verre de vercoopere oft verhuerdere tselve versoeckt ende begheert aleer hy tvercocht goet, ware oft comenschape ghelevert heeft ende eer de huerlinck int ghebruyck vanden goede oft huyse is, hoewel in de voirwaerde van negheender cautie oft borchtochte vermaent en is.

14. Item, als yemant voir scepenen hem als borge verbindt voir eenen anderen onder de jurisdictie van Mechelen niet woonende, zoe mach de

p 56

gene tot wiens profijte de borchtochte gedaen is den borghe aenspreken, indient hem belieft, niet teghenstaende dat de principael present ende souffisant is om te betaelene.

15. Item, wanneer een oft meer persoonen hen voir eenen anderen verbinden als borghe ende als principaele sculdenaere, oft dat sy geloven, indien de principaele zijnen dach niet en hout, selve de schult te betaelene, zoe moeghen zy aengesproken worden als principaele, hoewel de schuldenaere present ende souffisant waere, ende oick een voor al.

16. Item, als een crediteur, hebbende borgen voir zijn schult die tot sekere termijnen te betaelen staet, zijnen sculdenaere anderen dach van betalinghe gheeft, oft eenighe nieuwe voirwaerde met hem maeckt, zoe zijn met dien de borgen ontslaghen van huere borchtochte ende beloefte.

17. Item, een portere, ondersaete oft inghesetene en mach hem niet verbinden, by eenich contract oft obligatie, op de peyne van verwatenisse oft gheestelijcken ban, ende indien [hy] de contrarie dede, soude daeraf gecorrigeert worden by scepenen, ende dobligatie te nieute.

18. Item, die voir een vanden commoingimeesters oft voir scepenen van Mechelen eenen anderen kent sculdich te wesene, moet de selve scult binnen sonneschijne betalen, oft zijnen crediteur daeraf vernueghen ende contenteren. Ende indien hi in gebreke is, zoe mach die crediteur tsanderdaeghs daervoir zijne goeden oft persoon doen executeren.

19. Item, een buytenman oft gheestelijcke persoon, willende yemant te rechte betrecken, is schuldich cautie ende borchtochte te stellene voir de costen vanden processe, ende boven dien te rechte te staene ende tgewijsde van scepenen te voldoene, indien men hem ijet heysschen wilt ten waere dat, partien gehoirt, anders by scepenen daerinne versien worde.

20. Item, in alle goedingen, conventien, comescapen ende vercoopinghen van erffelijcke goeden, renten, oft belastinge ende hypoteke van dien, diemen voir scepenen van Mechelen passeren moet, is men sculdich te exprimeren ende te declareren inde scepenen brieven alle lasten ende voirgaende, chijnsen, renten, obligatien, servituten ende commeren daermede de voorseyde goeden van te voiren belast zijn, mitgaders den rechtvaerdighen prijs vanden voorseyde goedinge, conventien, comenscapen, vercoopinge, belastinge oft hypoteke, sonder alsulcke contracten te passeren onder generale

p 58

declaratie, te wetene: opde commeren ende lasten daer te voren wtgaende, oft om sekere somme van penningben.

TITEL VIII. VAN HUERINGHE.

1. Huere ghaet voir coope, ende sterfdach en breeckt egheen huere.

2. Item, als eenige verhuerde erfve oft huys wtghewonnen wort, zoe expireert de huere, ende moet de huerlinck derfve oft huys ruymen binnen den halfven jaere nae dwtwinninge, niet teghenstaende dat de hueringe gedaen es byden eyghenaere vanden huyse oft erfve.

3. Item, een tochtenaere en mach tgoet ende huysen die hy in tochte besidt niet langher verhueren dan zijn tochte en duert, ende de huerlinck moet tgoet ende huys ruymen ten naesten tijde vanden jaere daer hy inne es ten tijde vanden overlijden vanden tochtenaere, zoe verre de proprietaris tselve versoeckt ende begheert.

4. Item, de huerlinck die eenighe erfve oft huys huert van eenen tochtenaere is sculdich de huere te doen condighen, byden amman oft sergant vanden heere oft der stadt, den erfman, de welcke binnen veerthien daghen nae de date vander voorseyde condinge mach selve de huere aenverden, mits stellende goede ende souffisante borge voir de selve huere, ende daernae niet.

5. Insghelijcx, die deel heeft in eenighe erfve oft huysen, die by zijne medeplegers oft mededeelders verhuert wort sonder zijnen last oft consente, mach oick altijdt de naeste zijn om de huere te behouden voir den selven prijs, mits stellende goede ende souffisante borgen voir de voorschreven huere, nae insinuatie ende condinge binnen den tijde als boven.

6. Item, als een huerlinck coopt oft doet coopen tot zijnen behoef derfve oft huys dat hy in hueren heeft, soe smelt ende is ter stont te nieute zijn voirseyde huere; ende indien den coop gecalengiert wort, moet ter stont vander erfve ofte huys scheyden, niet teghenstaende eenighe conventie ter contrarie.

7. Item, als een huerlinck zijne huere eenen anderen overgheeft oft overlaet voir meerderen, ghelijcken oft minderen prijs, zoe mach altijdt de verhuerdere daeraf de naeste zijn ende nemen zijn goet weder nae hem voir

p 60

dien prijs, om dat voirts te verhueren ofte behouden, gelijck hem dat belieft.

8. Item, een huerlinck, nae dat de jaeren oft termijnen van zijne huere wt zijn ende gheexpireert, en heeft egheen recht om de huere te behouden voir den prijs dat een andere daervoir geven wilt.

9. Item, die eenighe huysen verhuert, is sculdich die te onderhouden van wanden ende dake ende andere nootsakelijcke reparatie, ende vast van vinsteren ende dueren.

10. Item, een huerlinck en mach derfve oft huys by hem ghehuert niet ghebruycken, oft eenen anderen verhueren om te ghebruycken, tot andere neringhe dan hem die verhuert is, sonder consent vanden verhuerdere.

11. Item, alsoe alle huysen daermen wijn vercoopt verbonden ende verobligeert staen voir de assyse diemen daerinne maeckt, zoe en is niet georloft eenen huerlinck wijn te vercoopene in een gehuert huys, ten sy dat hy tselve ondersproecken heeft in zijne huere, oft dat hy goede cautie ende borchtochte stelle thuys daeraf vrij te houdene, oft dat de rentmeesters vander stadt huys [hem] daeraf ontslaen.

12. Item, een huerlinck mach derfve by hem ghehuert vueghen ende stellen nae zijne neringe, daertoe die hem verhuert is, tot zijnen coste, behoudelijc dat tselve sy sonder achterdeele oft verderffelijcke scade vander erfve, ende dat int afscheyden vande huere hy tselve wederomme stelle in alsulcken staet alst was doen hy daeraen quam.

13. Een huerlinck boomen settende op tgoet dat hy gehuert heeft, mach die weder wtdoen ende met hem nemen, als hi van zijne hueringe scheydt, oft dat die wt is.

14. Item, alle haeffelijcke goeden bevonden in een gehuert huys oft erfve den huerlinck toebehoirende staen ende zijn verbonden voor de huere vanden selven huyse oft erfve, ende moet de huerlinck de huere betaelen of den moet vanden verhuerdere hebben aleer hi de haeffelij ke goeden wt den huyse mach doen. Ende indien hi contrarie dede, soe beh iren alsulcke haeffelijcke goeden, ten versoecke vanden verhuerdere, we er binnen platen ghebrocht te wordene, om zijne verschenen huere daeraen te verhalen.

15. Item, die eens anders goet aenverdt om te bewaeren oft erghens te vueren oft te leveren, weder hy daeraf loon neempt fte egheen, moet daervore innestaen ende tselve betaelen indient verloren oft hem afhendich

p 62

ghemaeckt wort, ten waere dat hy tselve wel bewaert hadde ende hem afhendich gemaect worde sonder zijne scult, by fortse oft andere manieren die hy niet en hadde moegen beletten by zijnder nernsticheyt oft diligentie.

TITEL IX. VAN RECHTEN GHEHOUDE LUYDEN AENGAENDE.

1. Een man is momboir van zijne huysvrouwe, ende mach allen huere goeden, actien ende schulden, als momboir vervolgen, eysschen ende bescudden, sonder auctorizatie oft consent van zijne huysvrouwe.

2. Item, de man mach allen de haeffelijcke goeden, die hy ende zijne huysvrouwe besittende zijn, ende oock alle erffelijcke goeden, huysen, chijnsen ende renten staende thouwelijck vercreghen, tsy dat hi daer alleen inne gegoet is, of de vrouwe, oft beyde tsamen, vercoopen, transporteren, belasten ende verthieren, sonder consent, wille, wete oft byzijne van zijne huysvrouwe.

3. Maer de erffelijcke goeden die een vrouwe te houwelijck bringt, oft die staende thouwelijc huer van hueren vrienden versterven, succederen oft gegeven worden, en mach de man niet vercoopen, belasten noch vervreemden, ten si dat de vrouwe, wettelijc by hueren man geauctorizeert, daerinne consenteert ende mede de onterffenisse ende goedinge doet.

4. Insghelijcx een vrouwe met hueren man woonende, gheen coopwijf wesende, en mach huere erffelijcke goeden niet vercoopen, verminderen oft belasten, noch in rechte staen, oft procureur machtighen sonder consent van hueren man, maer wel daeraf disponeren by testamente oft wterste wille sonder tvoirseyde consent.

5. Item, de man is sculdich de penningen comende vanden afghequeten renten oft van vercochte erffelijcke goeden, zijne huysvrouwe toebehoirende ende van heurder zijde gecomen weder aen te leggen aen andere erffelijcke goeden oft renten, die succederen inde plaetse ende houden de nature vanden vercochten goeden oft afgequeten renten.

6. Item, indien de man de voorseyde penningen, comende van afghequeten renten oft vercochte erffelijcke goeden ghecomen vander zijde

p 64

vander vrouwe, niet weder en employeerde in coopinghe van andere erffelijcken renten oft goeden, zoe soude de vrouwe oft huere erfghenamen de selve penninghen moeten voirwt hebben vander have oft vercregen goeden. Ende indien de have ende vercregen goeden daertoe niet ghenoech en waren, zoe soude tsurplus moeten betaelt ende voldaen worden van smans goeden; ende houden de penninghen nature vanden vercochten goeden oft afgequeten renten.

7. Item, als een vrouwe staende hueren houwelijck, by consent van hueren man, gegoet ende gheerft wort in eenighe erfgoeden, huysen, chynsen oft renten, met eenen vreemden momboir, zoe worden de selve vercregen goeden gehouden ende geacht als erffelijcke goeden gecomenvander zijde vander vrouwe, zoe dat de man die niet vercoopen en mach sonder by zijne van zijne huysvrouwe. Ende nae de doot vander vrouwe succederen de selve vercreghen goeden den erfghenamen vander vrouwe, behoudelijck den man zijne tochte daerinne zijn leefdaghen, ende niet langher.

8. Item, derffelijcke goeden van eender vrouwen die egheen coopwijf en is en moegen niet gheexecuteert worden voir de schulden van hueren man staende huer beyde houwelijcke ghecontracteert, zo verre de vrouwe daervoir niet geloeft en heeft ende dat sy nae de doot van hueren man egheen have oft vercreghen goeden en aenverdt, maer die habandoneert, mits leggende de sloetele op tgraf van hueren man, ende daernaer niet meer in tsterfhuys en compt.

9. Insgelijcx een vrouwe egheen coopwijf wesende en mach hueren man noch zijne goeden niet belasten met eenigen sculden die sy maeckt oft contraheert staende heur beyde houwelijcke, maer blijft de vrouwe alleenlijck ende huere goeden voir sulcke schult verbonden, ende moegen daervoir gheexecuteert worden nae de doot van den man, ende niet eer; wtghenomen die schult die eene vrouwe schuldich is den oproepers, scatters ende clercken vanden ouden cleercoopers, van have byde vrouwe met oproepene ghecocht, die welcke de man schuldich is te betalene, zoe verre de have binnen den huyse vanden man comen is.

10. Maer een vrouwe comanschape doende ende sculden makende ter cause van huere comenscape, verbint hueren man voir de selve schulden, ende moegen sulcke sculden vervolcht worden alzoe wel teghens den man ende zijne goeden als teghens de vrouwe ende huere goeden.

p 66

11. Item, alle erffelijcke goeden, huysen, chijnsen oft renten staende den houwelijcke van twee gehuysen[14] vercreghen, weder den man alleene daerinne gegoet is, oft toecomen is, of de vrouwe, oft beyde tsamen, zijn ghemeyn. Ende indien sy egheen wettighe kinderen tsamen en hebben, moeten twee sijden hebben, daeraf deene helft volcht des mans erfgenamen, ende dander helft der vrouwen erfgenamen, sonder dat de man tdeel vander vrouwen, oft de vrouwe tdeel vanden man by testamente oft wterste wille eenichssins mach beswaeren oft belasten.

12. Item, de langstlevende van twee gehuysen[15], nae de doot vanden iersten aflivinghen[16], heeft kuese: oft hy hem houden wilt aen zijne houwelijcke voirwaerde, oft zijn lantrecht, oft de makinge vanden iersten aflivinghen[17] ; ende met eenen van drien alleene moet hy te vreden zijn, ten sy dat byder houwelijcker voirwaerde expresselijck anders daerinne versien sy.

13. Item, de langstlevende van twee gehuysen[18], willende blijven besitten ende gebruycken de haeffelijcke goeden by den ierst aflivinghen[19] achterghelaeten wt crachte van testamente oft wterste wille wettelijck gemaeckt, is schuldich allen de haeffelijcke goeden int sterfhuys bevonden te doen inventorieren by eenen secretaris vander stadt, ter presentie van een van den commoingimeesters, oft van twee schepenen, ende die te doen scatten by ghesworen scatters, hen des verstaende, ende de helft vander somme, daertoe allen de haeffelijcke goeden ghescat worden, te verborgen met onroerlijcke goeden onder de jurisdictie vander stadt gelegen, oft met sufficiente borghen, die hi schuldich is van jaere te jaere, als hy des versocht wort, te vernieuwen, van de selve helft vander gheschatte somme nae zijn doot te doen restitueren den erfghenamen vanden iersten aflijvighen.

14. Item, vader ende moeder en zijn niet gehouden te betalen de schulden van hueren kinderen, oft die bruecken oft boeten die huer kinderen souden moeghen verbueren, alsoe de kinderen niet en zijn int broot vanden ouders; ende en is van gheenen noode die wt den broode te doene.

p 68

TITEL X. VAN LEENRECHTEN.

1. Een yeghelijck is schuldich zijn leen op hem verstorven te verheffen binnen sesse weken nae dat op hem verstorven is, ende den heere te betalene voir een volle leen derthien rijders, te dertich stuyvers den rijdere gerekent, ende voir een ghespleten leen een vrome, dat is zoe vele alst jaerlijcx wtbringt oft ter hueren gelt, oft by ghebreke van dien mach die heere doen volgen op zijn leen, ende dat houden, gebruycken ende de vruchten daeraf comende ontfangen ende winnen, sonder rekeninghe, ter tijt toe dat yemant, recht hebbende totten selven leene, dat verheffen wilt; daertoe hi altijt comen mach mits betalende therghewee ende alle wettelijcke costen.

2. Item, alle leenen bedrijf hebbende, oft jaerlijcx waerdich wesende vijf ponden Brabants oft daer boven, worden gehouden voir een volle leen. Ende alle leenen negheen bedrijf hebbende, min waerdich wesende dan vijf ponden Brabants, worden gehouden voor gespleten leenen.

3. Item, nyemandt en mach recht heysschen oft vervolghen tot eenighe leengoeden, ten sy dat hy ierst den heere van zijnen hergewee voldaen heeft, ende te hove als leenman bekent is.

4. Item, alle renten gehypotekeert ende bepant op leengoeden worden gehouden voir leen ende moeten verheven worden ende hergewee betalen gelijck ander leengoeden, zo lange de selve niet gequeten en worden ; maer nae dat de selve renten gequeten worden, zoe is sulck leen doodt ende te nieute, ende en is men daeraf gheen hergewee schuldich.

5. Item, eenen yeghelijcke is georloft zijn leengoeden te vercoopen, te veranderen ende te belastene, behoudelijck dat tselve geschien moet voir den stadthouder ende mannen van leene, mits betalende de rechten daertoe staende, sonder consent van zijnen naesten hoir oft yemant anders.

6. Item, een yeghelijck, hebbende octroy vanden prince, mach van zijnen leengoeden disponeren by testamente oft houwelijcke voorwaerde, zonder te comen voir stadthoudere ende mannen.

7. Item, alle scheydinghe ende deylinge tusschen erfgenaemen gemaect worden van werden ghehouden, oick aengaende leengoeden,

p 70

hoewel die voir den stadthoudere ende mannen niet gepasseert en zijn, behoudelijc dat die ghene die eenige leenen aengedeylt zijn, die moeten verheffen ende den heere van zijnen rechte voldoen binnen behoirlijcken tijde, als boven.

8. Item, alle leenen versterven vanden ouders op de soonen; ende daer meer soonen zijn, zo volghen den oudtsten soone alleene de heerlijcheyt, onsekere innecomen oft vervallen, ende fortresse vanden leene, ende twee deelen vanden chynsen, renten ende andere sekere goeden totten leene behoirende. Ende dandere derdendeele vanden voirscreven chynsen, renten endeandere sekere goeden volcht dandere soonen, tsy een oft meer, die huere deel van hueren oudtsten broedere, hooghe heerlijcheyt hebbende, te leene ontfanghen moeghen, oft vanden heere daer tprincipael leen af gehouden is.

9. Item, daer egheen soonen en zijn, soe versterft dleen op de dochteren ende daer meer dochteren zijn volcht der oudtster dochtere tegens huere susters, tsy eene oft meer, sulcke vordeele als boven vanden oudtsten soone gheseyt is.

10. Item, als vader ende moeder, sone ende dochter hebbende, aflivich worden negheen erffelijcke goeden achterlatende dan leenen, soe moeten de dochteren wten leenen gegoet worden in redelijcheyt, by advyse ende raede van vrienden.

11. Item, alle leenen verstervende wter zijde succederen op de naeste mans hoir, die alle vrouwen in gelijcke graet zijnde wtsluyt; maer de vrouwe naerder bestaende excludeert de mans hoir in voirderen graet bestaende; ende daer meer mans hoiren zijn den overledenen even nae bestaende, soe volgen den oudtsten mans hoir de heerlijcheyt, onsekere innecomen ende de fortresse; ende dandere chynsen, renten ende sekere innecomen deylen sy al tsamen evengelijc.

12. Item, in successie van leenen in rechte linie, zoe comen de kinderen altijt in plaetse van hueren ouders, ende representeren hueren persoon, maer niet in successie oft versterffenisse comende wter zijde.

13. Item, alle leenen verstervende wter zijde volghen den struyck vandaer sy comen zijn.

14. Item, alle leenen staende houwelijck van twee gehuyssen stervende sonder kinderen vercreghen, volgen den erfghenaemen vanden ghenen die

p 72

te halme comen is, die nochtans den erfgenaemen vanden anderen die te halme niet comen en is sculdich zijn te doene recompense vander helft vanden penninghen voir tselve leen betaelt.

15. Item, als man oft vrouwe tsamen kinderen hebbende ende leenen besittende aflivich wort, zoe heeft de langstlevende zijn tocht inde heerlijcheyt, onsekere innecomen ende fortresse vanden leenen, ende in de helft vanden anderen sekere innecomen vanden selven leenen, ende de proprieteyt vanden selven leenen versterft terstont op de kinderen.

16. Item, daer egheen kinderen en zijn behout de langstlevende zijn tochte ende helft vanden leenen comende vander zijde vanden iersten aflivingen.

TITEL XI. VAN CALENGIEREN ENDE NAERDERSCAP.

1. In vercoopen van onroerlijcke goeden valt calengieren ende naerderscap in drie manieren, te wetene van bloets weghen, van deels weghen ende van gronts weghen.

2. Item, die eenighe onroerlijcke vercochte goeden wilt vernaerderen oft calengieren, moet tselve te kennen gheven den amman, eest erffelijck goet, oft den stadthoudere ende leenmannen, eest leengoet, ende stellen onder hen gout ende silvere, met presentatie vanden coop te voldoen gelijck dat behoort, declarerende wt wat sake hy tvercochte goet wilt vernaerderen, tsy van bloets weghen, deels wegen oft gronts wegen; dwelck de amman, oft de clerck vanden leenen, is sculdich te scriven in zijnen registre, ende daeraf de weete te doen den coopere ende vercoopere; ende voirts moet de amman daeraf een briefken gheven den secretarissen vander stadt, opdat sy daeraf egeen goedinge en laten gheschien, totter tijt toe dats partyen eens zijn, metter minnen ofte metten rechte.

3. Item, van bloets weghen mach een yeghelijck, den vercoopere bestaende ten vierden graedt oft lede vander zijde daer de goeden af ghecomen zijn, calengieren ende vernaerderen vercochte onroerlijcke patrimonie goeden, soe verre hy int vercoopen van den selven goeden niet gheconsenteert en heeft, alwaert oick dat tselve goet eenen van den maechscape

p 74

vercocht waere, evenverre de calengierdere den vercooper naerder van bloede bestonde dan de cooper.

4. Item, daer meer persoonen den vercoopere bestaen[20] als boven, willen comen tot calengieringhe, soo behoirt de naerderscap te volghen die naest bestaet, niet tegenstaende dat andere [dat een ander] ierst zijn naerderscap gepresenteert hadde; maer daer twee even nae ende in eenen graet den vercoopere bestaende begheren te calengierene, zoe volcht de naerderscap die ierst zijne nersticheyt daerinne gedaen heeft.

5. Item, die part ende deel heeft in eenighe onroerlijcke vercochte goeden mach de selve vernaerderen ende calengieren zoe verre hy int vercoopen vanden selven goeden niet geconsenteert en heeft, ende gaet voir alle bloet, hoewel de calengierdere van bloets weghen ierst zijne calengieringe gedaen hadde.

6. Item, als twee persoonen, deel hebbende in een vercocht goet, willen den coop vernaerderen, zoe volcht de naerderscap den ghenen die tmeeste deel heeft ; ende daer de deelen even groot zijn, zoe volcht die ierst zijn calengieringe gedaen heeft, niet tegenstaende dat dandere van den bloede van den vercoopere waere, want tbloet niet gekent en is daer calengieringe van deels weghen geschiet.

7. Item, als diverse onberoerlijcke goeden zijn chijns ghemeyne oft verbonden staen voor eenen chijns, erffelijcke rente oft pachte gheenen grontchijns oft heeren chijns zijnde, ende den chijns, rente ofte erfpacht vercocht wort, zoe mach de ghene die eenige van den selven goeden voir den chijns, rente oft pacht verbonden besit[21] ende toebehoiren, de vercochte chijnsen, renten oft erfpacht calengieren ende vernaerderen van gronts weghen, ende alzoe zijne gront suveren, indien hi int vercoopen van den selven chijnsen, renten oft erfpacht niet geconsenteert en heeft; ende moet gaen voir calengieringhe van bloets weghen ende deels weghen.

8. Item, daer meer persoonen eenige chijnsen, renten oft erfpachten calengieren willen van gronts wegen, moet de ghene die den principaelen pandt oft den gront principalijck verbonden besit, gaen voir dien die den toepant besit; ende daer de gronden even gelijck verbonden zijn, moet

p 76

voirgaen die tmeeste deel van den verbonden gronden toebehoirt, hoewel dandere eer zijn calengieringe gepresenteert hadde.

9. Item, een yegelijck moet zijn calengieringe oft naerderscap presenteren voir de goedinge ende erffenisse van den selven goeden, indien daer kerckgeboden van der vercoopinge gedaen zijn ; ende daer egheen kerckgeboden gedaen en worden voir de goedinge blijven de vercochte goeden calengierbaer jaer ende dach nae de goedinghe, ende daernae niet.

10. Item, int calengieren van leengoeden zo mach men naerderscap presenteren binnen jaere ende daghe van der goedinghe oft erffenisse, ende daernae niet, weder daer kerckgheboden ghedaen zijn oft niet.

11. Item, men mach egheen kerckgeboden doen om naerderscap wt te sluytene, ten sy dat den coop van den goeden tusschen den coopere ende vercoopere ierst gemaeckt ende met den palmslach gesloten sy.

12. Item, een calengierdere is sculdich, ten versoecke vanden coopere oft vercoopere, alvore zijnen eedt te doene, dat hy die calengieringhe gedaen heeft tot zijns selfs behoef ende nyemants anders, ende dat hy tghecalengiert goet jaer ende dach behouden sal, sonder argelist.

13. Welcken eedt ghedaen wesende, zoe zijn de coopere ende vercoopere sculdich, ten versoecke vanden calengierdere ende in zijne presentie, by hueren eedt te verclaren hoe ende in wat manieren de comenscap op den palmslach gemaeckt ende gesloten is, sonder fraulde ende arghelist, ende sonder eenigh toeseggen dat ten laste vanden calengierdere soude moeghen comen.

14. Nae welcke eeden alsoe gedaen, zoe moet de calengierdere binnen sonne schijnen van dien dage onder wet consigneren ende namptiseren de ghereede penningen vander comenschape die sonder dach te betaelene zijn, ende voir de penningen die op daghen te betalene zijn, ende andere voirwaerden ende conditien vander comenschape moet hy stellen goede cautie ende borchtochte, oft panden goet ghenoech zijnde om te volcomen ende te volbringen die geheele comenscape, na wtwijsen vander voirwaerde, op peyne van vervallen ende versteken te zijne van zijne naerderscap.

15. Insgelijcx, soe moet de coopere, indien hi hem teghen tcalengieren opponeren wilt, ten selven daghe binnen sonne schijne oick consigneren

p 78

ende namptizeren onder wet, ende cautie by borchtochte oft panden stellen ghelijck de calengierdere, op peyne van te vervallen ende versteken te blijvene van zijne oppositie, zoe dat den calengierdere zijne naerderscap volghen sal.

16. Item, soe verre de calengierdere niet versoecken en wille dat coopere ende vercoopere by hueren eedt verclaren hoe ende in wat manieren de comenscape by den palmslach gemaeckt ende gesloten is, maer wilt anders wettelijck thoonen de comenscape, dwelck hi wel doen mach, zoe is hi gehouden, ten versoecke vanden coopere oft vercoopere, binnen sonne schijne te consigneren ende namptiseren, ende cautie te stellene als boven, van tgene dat de coopere ende vercoopere sonder eedt[22] voir wet sullen affirmeren; ende de coopere van gelijcke, indien hi hem teghen tcalengieren opponeren wilt, op peyne als vore.

17. Item, de vercoopere begherende ende versoeckende voldaen te wesen van zijne comenscape moet terstont betaelt wesen vanden ghenamptiseerde penningen biden calengierdere gheconsigneert; des is hy gehouden tvercocht goet op te draghene metten halme inde handen vanden heere, tot behoef vanden ghenen dier recht aen heeft.

18. Item, trecht van calengieren ende naerderschap is verschenen zoe saen de coop metten palmslach gevesticht is ; niet te min moeghen coopere ende vercoopere malcanderen wel quijtscelden, alzoe verre daer alnoch egheene naerderinge gepresenteert en is, ende anders niet.

19. Item, int vercoop van goeden die ter vierscharen by subhastatie den meest daervoir biedende vercocht moeten worden, en valt egheen calengieren oft naerderschap.

20. Item, in mangelinge oft permutatie van onberoerelijcke goeden, oft oick transporten ende giften van goeden, sonder bedroch, zoe verre daer egheen ghelt gegeven en wort, oft dat de goeden niet ghepresen noch geestimeert en worden, en valt egheen calengieren oft naerderinge ; ten waere dat eenich goet vermangelt worde op eenighe chijnsen, renten oft pachten, staende ter quijtinghe, in welcken gevalle men tselve goet als gepresen oft geestimeert soude moegen vernaerderen ende calengieren, mits betalende daervoir so vele als de principale penningen vande voirschreven renten,

p 80

chijnsen oft pachten bedragen, oft assigneren op goede souffissante panden alsulcke renten, chijnsen oft pachten, ten kuese vanden calengierdere.

21. Item, als diversche goeden tsamen vercocht worden met eender comenscape, daeraf eenighe van bloets wegen, deels wegen oft gronts weghen calengierbaer zijn, ende eenige niet, zoe mach nochtans de ghene die de calengieringe aengaet de geheele comenscape vernaerderen ende calengieren, sonder de selve comenscape te moegen splijten, ende eenige goeden te willen vernaerderen ende behouden ende dandere niet.

22. Item, de calengierdere coempt in de plaetse vanden coopere ende moet voldoen dat de coopere sculdich was te voldoene, sonder eenichssins meer moeghen belast te wordene van den coopere by eenige voirwaerde, conditie oft banduynen.

23. Item, indien de calengierdere niet en voldoet dat hy schuldich is, ende mits dien van zijnder naerderschap vervalt, zoe moet de coopere de comenscape voldoen, want hy de coopman blijft.

24. Item, de vruchten van gecalengierde goeden, de welcke de coopere nae de goedinghe soude hebben moeghen ontfanghen, volghen den calengierdere, vander tijt dat hy zijne calengieringhe heeft ghepresenteert ende daeraf doen de weete doen den coopere ende vercoopere.

25. Item, erffelijcke chijnsen oft renten, weder die quijtbaer zijn oftniet, worden voir onroerlijcke goeden ghehouden, ende valt int vercoopen van den selven renten oft chijnsen calengieringhe ende naerderschap, gelijck int vercoopen van andere onroerlijcke goeden.

26. Item, wanneer yemant, besittende ende heffende eenighe chynsen, renten oft pachten, negheen gront chynsen oft heeren chynsen zijnde, op eens anders huys, gront oft goet, de selve zijne chijnsen, renten oft pachten alleene, oft met anderen onroerlijcke goeden vercochte, zoe mach elck, op wiens goet de selve chijnsen, renten oft pachten geypotekeert staen, de naeste zijn om te calengieren tghene dat wt zijn goet gaet, betalende naer advenant van der comenscape, sonder de geheele comenscape te moeten aenverden, ende ghaet voor alle anderen die de comenscape van bloets weghen oft deels weghen souden moegen vernaerderen.

27. Item, een coopere van leengoeden, oft andere erffelijcke goeden, daer negheen kerckgeboden af gedaen en zijn, ende daerinne gegoet ende gevesticht voir heere ende hof oft wet, ghelijck dat behoirt, mach de selve

p 82

goeden gebruycken ghelijck hem dat belieft, tot dat men hem naerderscap biedt. Ende wat hi nae de sesse weken, te rekenen vander goedinge ende voir de geboden naerderscap doet afbreecken oft afhouwen, ende vanden gront vueren oft leggen, moet hem volgen, maer dede hi yet voir de goedinghe oft binnen sesse weken daernae, oft naede calengieringhe afbreken oft afhouwen, dat soude hy den calengierdere moeten goet doen.

28. Insghelijcx, zoe moeten den voorseyden coopere volgen alle afgedaen ende ghevelde vruchten op tvoirseyde goet gewassen voir de calengieringhe, hoewel die noch op den gront laghen, ende alle hueringen, chijnsen, renten, ende erfpachten die voir de calengieringhe gevallen ende verschenen zijn, hoewel die noch onbetaelt waeren; maer aengaende afgehouwen opgaende hout, dat moet den calengierdere volgen, zo verre [ het ] van den gronde niet ghevuert en is, oft dat ghehouwen is binnen sesse weken, als vore.

29. Item, de calengierdere moet den coopere restitueren, metten principaelen penningen vanden coop, alle de nootlijcke reparatie, die de coopere heeft moeten doen aen tvercocht goet nae zijne goedinghe, sonder die te mogen verlijcken oft compenseren metten gehaven vruchten ende van andere reparatien oft timmeringhen niet nootlijck wesende, en is de calengierdere niet sculdich yet te betalene, ende niet te min moet hem tgecalengiert goet volgen ghelijck dat betimmert ende gerepareert is.

30. Item, int vercoopen van leengoeden zoe moet de vercoopere (esser niet ondersproecken) den heere betalen van zijne hergewee, ende de coopere oft de calengierdere manen ende wijsen, ten waere dat de coopere hem opponeerde teghen de naerderscap oft calengieringhe, ende naemaels met den rechte den calengierdere zijne naerderscap aengewesen worde; in welcken gevalle de coopere soude schuldich wesen den heere te betalene noch een herghewee voor zijn ondeuchdelijcke oppositie; ende daer egheen oppositie en valt, moet de heere te vreeden zijn metten hergewee ierst betaelt.

TITEL XII. VAN CHIJNSEN, RENTEN, OFT ERFPACHTEN.

1. Alle chijnsen, renten oft erfpachten, staende principalijck op eenighe

p 84

huysen oft hofsteden[23], daer binnen mansgedenckenisse huysen op gestaen hebben, gelegen binnen der stadt van Mechelen, zijn quijtbaer, ende machmen die afquijten ende lossen inder manieren nae bescreven.

2. Te wetene: alle chijnsen, renten oft erfpachten daeraf de brieven egheen speciale quijtinge af in en houden, bekent ende gheconstitueert voir den jaere ons heeren duysent vierhondert vier ende twintich, mits betalende voir elcken penninck twee ende twintich penningen, met vollen chijnse, dat is metten termijne die naest verschijnen soude, ende met sulcken ghelde als doen ganck hadde, te wetene, eenen Philippus stuvere voor drie grooten Brabants, ende ander ghelt nae advenant. Ende die zijndert den jaere vierentwintich voirscreven bekent zijn, totten jaere duysent vierhondert ende drie ende veertich, mits betalende voir elcken penninck achtien penningen, met vollen chijnse ende gelde als vore.

3. Ende alle andere chijsen ende renten zijndert den jaere drienveertich voirscreven gheconstitueert, ende diemen in toecomenden tijde noch sal constitueren oft bekennen op eenighe huysen oft hofsteden daer binnen veertich jaeren herwaerts huysen op ghestaen hebben, tsy bi testamente oft anderssins, salmen moegen lossen mits betalende voir elcken penninck sesthien penningen, met vollen chijse ende met sulcken gelde als ten dage vander constitutie ganck ende cours heeft, niet tegenstaende dat inde constitutie van dien van meerderen prijse mentie gemaect worde, alsoemen alhier de huysen niet belasten en mach met eenigen renten ontquijtbaer, oft staende dierder af te legghen dan den penninck sesthiene.

4. Item, erfpachten van rogghe, capuynen oft hinnen, staende op huysen oft hofsteden daer binnen mansgedencken huysen op gestaen hebben binnen Mechelen, salmen lossen met vollen chijse, ende geven voir elcken viertele rogs thien gouden rijders eens, ende voir elcken capuyn twee gouden saluyten. Ende twee hinnen worden voir eenen capuyn gerekent ende geestimeert.

5. Item, alle grontchijsen toebehoirende den prince, oft grontchijsen die vanden prince te leene gehouden worden; item, chijnsen tot fondatien van beneficien, tot jaergetijden, tot distributie vanden getijden, tot broot ende

p 86

wijn om mede te celebreren gelaten, zijn ontquijtbaer, ten si dat inde constitutie van dien anders gedisponeert si.

6. Item, als chijnsen, renten oft erfpachten, ontquijtbaer oft staende te lossene met swaeren ghelde, vercocht worden om sekeren prijs, zoe blijven alsulcke vercochte chijnsen, renten ende erfpachten altijt losbaer voir alsulcke ghelt ende prijs als die vercocht zijn, niet tegenstaende dat inde constitutie van dien meer oft swaerder ghelt daervoir gegeven waere.

7. In betalinghe van renten, chijsen oft erfpachten ghestaet eenyeghelijck met gewoonlijcke betalinge.

8. Item, men is niet schuldich te betalen eenighe chijnsen, renten oft erfpachten daeraf men over dertich jaeren gheene betalinge ghedaen en heeft.

9. Item, nyemanden en is gheorloft te heysschen eenighe achterstellen van erffelijcke chijnsen, renten oft erfpachten meer dan voir drie jaeren. Ende blijft een sculdenaere vrij ende quijte van allen achterstellen mits betalende drie jaeren achterstels, ten waere dat sy wettelijck by eenen dienaere van den heere oft der stadt ghemaent waeren, oft dat tusschen den heysschere vanden chynse, rente oft erfpachte ende den sculdenaere eenich verbant, voirwaerde oft geloofte aengaende de betalinge vander achterstellen gemaeckt oft geschiet waere in welcken ghevalle men op de selve geloofte oft verbant recht doen sal ghelijck dat behoirt, sonder aenscouwe te nemene op dierste bekenne oft oirspronck vanden chynsen, renten oft erfpachten voirscreven; hierinne wtgenomen princen renten ende chynsen.

10. Item, als eenighe chynsen, renten oft erfpachten ghequeten worden daer een ander zijn tochte aen heeft, zo mach de erfman oft proprietaris vanden voirscreven chynsen, renten oft erfpachten de penningen vander lossinge nae hem trecken ende ontfanghen, mits bekennende den tochtenaere zoe veel lijfrenten, ende die versekerende op goede souffissante panden binnen vrijheyt van Mechelen gelegen; ende indien de erfman tselve niet doen en wilde oft en conste, zoe mach de tochtenaere de penningen nae hem trecken ende ontfangen, mits stellende goede cautie ende borchtochte de penningen altijdt weder te leveren als die erfman die sal weten aengheleyt ter selver natueren, op goede souffissante panden binnen vrijheyt gheleghen. Ende indien die erfman ende de tochtenaere de voorscreven sekerheyt niet voldoen en consten oft doen en wilden, zoe souden si de penninghen deylen,

p 88

ende soude de tochtenaere, wesende onder zijn vijftich jaeren, hebben ende ontfanghen de helft vanden penninghen, ende derfman dandere helft. Ende indien de tochtenaere boven de vijftich jaeren oudt waere, zoe soude hi alleenlijck hebben tderdedeele vanden penningen, ende derfman die twee deelen.

11. Item, hoewel eenige gronden van erfven daerop chijsen oft renten bepant ende ghehypotekeert zijn gedeelt oft gespleten worden, zoe is nochtans de chijnsheere oft rentier niet sculdich zijn rente oft chijns te splijten, maer moet geheelijck betaelt worden, oft anderssins mach allen de panden doen beleyden ende wtwinnen.

TITEL XIII. VAN BESETTE ENDE BELEYDE, MET DATTER AENCLEEFT.

1. Als een sculdenaere belast met sculden voirvluchtich oft aflivich wort egheene erfghenaemen hebbende, die zijne goeden met laste vanden sculden aenverden willen, zoe zijn de crediteuren van sulcken schuldenaere, om tot betalinghe van hueren schulden te comene, schuldich te procederen met besette op de goeden vanden overleden oft ghevluchten, ende dat byden scoutet ende twee scepenen.

2. Mits welck beset wettelijck gedaen, gelijck dat behoirt, allen de goeden vanden schuldenaere, soe wel have als erfve, die hy te dier tijt heeft, oft naemaels vercrijghen mach, ghearresteert ende geaffecteert zijn ende blijven tot voirdeele ende profijte van zijnen crediteuren die tselve beset vervolcht hebben, ende alle andere die binnen behoirlijcken tijde huer behout ende bethoen doen, ghelijck hiernae verclaert sal worden, in sulcker vueghen dat de selve schuldenaere de voorseyde goeden egheenssins en mach vercoopen, veranderen, transporteren, oft anderssins alieneren oft in betalinge gheven, oft den eenen crediteur voir den anderen daerinne eenich voirdeele doen of gheven; ende zijn alle contracten byden schuldenaere dien aengaende ghemaeckt nul ende van onwaerde.

3. Maer indien een sculdenaere zijnen crediteur eenighe panden in handen ghestelt hadde, eer hy voirvluchtich gehouden worde, ende voir eenich beset op zijne goeden gedaen, soe soude sulcke crediteur inde selve

p 90

panden gheprefereert worden ende voirgaen alle anderen crediteuren vanden selven schuldenaere die met beset souden moeghen volghen, behoudelijck dat hy sculdich is zijn bethoen te doene ghelijck andere crediteuren.

4. Item, die een beset heeft doen doen op goeden van eenen aflivighen oft voirvluchtigen, als vore, ende tselve wilt vervolghen, moet tbeset doen teeckenen byden greffier van schepenen int boeck vander vierschaere, noemende ende exprimerende zijnen schuldenaere, levende oft doot, ende de somme vander schult daervore hi beset heeft versocht, ende de naemen vanden schepenen die tbeset gheaccordeert hebben, ende daernae, ten iersten dinghedaghe comen voir scoutet ende scepenen, versoeckende aldaer dach ghemaect te worden allen anderen die op tselve goet beset ghedaen hebben, oft eenich recht totten selven goeden vermeten oft pretenderen.

5. Dwelck scoutet ende scepenen schuldich zijn te accorderen ende te verleenen, ende voirts te ordineren den amman van Mechelen tselve alsoe te doene; achtervolghende welcke ordinantie de amman van Mechelen roept terstond voirts by edicte allen de ghene die eenich beset ghedaen hebben, oft die eenich recht vermeten aen de besette goeden, hen[24] dach bescheydende om voirts te procederen op de have ten iersten dinghedaghe, ende op de erfve ten ghenechte[25].

6. Ende daernae soe moet de crediteur die tbeset gedaen heeft de weete vanden selven besette doen doen[26] bi eenen stadt dienaere aenden persoon van zijnen schuldenaere, indien hy in levende lijve is, ende aende naeste erfgenaemen van den overleden, indien hy dien[27] binnen de thien mijlen vander stadt van Mechelen weet te vinden.

7. Ende indien de crediteur die tselve beset vervolcht niet en weet zijnen schuldenaere, noch levende, oft de naeste erfgenaemen van den overleden te vindene binnen thien mijlen vander stadt, zoe moet hy comen voir schoutet ende schepenen in vierschaere sittende, ende tselve affirmeren ende sekeren by zijnen eede ; ende dan sullen de scepenen den selven crediteur

p 92

orlof gheven ende consenteren de voirscreve weete te doene ten huyse daer de sculdenaer lest gewoont heeft, ende aen zijne vrienden ende maeghen binnen Mechelen woonende, mitgaders aen die naeste gebueren.

8. Item, de dienaere die de weete, als vore, gedaen heeft, moet de selve op zijnen eedt overbringen ende die doen teeckenen int boeck vander vierschaere, metten naemen vanden persoonen aen wien hy de weete gedaen heeft, ende daernae zoe mach de crediteur zijn beset vervolghen, aengaende de have van dingedaghe tot dingedaghe, dat is van acht daghen tot acht daghen. Ende aengaende de erfve, van ghenechte tot ghenechte, dat is van veerthien nachte tot veerthien nachte ; ende moet tot drie dingedagen oft genechten toe byden amman van Mechelen doen voirtroepen zijnen voirseyden sculdenaere, oft zijne naeste erfghenaemen, ende alle anderen die hem[28] recht vermeten totten besetten goeden.

9. Ende indien daer nyemant en coempt binnen de voirseyde drie dingedagen oft genechten, die tvoirseyde besette stooren wille, zoe wort de crediteur geadmitteert om zijn bethoene te doene, ende dien achtervolgende is sculdich zijne scult duechdelijck te thoenen ende verificerene binnen jaers van zijnen begonsten besette, ende daer en boven by eede vervanghen dat hy van zijne schult niet betaelt noch voldaen en is.

10. Maer indien daer yemant coempt die den overleden oft voirvluchtighen wilt verantwoorden ende voir hem cautie stellen van te rechte te staene ende tghewijsde te voldoene, zoe wort tselve beset ghestoort ende ghehouden voir nul ende van onwaerde, ende moet de crediteur zijne scult dan vervolgen oft [ als of] zijne schuldenaere niet voirvluchtich oft aflivich en waere.

11. Item, een crediteur beset gedaen hebbende ende dat vervolghende, doende zijn bethoen, moet beyden een jaer aleer hy van zijne scult betaelt mach wesen, ende moeghen alle andere crediteuren binnen jaers vanden iersten besette gelijck beset doen doen ende vervolgen, mits dwelcke een yegelijck van henluyden behout zijne privilegien van voirgaen oft geprefereert te wordene inde besette goeden, nae dat zijne schult gheprivilegiert is oft niet, sonder aenscouwe te nemen wie dierste besette gedaen heeft.

12. Maer crediteuren beset ende huer bethoen gedaen hebbende, worden

p 94

in besette goeden gheprefereert alle andere crediteuren binnen jaers egheen beset ghedaen hebbende.

13. Item, daer meer crediteuren zijn van eenen sculdenaere die niet machtich en is, oft niet goets ghenoech en heeft om zijne crediteuren te betalene, zoe behoiren ierst betaelt te worden ende andere crediteuren voir te gaene, aengaende de have, diemen van huyshuere schuldich is, ende nae huyshuere de stadt ende heure assysenaers voir dassyse vander stadt nae de stadt, de taverniers ende brouwers, voir zo vele als dassyse bedraecht vanden wijne oft biere dat si den sculdenaere gelevert hebben ; ende daernae die huere scult by vonnisse vanden prince oft zijnen raede, oft vonnisse van scepenen van Mechelen, oft vonnisse vanden gesworen vanden wollewercke, oft by scepenen-brieven bekent hebben, ende daernae de scatters, oproepers ende clercken van den ouden-cleercoopers van tghene datmen hen schuldich is van have by oproepinghe ghecocht.

14. Ende aengaende derffelijcke goeden, zoe moeten voirgaen ende ierst betaelt worden : de crediteuren dien by manisse vanden schoutet ende vonnisse van scepenen derffelijcke goeden voir huer scult specialijc ende sonderlinge verbonden ende ghehypotekeert zijn. En daernae, dien de selve goeden by manisse ende vonnisse, als vore, generalijck verbonden ende gehypotekeert zijn; ende daernae die van huere scult doen blijcken by vonnisse byden prince oft zijnen raet gegeven, oft vonnisse van scepenen, oft vanden gesworen vanden wollewercke, oft hy scepenen-brieven van Mechelen ghepasseert sonder manisse vanden scoutet. Ende nae dien, de stadt ende huere assysenaers voir assyse vander stadt, ende daernae de taverniers ende brouwers, voir soo vele als de assyse gedraecht.

15. Wel verstaende, dat zoe wanneer yemant procedeert by besette op eens anders goeden, ende een derde wt eenige vanden saken voirscreven wilt voir hem geprefereert worden, dat in dien gevalle de gene die tselve vervolch gedaen heeft al voren van zijne wettelijcke costen moet betaelt worden.

16. Item, nae dien men by besette op yemants goeden procedeert, zoe moeten allen de scultheysschers oft crediteuren huere scult voir scoutet ende scepenen vervolgen, sonder dat de dekens vanden wollewercke daeraf eenige kennisse moeghen nemen, hoewel de scult procedeert wten wollewercke.

p 96

17. Item, die tgoet oft have van eenen schuldenaere, aflivich oft voirvluchtich, als vore, ende op wiens goeden beset gedaen is, helpt versteken, vluchten oft vervreemden, oft [de] selve binnen zijnen huyse hout ende herbercht[29] in prejudicie vanden crediteuren, is schuldich te betalen de sculden daervore beset gedaen is, ende alle anderen daervoir binnen behoorlijcken tijde beset gedaen sal worden, gelijck zijn eyghen schult, zoe verre de selve schulden wettelijck geverificeert worden.

18. Item, een sculdenaere die voirvluchtich is ende laet procederen op zijne goeden by besette, sonder tselve binnen behoorlijcken tijde te verstooren, die verliest ende verbuert allen de vrijheiden ende privilegien vander stadt, zoewel vander porterien als van ambachte, ende wort voirtaen ghehouden als ongeportert.

VAN BELEYDE.

19. Soe wie eenighe erfve wilt doen beleyden om de selve te moegen twinnen, die is sculdich te versoecken aen den scoutet ende twee scepenen te gaen op de erfve ende gront die hi beleyden wilt ; dwelck sy sculdich zijn van doene[30]; ende aldaer te versoecken leveringe vander selver erfve, die de scoutet, ter manisse van scepenen, hem doen moet, behoudens een yegelijcx recht.

20. Ende daernae is de selve beleyt versoeckere[31] sculdich tselve te kennen te geven den amman, die gehouden wort tselve te teeckenen in zijnen boeck, ende daerinne te scrivene de scepenen die tbeleydt ghedaen hebben, den naeme vanden ghenen diet versoeckt, de declaratie vander erfve daert op ghedaen is. ende den naeme vanden ghenen die de erfve toebehoirt, ende dit al openbaerlijck ende besceydelijck te condigen inde prochikercke daeronder derfve gelegen is, op drie sondagen, van XIIII dagen te XIIII dagen.

21. Item, ende welcke kerckgeboden voldaen wesende, de selve amman sculdich is te condigen ende intimeren den proprietaris vander beleyder

p 98

erfve, zoe verre hy binnen de jurisdictie der stadt van Mechelen woonachtich is, oft anders den ghebruyckere vander selver erfve, om de voorseyde beleydinghe te stooren, indient hem goet dunckt.

22. Item, indien yemant de voorscreve beleydinghe stooren oft hem daertegen opponeren oft seggen wilt, tsij voir oft nae de kerckgeboden gedaen zijn, behoudelijc dat hijt doen moet eer de ghifte daeraf gegeven is, moet tselve den voirscreven amman te kennen geven, die terstont van voirdere procedueren cesseren sal, ende de stooringhe oft oppositie teeckenen in zijnen register, ende tselve te kennen geven den ghenen die tbeleyde heeft doen doen[32], die sculdich is den stoordere oft opponent te doen dachvaerden voir scepenen inde vierschaere, om aldaer voirts te procederen gelijck dat behoort. Ende indien byder decisie vanden processe geseyt wort, dat de stoordere hem tonrechte gheopponneert heeft, zoe sal den amman met zijnen kerckgheboden voirts vaeren ende die achtervolghen.

23. Item, nae dien de kerckgeboden vanden beleyden goeden voldaen zijn sonder stooren, oft dat de stoordere vervallen is van zijnen vermete, zoe wort de gene die tbeleyde heeft doen doen, by manisse vanden scoutet oft zijnen stadthoudere ende vonnisse van scepenen, in gebannen vierschaere sittende, gegoet ende geerft inde beleyde goeden, behoudelijck yeghelijcx recht; daeraf hem scepenen-brieven gelevert worden.

24. Welcke gifte ende goedinge een ander crediteur, jongeren chijns oft rente hebbende op dwtgewonnen goet, oft de proprietaris van tselve goet, altijt overnemen mach vanden wtwinnere, zoe langhe hy tselve behoudende ende besittende is, mits hem hantvullinge doende van zijnen achterstellen endecosten daeromme ghedaen.

25. Item, die ghene die eenige erfve inder manieren voirscreven heeft wtgewonnen, indien hem by negheenen jongeren rentier hantvullinge gedaen en wort, is schuldich te houdene in zijne handen een half jaere nae dwtwinninge, sonder die te moeghen vercoopen, verminderen, belasten, argheren, oft in anderen handen te stellene; maer nae thalf jaere, geexpireert, zoe mach hy dwtgewonnen erfve vercoopen, indient hem belieft, behoudelijck dat hi die sal doen vercoopen wettelijck by subhastatie den

p 100

lesten verhooghere ende meest daervore biedende. Ende indien daer eenige penninghen veroveren boven zijn achterstellen ende redelijcke costen, dat die comen sullen tot profijte vanden genen dien dwtgewonnen erfve toebehoirt.

26. Item, die eenige erfve doet beleyden ende wtwint voir achterstelle van lijftochte, die is sculdich die erfve te behouden, sonder die te moeghen vercoopen, veranderen oft wt zijne handen te stellene, ende die wel ende wettelijck te onderhouden van wanden ende dake, ende alle voirgaende chijsen te betalen, ende nae de doot vanden lijven daerop de lijftochte bebrieft is, die erfve weder te restitueren den ghenen die derfve toebehoirt, behoudende de vruchten by hem ghehaven voir achterstelle ende loop vander lijftochte, sonder te moeten doen eenighe rekeninghe. Ende indien de wtwinnere de voirgaende chijsen ende renten niet en betaelde, oft derfve van wanden ende dake niet en onderhielde, gelijck hy sculdich is, zoe soude men tselve moegen verhalen aen zijne goeden ende erfghenaemen.

27. Item, soe langhe eenighe wtghewonnen erfve blijft in handen vanden ghenen die dwtwinninge gedaen heeft, zo mach de proprietaris vander selver erfve, oft yemant anders recht van naerderinghe inde selve erfve hebbende, die altijt wedercrijgen, mits betalende den wtw innere zijn achterstellen daervoir derfve wtgewonnen is, metten redelijcken costen daeromme gedaen maer de vruchten binnen middelen tijde ontfangen blijven den wtwinnere voir tverlope van zijne scult, voir de selve tijt, sonder dat hy daeraf sculdich is bewijs oft rekeninge te doene.

28. Item, nyemant en mach eenige erfve doen beleyden, ten si dat hy ierst pantruyminge doe van allen de haeffelijcke goeden op de selve erfve wesende, so verre die toebehoirt den schuldenaere ende heere vander erfve, ende die doen vercoopen, om daeraen te verhalen de betalinghe van zijnen achterstellen; ende indien hi niet toe en coempt, mach dan derfve doen beleyden, ende anders niet.

29. Item, soe wanneer yemant diverse parceelen van erfven ende goeden eenen schuldenaere toebehoirende in eene prochie liggende wilt doen beleyden, zoe is genoech zijn beleyt te doene op een parceel oft stuck van de voirscreven erfven ende panden, behoudelijck dat hi den schoutet ende scepenen overgheve in gescrifte allen de panden ende erfven daerop hy zijn beleyt wilt doen strecken ; maer indien de parceelen oft stucken in diverse

p 102

prochien lagen, zoe is hy schuldich scoutet ende scepenen te leydene in elcke prochie op een parceel oft stucke ; ende worden gherekent zoe vele beleyden als daer prochien zijn daeronder de goeden geleghen zijn.

30. Item, de rentmeester ons ghenadichs heeren mach doen beleyden diverse parceelen[33] erfven, ende goeden onder een prochie gheleghen met eenen beleyde ende mits scoutet ende scepenen leydende op eenen pandt hem verbonden.

31. Item, een crediteur of rentier hebbende diverse gronden van erfven hem gelijckelijck verbonden, moet allen de selve gronden doen beleyden, sonder eenighe achter te laten, oft anders soude sulck beleydt nul ende van onwaerde zijn.

32. Item, die eenige erfve wilt doen beleyden ende wtwinnen, is schuldich alle renten ende chijsen daer wtgaende ouder van date dan de rente oft scult daervoir hy beleydt ende wtwinninge doet, te betalen, oft andersins soude die ouderen chijns oft rente heeft de selve erfve weder moegen doen beleyden ende hem afwinnen.

33. Maer die eenigen jongeren chijns oft rente heeft op de beleyde oft wtgewonnen goeden, is schuldich binnen eenen halven jaere nae de wtwinninghe den wtwinnere te doen hantvullinge, hem opleggende cost ende commere ende alle reparatien, oft anderssins zoe blijft hij van zijnen chijns ende rente versteken ende eeuwelijk gepriveert.

34. Item, als men meer panden oft parceelen van erfven heeft doen beleyden, zoe is de ghene die hantvullinghe doen wilt, tsy voir dwtwinnen oft daernae, sculdich te betalen alle achterstellen daervoir men beleyt ghedaen heeft, metten costen daeraen clevende, ende alle reparatien, sonder te moegen gestaen mits betalende nae advenant vanden panden die hi besit, oft die hy b egheert te suveren.

35. Item. eenen yegelijcke is georloft te procederen by beleyde, niet alleenlijck om betalinghe te hebbene van achterstellen van renten, chijnsen oft erfpachte, maar oick om te hebbene voldoeninge van waerscepe voir scepenen belooft, ende om volcominge te hebbene van sceydinge ende devlinge by vrienden ende magen, oft goede mannen, tusschen partien gemaect, hoewel die voir scepenen niet ghepasseert en is.

p 104

36. Item, die in possessie is den termijn van thien jaeren van te heffene eenighe chijnsen, pachten oft renten wt crachte van zijnen chijnsboecke oft rolle, sonder ander bescheet van brieven daeraf te hebben, mach derfve van den ghenen die den chijns, pacht oft rente betaelt heeft, oft van zijnen erfgenamen, doen beleyden ende wtwinnen voir zijne achterstellen, niet tegenstaende dat sy den rechten pandt niet en besaten, totter tijt toe dat hi den heffere zijnen rechten pandt beweese, ende so vele dede dat hij daerop voirtaen zijne betalinge sonder calaenge heffen mochte.

37. Item, die zijnen sculdenaere by besette verreyckt heeft, mach hantvullinghe doen den ghenen die derfve van zijnen sculdenaere voir achterstelle van chijse oft rente wtgewonnen heeft, ende mits betalende cost ende commere, daeraf de gifte overnemen, om daeraen te verhaelen zijn verreyckte scult, ten ware dat dwtwinnere de verreyckte scult metten costen daeromme gedaen wilde oplegghen ende betalen.

38. Item, die eenich verreyckt ende wtgewonnen goet vercoopt, die is schuldich ip zijnen eygen naeme den coopere waerschap te belovene, ende daeraf ghenoech te doene.

39. Item, die zijn huys oft erfve wilt laten vaeren oft habandonneren voir den chijns oft rente die daerwt gaet, is sculdich te betalene de achterstellen vanden voorscreven chijns oft rente te voren gevallen[34] ende verschenen by tijde dat hy thuys of erfve beseten heeft, metten naesten termijn die verschijnen sal nae dat hy zijn huys oft erfve wilt laeten varen.

40. Insghelijcx is sculdich thuys oft erfve te habandonneren met al datter toe behoirt, sonder yet nagelvast oft erdtvast zijnde, dueren, vinsteren oft solderen te moegen afbreecken oft ewech te dragene, oft derfve te blootene van boomen oft anders; ende die contrarie dede met voirsetten raede, soude de scaede moeten oprechten ende betalen, ende boven dien noch staen ter correctie van commoingimeestere ende scepenen.

41. Item, nyemant en mach afbreken eenige huysen daer andere chijnsen oft renten op heffen, sonder consent ende wille vanden chijnsheere oft rentier, ten sy dat hijt doe om den pant te beteren, oft dat hi den chijnsheere oft rentier anderen goeden onderpant sette, ter discretie van commoingimeesters ende scepenen.

p 106

TITEL XIV. VAN ERFSCHEYDINGHEN, SERVITUYTEN ENDE RECHTEN, DEN PAELDERS AENGAENDE.

1. De paelders ende erfscheyders van Mechelen hebben dierste kennisse van allen gescillen opstaende tusschen gebueren ter cause van erfsceydinghen, servituyten oft ghemeyne mueren; maer en moegen egheen vonnisse wijsen in saken gronden van erfven aengaende, oft tegens eenige scepenen brieven, daeraf twijsen alleenlijck toebehoirt scepenen, aen de welcke de paelders, nae dien sy partien in aenspraeke ende antwoorde gehoort hebben, huer rapport doen moeten, om by scepenen voirts recht gedaen te worden ghelijck dat behoirt.

2. Item, vonnissen van paelders en hebben egheen crachte van gewijsde, maer indien men beter bescheet bethoonen can dan paelders voir tvonnisse gesien hebben, zoe moegen de selve paelders, oft scepenen, tvonnisse altijt veranderen, corrigeren ende beteren; niet te min wort tvonnisse van paelders (so verre daeraf niet geappelleert en is) volcomen ende gheexecuteert totter tijt toe dat anders gewesen wort.

3. Item, een yeghelijck mach appelleren van vonnisse bi paelders gewesen aen scepenen, mits welcke appel dexecutie van den vonnisse gescorst wort.

4. Item, scepenen en zullen ten versoecke van den paelders negheen erfve visiteren, ten sy dat sy ierst partien gehoirt hebben in aenspraecke ende antwoorde.

5. Item, die over zijnen gebuere wilt clagen dat zijne scouwen, hovene (sic), smilthuysen, nasten, stoven oft andere plaetsen daermen vier besicht, sorghelijc zijn ende anders staen oft liggen dan sy behoiren, die moet tselve te kennen geven den paelders, die welcke sculdich zijn tzelve voirts over te draghen aen die vander wet, ende de plaetse by laste van der wet te visiterene ende indien daer gebreck bevonden[35] wort, zoe behoiren die vander wet te doen verbieden egheen vier meer daerinne te maken, ter tijt toe dat tgebreck gebetert is, op de peyne van thien scellingen grooten

p 108

Brabants telke reyse te verbueren, deen derdendeel tot profijte van den heere, dander derdedeel tot profijte vander stadt, ende tderde derdedeel tot profijte vanden paelders.

6. Item, die paelders zijn sculdich die vander wet op hueren eedt te adverteren als si eenich gebreck weten aen scouwen, hovene oft andere plaetsen daermen vier inne besicht, sonder te verbeyden clachte van partien.

7. Item, als paelders, om erfscheydinghe tusschen ghebueren te doene, negheen paelsteenen en vinden, zoe behoiren sy derfve te scheyden nae doude metselrie daer ontrent staende, oft nae getuyghenisse van goeden luyden die over langhe jaeren daer verkeert hebben, ende dien achtervolgende daer eenen paelsteen doen setten ; ende zoe verre men binnen dertich jaeren daernae anderen paelsteen vindt, zoe behoirtmen den nieuwen paelsteen ewech te doene ende derfve te scheyden nae wtwijsen vanden ouden paelsteene.

8. Item, thuynen ende heymselen tusschen twee gebueren erfven behoiren tot gelijcken coste op de gherechte paelen vande twee erfven ghemaect ende onderhouden te worden, niet tegenstaende dat deen vande gebueren daer huysinge aen staende hadde.

9. Item, boomen staende in gemeyne thuynen oft heymsele die op zijn rechte paelen staen, oft in ghemeyne erfve, zijn gemeyn, sonder aenscouwe te nemene wie die gheplant[36] heeft.

10. Item, die een huys oft muer staende aen zijns gebueren erfve doet afbreecken, is schuldich inde plaetse van dien tot zijnen coste eenen thuyn oft heymsele te setten ; ende indien hy tselve doet setten op de gerechte paelen tusschen hem ende zijne gebueren, zoe is den thuyn oft heymsele ghemeyn ende moet voirt aen tot gemeynen coste onderhouden zijn ; maer indien hy den thuyn oft heymsele doet setten op zijn erfve, zoe behoirt hem dien alleene toe ende moet die op zijnen coste onderhouden.

11. Item, die een gedeckt ghelijnt wil setten tusschen zijn ende zijns ghebueren erfve, is schuldich tselve soe verre van zijns gebueren erfve te setten als den oesydrup ende dafzaten behoeven, alsoe nyemant oesydrup oft anckers hoefden noch afzaten hebben oft zetten en mach buyten zijn erfve, zonder consent van zijnen ghebuere ; ende indien de gebuere consen-

p 110

teerde tgelynt op den rechten paele vanden twee erfven geset te wordene, zoe soude tselve gemeyn wesen, ende van dan voirt aen tot gemeynen koste moeten onderhouden wesen.

12. Item, die inde plaetse van een gemeyn gelynt oft want wilt doen maken eenen muer, mach dien doen maken op zijnen coste, ende nae dat de muer volmaect is, soe is den selven gemeyn ende behoirt tot ghelijcken coste onderhouden te worden.

13. Item, als in eenen muere staende tusschen twee erfven bevonden worden over beyde zijden blinde vinsteren, masiergaten, noten oft hoofden metten selven muere gemaect, zoe wort sulcken muer ghehouden ende geacht voor eenen ghemeynen muer, ten sy dat van contrarie blijcke.

14. Item, nyemant en mach vinsteren maken oft licht oft gesicht nemen duer oft in eenen gemeynen muer.

15. Item, nyemant en mach aen eenen gemeynen muer yet doen maken daerby, den gemeynen muer soude moegen mede verargeren, als hovens om te backen, privaten oft dier ghelijcke; maer indien hy tselve byden ghemeynen muere wilt doen maken, moet eenen muer tusschen beyde maken anderhalven steen dicke, ende dien so bewaeren dat den gemeynen muer daer egheen letsel af en hebbe ende zijn gebuere egheen ongerief.

16. Item, die een huys setten wilt op eenen gemeynen muer, daer te voren egheen ghestaen en heeft, is schuldich dwater vanden selven huyse op zijn erfve te leydene, oft voir ter straten wt, sonder letsele oft schade van zijnen gebuere.

17. Item, eenen yeghelijcke is georloft eenen ghemeynen muer te doen hoogen in lengde ende diekte op zijns selfs coste, sonder wederseggen van zijnen gebueren, behoudelijck indien daer eenige goote leyt op den selven ghemeynen muer, dat hi schuldich is tot zijnen coste de goote wel ende loffelijck te doen legghen op zijns gebueren erfve vast aen den gemeynen muer, ende weder op te maken ende te repareren alle tghene dat, by oprijsen vanden muer oft verlegghen vander goote, gebroken oft gheargert sal wesen, ende van dan voirt aen de selve goote wel ende duechdelijck te onderhoudene tot zijnen coste, so datter zijn gebuere egheen scade bij en hebbe.

18. Item, ende indien de gebuere, recht hebbende inden selven ghemeynen muer, naemaels zijn huys oick oprijsen ende hooghen wilde, soe

p 112

mach hy met zijnen huyse ende metserie inden ghemeynen muer vaeren sonder iet te ghevene oft te hetalene voor thooghen vanden voirscreven muer ende zoe verre de gebuere so hooch timmert met zijnen huyse als dandere, so behoirtmen de goote weder te leggen op den ghemeynen muer, ende van dan voirt aen die te onderhoudene tot ghemeynen coste.

19. Item, alsmen op eenen ghemeynen muer een goote wilt leggen daer van voren negheen gelegen en heeft, ende die voir ter strate niet wt en coempt, so behoiren de ghebueren recht hebbende in dien ghemeynen muer dwater van die goote te leyden half ende half.

20. Item, die met eenen slaepere coemt op zijns gebueren huys, is schuldich den slaepere so te onderhouden, dat zijn ghebuere daerby negheen scade oft letsele en hebbe.

21. Item, die eenen slaepere heeft ende zijn huys wilt opvueren oft anders metsen ende timmeren, soe dat de slaepere te nyeute gaen soude, is sculdich tgat, daer de slaepere was, tot zijnen coste te doen maken ende decken, ende boven dien, so verre van noode is, aldaer eene goote te legghen, te leveren loot, souldure, bodem, boeysel, brugghen, spruyten ende alle tghene dat totter goote behoeffelijck is, tot zijnen coste ende dat ghedaen, so moet de ghebuere, op wiens huys de slaepere lach, de goote doen leggen ende voirts onderhouden tot zijnen coste, also verre dwater vanden genen die den slaepere hadde daerinne niet en valt; ende indien tselve watere daerinne viele, moeten de gebueren de goote, eens volmaect zijnde, tsamen onderhouden.

22. Item, twee gebueren toeganc hebbende tot eene heymelijke voute onder derde wesende, zijn sculdich die tot gelijcken coste te onderhouden ende te doen ruymen oft reynigen; ende als de gemeyne voute in goede reke staet ende is, zoe mach deen van henluyden, indient hem belieft, daeraf scheyden sonder de selve meer te ghebruyckene, ende van dan voirt aen is hi ongehouden van eenighe costen daeraen te moeten hanghen; oft de selve voute de doen sceyden met eenen muer tot zijnen coste, ende van dan voirt aen sal elck zijn helft onderhouden tot zijnen coste.

23. Item, twee gebueren hebbende een gemeyne zoee tusschen haer beyder erfve, daer huer beyder watere inne valt, zijn sculdich die te onderhouden met goeden gootieren tot gemeynen coste ende als die vervuylt is, tot gelijcken coste te doen ruymen, ten waere dat de vervuylinge geheel

p 114

ghecomen waere by eenen van den gebueren, die de selve alsdan soude moeten doen ruymen tot zijnen coste, ghelijck ghebuert alsmen een huys doet decken ende repareren.

24. Item, door een gemeyne zoec en mach niemant vanden gebueren, recht hebbende inde selve zoee, ander water leyden dan hemels watere, sonder eenighe vuylinge, coeckenwater oft diergelycke daerdoor te doen loopen, buyten consent van zijnen ghebuere, ten waere dat hy tselve ghedaen hadde over de dertichjaeren.

25. Item, als deen gebuere den anderen consenteert in zijnen muer te moegen vaeren, de gemeyne zoee tusschen heur beyden erfven liggende also te nyeute doende, so wort ende blijft alsulcken muer van dan voirt aen een gemeyn muer, ten sy dat daer conventie sy ter contrarie.

26. Item, die buyten zijnen muer heeft oesydrup oft anckerhooft, dien behoirt derfve toe alsoe verre als doesydrup oft anckerhoot hem bestreckt, zoe dat zijn gebuere met zijnen oesydrup, anckerhoot oft muer niet naerder comen en mach.

27. Item, een yeghelijcx erfve is vrij vanden gronde totten hemel toe, ten sy dat blijcke van eenighe servituyte.

28. Item, die in zijns selfs eygen muer, staende op eenen halven voet nae zijns gebueren erfve, vinsteren heeft oft doet maken, die is schuldich de selve te doen stoffeeren met yseren gerden ende met vaste gelasen, sonder opdoen, soe verre die vinsteren beneden reycx staen ende soe verre die vinsteren boven reycx staen, is schuldich die te stoffeeren met yseren garden soe by een staende datmen daerdoor egheens menschen hoot gesteken en can.

29. Item, nyemant en mach teghens zijns gebueren muer doen legghen een messie oft eenighe vulnisse, moer, oft verkenscot, ten sy dat hy ierst teghen zijns gebueren muere doe maken eenen muer van anderhalven steen dicke, ende dat hy zijnen gebuere wachte van stancke.

30. Item, nyemandt en mach aen zijns gebueren muer yet doen vast maken sonder consent vanden ghenen die den muer toebehoirt.

31. Item, die metsen wilt op tzijn ende by zijns gebueren erfve, mach zijn stellinge maken op zijns gebueren erfve, ter minster scade ende ongeriefve dat doenlijck is; ende indien daer yet ghebroken wort aen zijns gebueren erfve, dat moet hy tot zijnen coste weder doen maken ende repareren.

p 116

32. Item, die eenen putte wilt doen graven op zijn erfve inde plaetse van eender heymelyckheyt, die moet den selven doen graven seven voeten van zijns gebueren erfve metten naesten cante, ende dien so beheymen ende besluyten om eerlijck ende tamelijck daerop te gaen, ende zijnen gebuere van stancke te behoeden.

33. Item, die een heymelijcke voute wilt doen maken op tzijne, moet de selve doen maken eenen halven voete van zijns gebueren muer oft erfve, ende so dicke dat zijn gebuere daerby egheenen stanck en hebbe; ende indien hi daer een lochtgat tot zijns gebueren erfve waert wilt doen maken, is schuldich tselve lochtgat te setten twaelf voeten hooch vander eerde; ende so verre zijn gebuere van te voren op zijn erfve hadde eenen borreput, so moet hy sijne voute so versien dat den borreputte van sijnen ghebuere daerby egheen letsele en hebbe, oft anders soude zijne voute weder moeten te nyeute doen tot zijnen coste.

34. Item, die op zijne erfve wilt doen graven een grachte, vivre, servoir[37] oft putte sonder metsen, is schuldich die so verre van zijns gebueren erfve te doen graven als de diepte vander grachte, vivre, servoir oft putte wesen sal.

35. Item, die zijn erfve met opgesetten grachten wilt beheymen, moet tusschen de hoelte vander grachte ende derfve van zijnen gebuere laten te minsten anderhalven voet erfven.

36. Item, nyemant en mach een houtmijte setten op zijn erfve naerder der erfve van zijne gebuere dan op vier voeten nae; ende indien, wt sake vander houtmijte, de gebuere eenige scade lede, dat soude de ghene die de houtmijte toebehoirde moeten betaelen.

37. Item, die een wtghespannen vinstere voir ter straeten wilt maken, is schuldich die te beginnen acht voeten hooch vander erde.

38. Item, nyemant en mach doen maken, aen zijnen eygen muer staende by zijns gebueren erfve yet voirdere wtstekende oft hangende dan zijnen oesydrup.

39. Item, eenen yegelijcken is georloft te maken voir zijn huys een vinsterbert met een daecxken daerboven, dienende tot zijne neringe;

p 118

behoudelijck dat hy tselve so besneden ende gevuegelijck doe maken, dat hy zijnen ghebueren negheen hindere oft letsele daerby en doe, oft anders soude tselve moeten repareren ende beteren tot goetduncken ende arbitraigie vanden paelders.

40. Item, de backers en moegen huere schilden van broode niet voirdere wtsetten dan twelf duymen, sonder consent vanden ghebueren.

41. Item, eenen muer oft want wt zijne loote wesende ende hangende over derfve van zijne gebuere, moet innegetrocken zijn ende in zijn loot geset tot coste vanden ghenen die den muer toebehoirt, oft tot gemeyne coste indien de muer gemeyn is.

42. Item, als yemants boomen over zijns ghebueren erfve hanghen, soe moet hi die doen corten, oft de helft vanden vruchten dier over hangen zijnen gebuere laten volgen ; daeraf de gebuere over wiens erfve de boomen hangen de kuese heeft.

43. Item, een yeghelijck is sculdich zijne scouwen soe hooch te maken, dat zijn ghebueren vanden roecke oft anderssins egheen ongerief en hebben.

44. Item, een yegelijck is sculdich dwatere vallende van zijnen huyse oft oesydrup te leydene op tzijne, sonder letsele oft scade van zijnen gebuere.

45. Item, die zijnen gebuere laet wercken ende zijn werck volmaken sonder tselve te stoorene, hoewel hy recht heeft tselve te moeghen doen, en mach dwerck, alst volmaeckt is, niet doen afbreken, maer moet soe blijven tot van selfs vergaet, sonder datment repareren oft reken mach in eeniger manieren; maer die eenen anderen wilt verbieden te wercken, oft segghen dat hi hem te nae coempt, oft anders werct dan behoirt, is sculdich tselve te doene eer dwerck volmaeckt is.

46. Item, int maken oft repareren van eenen borreputte die gemeyn is voir de gebueren zijn allen de ghebueren die den selven moeghen ghebruycken schuldich te geldene ende te contribueren nae advenant ende grootte van huere erfve, behoudelijck dat die eenen borreputte binnen zijnen huyse heeft, maer sculdich en is te ghevene die helft van tghene dat hy gheven soude indien hy egheenen putte in huys en hadde.

47. Item, twee gebueren hebbende eenen ghemeynen putte ende dien

p 120

gebruyckende, zijn sculdich dwatere daeraf comende elck op tzijn te leydene.

48. Item, nyemant en mach de vuylicheyt van zijne messie oft verckenscote ter straeten wtleyden, maer behoirt die op tzijne zoe te leydene dat de ghebueren daerby egheenen stanck oft letsele en hebben.

49. Item, die zijnen waterloop heeft over oft door eens anders erfve, is sculdich int gat vanden waterloop te doen stellen eenen witten steen met eene yseren traillye, om te behoedene dat daerdoor egheen vuylnisse en gae, ende en mach daerdoor gheen zeepsop, pisse, weyxele oft andere vuylnisse leyden, maer alleenlijck schoon watere oft hemels watere.

50. Item, die zijnen weech heeft door eens anders erfve, is schuldich dien te gebruycken met getijdighe vrome, ten naesten cante, ter minster scade, met geseelden beesten ende met goeder hoeden.

51. Item, die landt, beempden oft bosschen heeft ligghende van der straeten moet eenen wech hebben van die voir liggen, ter minster scade, ten naesten cante ende ter naester straete om daer wt ende inne te gaene.

52. Item, dien[38] by den heere ende stadt geconsenteert wort aen zijn huys een heymelijcke comende op de riviere te makene, die is sculdich de pijpe binnen zijnen huyse oft erfve te setten met eenen gaete beneden comende aen de riviere, sonder die buyten aen zijnen muer oft erfve te mogen maken.

53. Item nyemant en mach zijn erve boven den ouden gront so hooghen oft oick so nederen dat zijn gebuere daerby eenich letsele, hindere oft scade af en hebbe.

TITEL XV. VAN REPARATIE DIE EEN TOCHTENAERE SCULDICH IS VAN DOENE.

Een tochtenaere oft tochtenersse is sculdich de goeden die hy in tochte besit te onderhouden in goeden reke ende reparatie van wanden ende dake, vast van vinsteren ende dueren ; ende indien hy daeraf in gebreke waere, so

p 122

soude men tselve aen hem, zijn goet ende erfgenaemen moegen verhaelen.

2. Ende indien de voirseyde goeden behoefden eenige nieuwe reparatie ende grondtwerck, so soude de erfman schuldich wesen op de plaetse te leveren de stoffe al verhouwen, bereet om int werck te leggen, sonder cost oft last vanden tochtenaere oft tochtenersse, ende de tochtenaere oft tochtenersse soude moeten betalen de dachhueren om dwerck te volmaecken; ende indien de tochtenaere oft tochtenersse hieraf in gebreke waere, so soude de erfman alsulcke goeden moegen aenveerden, mits betalende jaerlijcx den tochtenaere oft tochtenersse, oudt wesende boven de vijftich jaeren, tderde, oft indien sy beneden de vijftich jaeren oudt waeren, de helft vander weerde dat sulcken goeden jaerlijcx in huere oft pacht weerdich waeren.

3. Item, een tochtenaere oft tochtersse is schuldich te betalen alle chijsen, renten ende lasten wten goeden gaende ; ende indien hy daeraf in gebreke waere ende die liet verloopen drie jaeren deen nae dandere, so soude de erfman de selve goeden moeghen aenverden mits betalende den tochtenaere oft tochtenersse tderde oft helft vander werde, gelijck int voirgaende article gheseyt is.

4. Item, een tochtenaere en mach egheen opgaende hout doen houwen, noch voirdere dan daer aex ende houmesse gegaen heeft, noch eenige bosscen voir dat sy sesse jaeren out zijn ten minsten, noch oick voirdere dan daer aex ende houmesse gegaen heeft, ende met getijdige vrome, te wetene dwinterwerck in zijnen tijdt, ende tmeywerck in zijn saisoene.

5. Item, als een tochtenaere aflivich wort nae dat de vruchten vanden goeden die hy in tochte besit afgedaen ende inde schuere zijn, so behoiren sulcke vruchten te volgen den erfgenaemen oft sterfhuys vanden tochtenaere, so verre alsulcken goeden ter helft winninghe wtgegeven waeren, oft biden tochtenaere selve bedreven, gebouwet ende gewonnen worden; maer indien de selve goeden te pachte tot sekeren termijne te betalen verhuert waren, ende de tochtenaere aflivich worde eer den termijn verschenen is, soe volcht sulcken pachte den erfman ende niet den sterfhuys vanden tochtenaere.

6. Item, een tochtenaere en mach nyemant anders overgheven, transporteren noch cederen zijne tochte dan alleenlijck den erfman.

p 124

7. Item, de proprietaris oft erfman van eenighe goeden, huysen, chijnsen oft renten daer een andere erftochte oft verstorven tochte aen heeft, en mach zijn proprieteyt oft erffelijckheyt niet vercoopen, versetten[39], belasten oft becommeren, by wat maniere dat sy, sonder byzijne, consent ende wille vanden tochtenaere, also men negheen erfve oft onroerlijke goeden en mach vercoopen, belasten oft daeraf disponeren ten sy dat tochte ende erfve vergadert zijn; ten waere dat tselve gheschiede tot behoef vanden tochtenaere; ende alle contracten, comenscapen, conventien, testamenten ende dispositien ter contrarie gemaekt, zijn nul, negheen ende van onwaerden.

TITEL XVI. VAN VERSTERFFENISSE ENDE SUCCESSIE.

1. In successie in rechte linie so comen de kinderen altijdt inde plaetse van hueren ouders ende representeren hueren persoon.

2. Item, nae de doot van vader ende moeder soe succederen allen de kinderen evengelijck inde haeffelijcke goeden; maer aengaende derffelijcke goeden, so deylt een soone tegen twee dochteren, ten sy dat vader ende moeder, sittende in vollen bedde, by testamente oft anderen wtersten wille geordineert ende ghewilt hebben dat soonen ende dochteren evengelijck sullen deylen, dwelck hen wel georloft is van doene, alleenlijck tselve declarerende voir twee getuygen, sonder consent van hueren kinderen.

3. Item, de kinderen willende succederen hueren ouders, zijn sculdich inne te bringhene dat hen van hueren ouders te houwelijck gegeven is, ende anders niet, ten waere dat de ouders int gheven van eenighen goeden dat ondersproecken hadden.

4. Item, als vader ende moeder sittende in vollen bedde eenigen kinde gheven houwelijck goet, ende daernae een van hen beyden aflivich wort, so moet dat kint (indient wil succederen) den overleden innebringhen deen helft van tghene dat hy te houwelijck gehadt heeft, tot profijte van zijne brueders ende susters, ende niet tot profijte van den langstlevende, also de langstlevende allenlijck recht heeft inde goeden die int

p 126

sterfhuys bevonden worden ten tijde vander doot vanden ierst aflivighen.

5. Ende nae de doot vanden langstlevenden, indien tvoirschreven kint wilde succederen inde goeden byden langstlevende achtergelaten, so soudet moeten innebringen dander helft van zijnen houwelijcken goede.

6. Item, vader ende moeder succederen hueren kinderen oft kintskinderen stervende sonder wettige geboorte, so verre die kinderen aflivich worden eer tbedde van vader ende moeder gescheyden is, wtsluytende brueders ende susters ende alle anderen bestaende wter zijde, behoudelijck, indien tkint gehouwet is, den weduaire oft weduwe huere tochte int goet daer sy schuldich is tochte inne te hebben.

7. Ende indien eenich kint oft kintskint aflivich worde sonder wettighe gheboorte, nae dat bedde van vader ende moeder ghescheyden waere, so soude tgoet van sulcken aflivighen toecomen ende succederen op brueders oft susters vanden aflivigen ende niet op den vader oft moeder noch levende maer indien de aflivighe negheen brueders oft susters en hadde, so soude vader oft moeder succederen int goet van huere zijde gecomen alleenlijck, ende alle andere goeden souden succederen op de naeste erfghenaemen vanden aflivighen, behoudelijck altijt trecht van tochte, ghelijck boven.

8. Item, in successie comende wter zijde so excludeert de manspersoon altijt de vrouwe al even nae bestaende den overleden, in erffelijcke goeden maer niet inde have.

9. Item, inde successie wter zijde comende soe comen brueders-oft susters-kinderen inde plaetse van hueren ouders ende representeren hueren persoon, om met hueren ooms oft moeyen te moegen succederen hueren oom oft moeye overleden, ende de meyskens vanden brueder comende en moghen de moeye niet excluderen, maer alleenlijc de manspersoon.

10. Item, in successie van brueder oft suster so excludeert de brueder oft suster van geheelen bedde altijt den broeder oft suster van halven bedde.

11. Item, een halve brueder oft suster succedeert alleenlijck zijnen halven brueder oft suster in de erffelijcke goeden gecomen vander zijde daervan sy malcanderen bestaen, ende inde helft vander have ende vercreghen erfve.

12. Item, alle erffelijcke goeden succederen ende gaen altijt ten struycke waert daer sy af comen zijn.

13. Item, wanneer man of wijf aflivich wort sonder wettighe kinderen

p 128

achter te laten, soe sullen de erfgenaemen vanden aflivighen deylen teghen den langstlevende inder manieren hiernae volgende.

14. Inden iersten, so sal de langstlevende moeghen kiesen eene wooninge, indien daer eenighe is, om die te besitten zijn leefdaghen, ende nae zijn doot sal die succederen alsoe behoirt.

15. Ende boven dien sal de langstlevende noch voirwt hebben wter have die daer overschieten sal alle sculden, wtvaert ende kerckenrechten betaelt zijnde, zijnen weduestoel, om hueren vrijen wille daermede te doene; dwelck is voir de vrouwe, als sy den man overlevet: huere beste cleederen, te weten van elcx een vanden besten dat tot hueren hoode, halse ende lijve dient, also zy op eenen hoogen feestdach gewoonlijck is ter kercken te gaen, hueren besten getijdeboeck, huer beste bedde, beste slaepelaken metter sargie ende een oircussen, haeren stoel met eenen sittecussen, de beste tafle metten besten ammelaken ende den besten nap daerop, dat is den besten silveren kroes oft schaele daerop, indien daer eenighe zijn.

16. Item, die man, indien hi de vrouwe overleeft, zal voir zijnen weduestoel behouden zijne beste clederen, gelijck hi gewoonlijck is op eenen hooghen feestdach ter missen te gaen, sijn beste perdt ende harnas tot zijnen rugghe dienende, ende alle instrumenten ende waepenen tot zijnen ambachte dienende.

17. Item, weduaire oft wedue en heeft egheen recht van weduestoel so wanneer hi deylen moet tegen de voirkinderen vanden overleden.

18. Item, alle andere haeffelijcke goeden, insculden, gereet ghelt, comenschape ende alle erffelijcke goeden staende tvoirschreven houwelijcke vercregen, sullen derfgenaemen vanden overleden ende langstlevende deylen half ende half; behoudelijck dat de langstlevende sal deen helft vander haven den erfghenaemen toebehoirende moeghen wettelijck scatten ende prijsen, ende die voir de scattinghe ende prijsie aenverden ende behouden, mits die verborgende met erffelijckheyt oft met goede borchtochte, die hy schuldich is te vernieuwen van jaere tot jaere, om nae zijn doot te doen betalen de voorschreven schattinghe ende prijsie.

19. Item, de erffelijcke ende patrimonie goeden gecomen vander zijde vanden overleden die succederen ghcheelijck op zijne erfghenaemen, behoudelijck de langstlevende de tochte inde helft vanden selven goeden.

20. Item, indien man oft wijf staende hueren houwelijck vercregen eenige

p 130

renten op goeden van hueren vrienden, ende dat naemaels de selve goeden staende noch tvoirschreven houwelijck op hem verstorven, so soude de selve rente doot ende te nyeute wesen, sonder dat de langstlevende wt cause vander selver rente soude moegen heysschen eenige verlikinghe oft recompense tegen derfgenaemen vanden overleden, op wien de voirschreven goeden souden succederen.

21. Item, wanneer man oft wijf sittende in houwelijcke ende kinderen tsamen hebbende aflivich wort, so sullen de kinderen deylen tegen den langstlevende, tsy vader oft moeder, gelijck hiernae volcht.

22. Te wetene, de haeffelijcke goeden, insculden, gereet gelt ende comenschape, ende oick alle erffelijcke goeden staende tvoirschreven houwelijck vercreghen, van wat natueren oft conditien die zijn, zullen sy deylen half ende half, so dat de langstlevende behouden sal deen helft vanden voirschreven haeffelijcken ende vercregen goeden, om zijnen vrijen wille daermede te doene, ende de kinderen, tsy een of meer, dander helft.

23. Ende de kinderen sullen succederen in alle erffelijcke patrimonie goeden ghecomen vander zijde vanden aflivighen, behoudelijck den langstlevende zijne tochte in de helft vanden voirschreven goeden.

24. Item, inde erffelijcke ende patrimonie goeden gecomen vander zijde vanden langstlevende, ende die man ende wijf ten overlijdene vanden iersten aflivighen met vollen rechte besittende waeren, sullen die langstlevende ende kinderen deylen evenghelijck, soe dat de langstlevende hebben ende behouden sal deen helft in volle rechte, om daermede te disponeren nae zijne goede geliefte, ende de kinderen dander helft.

25. Aengaende erffelijcke goeden die den langstlevende toecomen by successie van zijne ouders in rechte linie na de doot vanden iersten aflivigen, die sullen succederen op den selven langstlevenden met vollen rechte voor deen helft, ende in dander helft sal hi behouden erftochte, ende de proprieteit vander selver helft sal terstont versterven op de kinderen van den iersten bedde.

26. Item, vader ende moeder moegen by testamente oft wterste wille niet beswaeren noch belasten huere kinderen voirschreven ghedeelte, tsy by substitutie, verbiedende van niet te vercoopen noch anderssins, ten waere by consente vanden selve huere kinderen oudt genoech zijnde om te consenteren, oft by octroye vanden prince.

p 132

27. Item, de langstlevende van man oft vrouwe en moegen egheen tocht hebben in eenigen goeden daer de ierst stervende met vollen rechte niet toecomen en was, hoewel dat de proprieteyt op den selven ierst stervende verstorven mocht wesen.

28. Item, als vader oft moeder aflivich wort achterlatende alleenlijck een kint oft kintskint wesende wten lande, ende men niet en weet oft levende oft doot is, so mach de langstlevende tgedeelte vanden selven kinde doen inventorieren ende dat blijven besitten mits stellende goede cautie voor tselve ghedeelte. sonder daer yemant sceydinge af te doene, totter tijt toe dat derfgenaemen vanden kinde sullen doen blijcken dat overleden is.

29. Item, als een weduaire oft weduwe, wettige kinderen hebbende, van huere kinderen verdeelt ende verscheyden wesende herhouwet, ende daernae aflivich wort sonder wettige kinderen vanden tweeden bedde achter te laten, soe succederen de voirschreven kinderen in allen derffelijcke goeden die de weduwe oft weduaire met vollen rechte besittende was ten tijde vanden tweeden houwelijcke, ende die staende tselve houwelijck op hem gesuccedeert zijn, behoudelijc de stiefvadere oft stiefmoedere de tochte inde helft vanden selven goeden. Item, oick inde helft van den haeffelijcke goeden ende van alle vercreghen goeden staende tvoirschreven tweede houwelijcke vercreghen.

30. Item, indien een weduaire oft weduwe, wettighe kinderen hebbende, herhouwede eer hy van zijnen kinderen verscheyden oft verdeelt waere, ende daernae aflivich worde, so souden de voirschreven kinderen aenveerden, boven de voirschreven erffelijcke goeden ghecomen vander zijde vanden overleden, deen helft van der geheelder have, ende oick vanden erffelijcken goeden staende tweede houwelijck vercreghen, als van huere ouders wegen die ierst gestorven waeren, ende daertoe noch dander helft vander helft vander voirschreven have ende vercreghen goeden, als van huere ouders weghen die lest overleden waeren; soe dat sy hebben souden de drie deelen vander have ende vercreghen goeden, sonder aenscouwe te nemene van wien de haeffelijcke goeden gecomen waeren, oft met wiens penningen de andere goeden vercregen waeren.

31. Item, als een weduaire oft weduwe, van hueren kinderen verscheyden, herhouwet ende wettige kinderen achterlaet vanden tweeden houwelijck, so deylen de voorkinderen ende naekinderen alle erffelijcke ende patri-

p 134

monie goeden gecomen vander zijde vanden overleden hem met volle rechte toebehoirende ten tijde van zijnen overlijdene bedde bedde gelijck[40], behoudelijc den langstlevende de tochte inde goeden den naekinderen aenghecomen ; oick so behoudet de langstlevende deen helft vander have ende vanden erffelijcke goeden staende tweede houwelijck vercreghen; ende dander helft vander have ende vercreghen erfve die deylen de voorkinderen ende naekinderen hoot hoot-gelijck[41].

32. Item, wanneer een weduaire, verscheyden van zijnen kinderen, neempt in houwelijck een weduwe oick versceyden van hueren kinderen, ende sy tsamen kinderen crijgen, so deylen die voirkinderen, van beyden zijden, deen helft van alle de have ende alle erffelijcke goeden vercregen staende tweede houwelijck, daeraf de voirkinderen vanden man hebben deen helft, dat is een geheel vierendeel vander have ende vercregen goeden, ende die voirkinderen vander vrouwe dander vierendeel; ende dandere geheele helft de langstlevende metten naekinderen.

33. Item, daer kinderen van twee oft meer bedden zijn ende yemant sterft die kinderen even nae bestaende, het waere in rechte linie oft wter zijde, dien sullen de voorschreven kinderen al tsamen succederen bedde bedde ghelijck[42], behoudelijck dat in successie wter zijde comende de brueder de susters excludeert.

34. Item, wat een weduaere oft wedue, onverdeylt van heuren kinderen, vercrijcht, dat wort gemeyn tusschen den vercrijghere ende den kinderen, als vercregen metter gemeynder have.

35. Item, alle wtschulden van sterfhuysen, costen van wtvaert ende kerckrechten, onrechtvaerdich goet oft gelaten in restitutie van quaede vercrijgen, sullen betaelt worden wten ghemeynen haeffelijcke goeden; ende indien de selve niet goet genoech en zijn, so salmen die betalen wten gemeynen vercreghen erfven ende in gebreke van vercreghen erfven, so salmen die betalen vanden patrimonie goeden comende vander zijde die de sculden gemaect ende gecontracteert heeft, soe verre de selve hen bestrecken.

36. Item, alle legaten ende andere lasten gemaect in testamenten oft

p 136

wterste wille van man oft vrouwe in houwelijcken staete sittende, moeten betaelt ende voldaen worden byden erfghenaemen vanden testateur, son der last vanden langstlevende, ten waere dat de langstlevende int maecken van sulcken testamente oft wterste wille geconsenteert hadde; in welcke gevalle souden de voorschreven legaten ende andere lasten betaelt worden wten ghemeynen goeden.

37. Item, de crediteur van eenen overleden oft vanden sterfhuyse daer meer erfgenaemen zijn, mach zijne geheele schult heysschen van een vanden erfgenaemen die hem belieft, de welcke schuldich is de schult te betalen, sonder te moegen ontstaen mits presenterende zijn deele vander scult; maer sal zijn verhael hebben op zijne mede erfgenaemen, om eenen yegelijcke te doen betalen zijn deel.

38. Item, een buyten man oft vrouwe willende hem alhier erfgenaeme fonderen in eenich sterfhuys, is sculdich, tot versoecke van zijne mede erfgenaemen oft vanden crediteuren vanden sterfhuyse, te stellene goede souffisante cautie alhier te rechte te staene ende tgewijsde te voldoen van tghene datmen hem wt saecke vanden sterfhuyse ende den overledene soude willen oft moegen heysschen.

39. Item, alle haeffelijcke goeden, gout, silver, gesteynte, juwelen, cleynoden, gelt ende sculden toebehoirende eenen sterfhuys binnen de jurisdictie ende vrijheyt van Mechelen gevallen, tot wat plaetse die bevonden worden, behoiren te succederen ende gedeylt te worden ghelijck de haeffelijcke goeden binnen der stadt van Mechelen wesende ende bevonden.

40. Item, de langstlevende van man oft vrouwe int sterfhuys vanden overleden blijvende, insghelijcx derfgename van eenen overleden tsterfhuys aenvert ende interdt gedaen hebbende, is schuldich anderen, recht van successie int selve sterfhuys hebbende, te gevene ende te leveren by inventaris ende goede specificatie den staet vanden goeden int selve sterfhuys bevonden.

41. Item, naedien een hebbende recht van successie den staet vanden sterfhuyse overgenomen heeft, so is hy sculdich binnen eender maent te declareren oft hy int sterfhuys comen ende hem erfgenaeme fonderen wilt oft niet, ende borchtochte stellen om de lasten vanden sterfhuyse voir zijn deel te voldoene aleer hy den overghegeven staet mach wederlegghen oft eenichssins debateren.

p 138

42. Item, de langstlevende van twee gehuyssen, oft andere erfgenaemen, tsterfhuys aenverdt ende den staet overgegeven hebbende, is schuldich zijnen overgegeven staet by eede te affirmeren, des versocht wesende.

43. Item, die eenige haeffelijcke goeden vanden sterfhuyse ontsteect, die verbuert zijn gedeelte ende recht van versterffenisse oft successie hem inde have vanden sterfhuyse competerende ende toebehoirende, tot profijte vanden heere, die in dien gevalle coempt deylen inde have vanden sterfhuyse metten anderen erfgenamen.

44. Item, als een vanden erfgenaemen oft recht hebbende inde achterghelaten goeden van eenen overleden begeert te hebben scheydinge ende deylinge vanden goeden int sterfhuys bevonden, die is sculdich alle andere die oick recht pretenderen oft meynen te hebben int selve sterfhuys te doen roepen voir de vierschaere, drie reysen op drie dingedagen, om te verstaen tot sceydinghe oft deylinge, oft tsterfhuys te renuncieren ende te buyten te gaen.

45. Ende indien de gedaechde compareren, so behoiren scepenen voirts recht te doene tusschen partien ghelijck dat behoirt; ende indien de gedaechde niet en compareren, oft eenige van henluyden, so procedeertmen voirts tot sceydinghe vanden goeden int sterfhuys bevonden, metten scoutet van Mechelen inde plaetse vanden ghenen die absent zijn.

46. Ende die, gedachvaert wesende, tsterfhuys renuncieren wilt, is sculdich tselve te doene voir de weth van Mechelen binnen de voirschreven drie vierscaerdagen.

47. Item, als derfgenaemen vanden sterfhuys niet en connen overcomen met huere scheydinge ende deylinghe, so behoirtmen tgoet vanden sterfhuyse te deylen in so veel deelen als daer erfghenaemen zijn, ende cavelen ende loten dwelck eenyegelijck hebben sal, ende metten ghenen dat hem byder cavelinge oft lotinge valt, daer behoirt eenyeghelyck mede te vreden te zijn.

48. Item, waert dat daer eenighe erfve waere die niet wel deylbaer en waere, oft die by-deylinghe soude argher worden, in dien gevalle so behoirtmen te cavelen wie dat die erfve setten ende prijsen sal om te gevene oft te houdene, ende die tselve byder cavele valt, is sculdich derfve te schattene ende te prijsene, ende dan moegen dandere, elck nae zijn cavelinge,

p 140

kiesen oft sy die erfve voir de scattinge behouden, oft laten willen den genen die de schattinge gedaen heeft, de welcke sculdich is derfve voir de schattinge te aenverden.

49. Item, als vader ende moeder aflivich worden achterlatende onbejaerde, sotte oft wtsinnige, oft huere leden niet machtich wesende om broot te winnen, bastaerden oft andere, ende negheen goet om die te onderhouden,zoe zijn de naestevrienden vanden aflivigen ende die huer goet, indien sy eenich achtergelaten hadden ende zonder kinderen ghestorven waeren, hadden moegen by successie deylen, sculdich tselve te kennen te gheven den commoingimeesters ende scepenen, die daerinne versien sullen ghelijck sy in redelijckheit bevinden zullen behoiren te geschiene.

50. Item, so wanneer een oft meer persoonen questie ende geschille hebben om de successie van.eenigen sterfhuyse, elck willende voir den anderen geprefereert worden, soe sullen scepenen, indien hen goet dunckt, de goeden vanden selven sterfhuyse moegen doen sequestreren in een derde handt, ordinerende ende stellende daertoe eenen derden souffisant wesende, die de goeden vanden sterfhuyse geduerende tproces administreren sal, behoudelijck dat hy sculdich sal zijn ten eynde vanden processe goede rekeninge, bewijs ende reliqua te doene tot profijte van den ghenen die erfghenaeme bekent sal zijn.

51. Item, die hem wilt fonderen erfgenaeme van eenen overleden by beneficie van inventaris, die is sculdich tselve te vercrijghen vanden prince by opene brieven, ende de selve brieven te presenteren eenen vanden commoingimeesters vander stadt, die allen de crediteurs vanden sterfhuyse hem kennelijck wesende ende binnen dejurisdictie vander stadt woonende sal doen roepen naemelijck, ende alle andere int generael, by edicte ter puyen, om tot eenen sekeren dage te compareren ende te siene allen de goeden vanden sterfhuyse, have ende erfve in zijne presentie by eenen secretaris vander stadt inventorieren, ende voirts leveren in handen vanden erfghe-naeme, op goede ende souffisante cautie ende borchtochte.

TITEL XVII. VAN TESTAMENTEN.

1. Eenen yeghelijcke is georloft te disponeren van zijne goeden gelegen

p 142

binnen dejurisdictie ende vrijheit van Mechelen, by maniere van testamente oft wterste wille, voir twee scepenen van Mechelen, oft notaris ende getuyghen.

2. Item, man ende wijf, sittende in vollen bedde ende wettige kinderen tsamen hebbende, en moegen bi testamente oft wterste wille malcanderen niet gheven oft voirderen, sonder consent van hueren kinderen oudt ghenoech wesende om te consenteren.

3. Item, man ende wijf, sittende in vollen stoele, ende negheen wettige kinderen tsamen hebbende, en moegen malcanderen niet laten, geven oft voirderen by testamente, wterste wille, oft anderssins van eenige goeden onder de jurisdictie ende vrijheit van Mechelen wesende oft ligghende, ten sy dat tselve testament oft wterste wille gepasseert ende bekent worde voir commoingimeesters ende scepenen van Mechelen.

4. Item, als yemant zijn testament oft wterste wille gemaect ende gepasseert heeft voir notaris ende twee getuyghen, ende daerna tselve approbeert ende ratificeert voir twee scepenen van Mechelen, declarerende hoe dat hy begeert dat alsulck testament ende wterste wille als hi voir notaris ende ghetuygen gemacct heeft, stadt grijpen ende effect sorteren sal, hoewel hy niet en declareert dinhouden vanden selven testamente oft wterste wille, so wort tselve gehouden ende gereputeert als oft tselve voir commoingimeesters ende scepenen gepasseert waere.

5. Item, derfghenaemen van eenen overleden die by zijnen testamente ghemaect heeft sekere executeurs, in wiens handen hy ghestelt heeft alle zijne goeden, ruerende ende onruerende, om tvoldoen van zijnen testamente oft wterste wille, moegen, voir commoingimeesters ende scepenen van Mechelen, stellen goede ende souffisante borchtochte van tvoirschreven testamente oft wterste wille te voldoene binnen jaers, ende te betalene al tghene daer tsterfhuys vanden overleden inne gehouden mach zijn ende mits stellende de selve borchtochte, so moeten den selven erfghenaemen volgen allen de goeden byden overleden achtergelaten, sonder dat de executeurs in dien ghevalle hen eenichssins onderwinden moegen vander administratie vanden selven sterfhuys ende niet te min moeten de voirschreven erfgenaemen den executeurs betalen van hueren legaten die hen byden overleden gelaten zijn, hoewel de selve gegeven mochten wesen voir huere moeyte ende arbeyt die sy souden hebben moegen doen inde administratie vanden sterfhuyse.

p 144

6. Item, als yemant, by zijnen testamente oft wterste wille voir schepenenvan Mechelen oft notaris ende getuygen gemaect, wilt ende ordineert dateen andere sal besitten ende ghebruycken eenighe erffelijcke goeden onderde jurisdictie van Mechelen gelegen, totter tijt toe dat zijne erfgenamen oftyemant anders hem oplegghen ende betalen sal sekere somme vanpenningen, soe mach alsulck legataris terstont nae de doot vanden testateurde selve goeden aenverden ende die besitten ende gebruycken, ende devruchten daeraf komende behouden tot zijnen profijte, sonder die af temoeten corten aen de ghelegateerde somme; des is hy schuldich die teonderhouden ende de chijnsen daer wtgaende te betalen, gelijck eentochtenaere.

7. Item, als yemant by zijnen testamente eenen anderen laet ende maect op eenige erffelijcke goeden sekere somme van penningen, daervoir de selve goeden verbindende, sonder die te stellen in handen vanden legataris, so moet de selve legataris, om te comen tot betalinge vander gelegateerde somme, op de voirschreven goeden volgen met beleyde, die verreycken ende ter gifte comen, ghelijck dat behoirt.

TITEL XVIII. VAN BASTARDE KINDEREN.

1. De heere aenverdt alle goet toebehoirende eenen overwonnen bastart, stervende sonder wettich hoir van zijnen lijve geprocreert, betalende zijne wettige sculden, sonder dat sulck bastaert eenich testament oft wterste wille maken mach.

2. Insgelijcx de heere aenverdt allen de goeden achterghelaten by eenen simplen bastaert stervende sonder wettighe gebuerte ende testament te maken, maer sulck bastaert mach van zijnen goeden disponeren by testamente oft andere wterste wille, sonder consente oft octroye vanden heere, behoudelijc dat tselve testament oft wterste wille gepasseert moet zijn voir scepenen.

3. Item, een bastaert en heeft negheen recht van versterffenisse oft successie, tsy inde rechte linie oft wter zijde, ten sy dat tselve hem gelaten worde by testamente oft anderen wterste wille.

4. Een vrouwe, gehouwet oft ongehouwet, is ghelooft by hueren eede te

p 146

noemen den vadere van hueren kinde, soe verre de man dien sy tkint gheven wilt bekent met huer te doene gehadt te hebbene, oft dat de vrouwe tselve bethoonen can.

5. Ende so verre de man tselve ontkent, ende de vrouwe dat niet bethoonen en can, soe moet nochtans de man, tot versoecke vander vrouwe, hem daeraf purgeren, ende by zijnen eede affirmeren dat hy binnen eenen jaere voir den tijt dat sy gelegen is van kinde metter vrouwe niet vleeschelijc te doene en heeft gehadt.

6. Item, de vrouwe moet huer bastaert kint houden een vierendeel jaers met hueren borsten, daervoir ende voir huer kinderbedgelt tsamen de man haer schuldich is te betalen dry carolus guldenen, ende nae tvierendeel jaers so moeten vader ende moeder, so lange sy ongebonden zijn, tkint half ende half tot ghelijcke coste onderhouden.

7. Ende indien een van beyden gehouwet waere, oft naemaels houwet ende dandere niet, so moet die gehouwet is tselve kint onderhouden tot zijnen coste, totter tijt toe dat dandere ock gehouwet is; ende als sy beyde gehouwet zijn, so moeten sy tkint tot gelijcke coste half ende half onderhouden.

8. Item, een vrouwe mach altijdt de naeste wesen om huer bastaert kint te houden, soe verre sy tkint houden wilt tot hueren coste ende sonder coste van den vader, ende anders niet, ten waere dat de vadere eenige merckelijcke redenen thoonde daeromme de moeder niet en behoirde tkint te houdene.

TITEL XIX. VAN ONBEJAERDE KINDEREN ENDE MOMBOIRNIE OFT VOOCHDIE.

1. Die drie weesmeesters geordineert ende gestelt by commoingimeesters, schepenen ende raet der stadt, zijn oppervoochden ende overmomboirs van alle onbejaerde kinderen vader oft moeder verloren hebbende, ende alle andere persoonen onder momboirnie staende.

2. Van welcken drie persoonen alle jaere die een, langste in officie geweest hebbende, verlaten wort vander selver officie, ende in plaetse van hem een ander daertoe gecosen ende geordineert, zoe dat nyemant tselve officie langer bedienen en mach dan drie jaeren continuelijck.

p 148

3. Item, de voorscreven weesmeesters hebben een gesworen clerck, die hen in alle dinghen huere officie aengaende sculdich is te dienen, ende den welcken zy niet en moghen verlaten van zijnder officie dan by consente ende goetduncken van commoingimeesters, schepenen ende raet der stadt van Mechelen.

4. Item, de weesmeesters ende hueren ghesworen clerck zijn sculdich alle weken twee dagen, te weten sdijnsdaechs ende donderdaechs te sittene, om alle saken der momboirnie aengaende summierlijck te beslichtene; ende so wanneer voir hen coempt eenige sake van groote importantie, daeraf te communiceren met commoingimeestersende scepenen, om van henluyden, als van huere overste ende hoot, daerinne geleert te worden.

5. Item, als vader oft moeder woonende binnen der stadt oft vrijheyt van Mechelen aflivich wort, achterlatende onbejaerde kinderen, dat is weesen onder de xxv jaren, oft sotte, simple, oft huere sinnen berooft, blinde oft stomme kinderen, onversien van momboiren by testamente eft wterste wille geordineert, so is de langstlevende van beyden sculdich binnen xv daghen na de doot vanden iersten aflivigen te comen oft te seynden aen de weesmeesters ende oppervoochden, ende aldaer over te gevene oft te noemene sesse manspersoonen de kinderen naest bestaende, te weten, de drie daeraf van vaders zijde, ende dandere drie van moeders zijde, op de peyne van sesse carolus guldenen, daeraf deen derdedeel toebehoirt den heere, dander der stadt, ende tderde deel den weesmeesters.

6. Van welcke sesse persoonen de weesmeesters ordineren sullen de twee daeraf die hen duncken sullen nutste ende bequaemste te wesen, momboirs, tuteurs ende curateurs vanden voirscreven kinderen; de welcke, also gecosen ende geordineert, sculdich zijn de momboirnie, tutele ende curatele te aenverden, ende den eedt daertoe staende te doene ; ende worden daertoe bedwongen by reele executie ende apprehensie van hueren persoonen, ten ware sy merckelijcke redenen hadden om hen vander momboirnie te excuseren, die sy sullen moeghen allegeren voir commoingimeesters ende scepenen inde raetcamere vergadert wesende, die de redenen aenghehoirt, daerop recht doen sullen gelijck dat behoirt.

7. Item, indien de persoonen inder manieren voirscreven overgegheven niet bequaem en zijn om de momboirnie te exercerene, oft dat de kinderen negheen vrienden hen van bloetsweghen bestaende, woonende onder de juris-

p 150

dictie van Mechelen en hadden, so moeten de weesmeesters goede persoonen daertoe ordineren, die oick schuldich sullen zijn de momboirnie te aenverden, als vore.

8. Item, als de langstlevende in gebreke is binnen de voirscreven xv dagen sesse persoonen te noemene, zo zijn de vrienden de kinderen naest bestaende vander zijde vanden overleden schuldich daeraf te adverteren de weesmeesters binnen andere vijfthien daghen daernae, op de peyne van sesse carolus guldenen, te bekeeren[43] als boven, ten eynde dat de weesmeesters den langstlevende bedwinghen de sesse manspersoonen over te gheven.

9. Ende so verre de weesmeesters, gewaerschouwet als boven, in gebreke zijn de kinderen te doen versien van momboirs binnen vijfthien daghen daernae, soe verbueren sy wt hueren propre goeden sesse carolus guldenen, tot profijte vanden heere.

10. Item, alle momboirs also gheordineert ende niet by testamente gegeven zijn sculdich, tot vermaninghe vanden weesmeesters, te stellen cautie oft borchtochte voir huere administratie ; ende indien de weesmeesters eenigen niet solvent wesende ontfingen tot momboirnie, sonder souffisante cautie oft borchtochte, so blijven sy verbonden ende borghe voir dadministratie vanden selven momboirs, ende zijn sculdich te betalen den vermomboirden persoone tgene dat sy vanden momboiren niet en connen verhalen, de momboiren nochtans ierst ende alvoren gheexcusseert.

11. Item, momboirs inder manieren voorscreven gegeven ende gestelt, worden betaelt van hueren arbeyt ende moeyten by ordinantie vanden weesmeesters.

12. Item, alle momboirs, also wel by testament geordineert als andere, hueren eedt gedaen hebbende, zijn sculdich binnen eender maent nae dat sy de momboirnie aenverdt hebben, te maecken inventaris van allen den goeden, haeffelijcke ende erffelijcke, int sterfhuys bevonden, ende dien te leveren in handen vanden weesmeesters, die den selven sullen doen registreren by hueren ghesworen clerck, ende dan voirts ordineren te doene scheydinghe ende deylinghe, oft anders ghelijck hen duncken sal den kinderen profijtelijck te wesen.

13. Item, alle momboirs zijn schuldich, by hen of hueren rentmeester, by

p 152

advise van weesmeesters geset, alle jaere eens rekeninghe te doene van huere administratie, op de peyne van sesse carolus guldenen, te bekeeren als voren; ende sullen de weesmeesters int sluyten vande rekeninghe ordineren hoe ende waermen de penninghen vanden persoonen onder momboirnie staende employeren sal.

14. Item, de weesmeesters ende hueren gesworen clerck sullen hebben van elcke rekeninge te hoorene, te appostilleren ende te sluytene den vijftichsten penninck vanden jaerlijcxsschen innecomen vanden erffelijcke goeden inde rekeninghe begrepen, alle commeren, lasten ende renten daer wtgaende ierst afghetrocken, zonder meer.

15. Item, de weesmeesters oft huere clerck en sullen negheen administratie oft handelinghe hebben van eeniglle goeden oft gelde yemanden onder momboirnie staende toebehoirende.

16. Item, de momboirs ende voochden en mogen negheen haeffelijcke goeden hueren weesen, oft andere onder momboirnie staende, toebehoirende vercoopen sonder consent ende auctorizatie vanden weesmeesters; ende moet die vercoopinge daeraf gedaen worden openbaerlijck byden oude cleercoopers vander stadt, ende boven dien, so moeten de selve momboirs ter naester rekeninge overbrenghen de declaratie vanden vercochten goeden ende vanden prijse, die byden clerck vanden weesmeesters gheregistreert zal worden in zijnen registre.

17. Item, alle erffelijcke goeden weesen oft vermomboirde persoonen toebehoirende moeten inde vierschaere vercocht worden met subhastatie den meest daervoir biedende endeleste verhooghere.

18. Item, de scepenen ende secretarissen van Mechelen en moeghen niet overstaen[44] oft passeren eenige voirwaerden, contracten oft beloften, daermede eenighe onder momboirnie staende zijn erffelijcke goeden vercoopen, belasten oft beswaeren soude, ten sy dat de twee momboiren daermede compareren ende inde vercoopinge oft belastinge consenteren, ende dat blijcke vanden consent ende auctorizatie oft decreet vanden weesmeesters, ende dwelck de secretarissen schuldich zijn te scrivene ende te stellene inde brieven diemen daerop expedieren sal ; ende alle vercoopingen ende belastingen anders ghedaen zijn nul ende van onwaerde, ende de

p 154

penningen daervore gegeven blijven verloren, ten ware datmen conste bewijsen dat de selve bekeert waren tot profijte vanden ghenen die onder momboirnie staet.

19. Item, de weesmeesters en moegen niet consenteren int vercoopen, belasten oft beswaeren van eenige erffelijcke goeden, ten sy dat sy alvore duechdelijck gheinformeert zijn dat tselve nootelijck oft profijtelijck is voor de weesen oft andere onder momboirnie staende, ende dat tselve consent byden voirschreven clerck in zijnen registre geregistreert worde, met declaratie vanden weesmeesters die tselve consent gedaen hebben, ende verclaringe vanden redenen, daer wt sy tselve consent gedragen hebben, tsy wt nootsaecke oft om meerder profijte te doene; ende tconsent anders gegeven soude zijn nul ende van onwaerde.

20. Item, de weesmeesters, gegeven hebbende consent van eenighe erffelijcke goeden te vercoopen oft belastene, zijn sculdich ter naester rekeninge toe te siene, dat tghelt daeraf comende besteet ende gheoirbort worde inde saecke daerwt sy huer consent ghegheven hebben ; ende indien sy bevinden de momboirs daerinne negligent te wesene oft hen te mesdraghen, sullen de selve momboirs daeraf arbitraelijk corrigeren nae gelegentheyt vander saecke.

21. Item, alle vercoopinge ende belastinge van erffelijcke goeden by eenige vermomboirde persoonen buyten der stadt van Mechelen gedaen, sonder presentie van hueren momboirs ende behoirlijck decreet oft auctorizatie vanden weesmeesters, tsy voir scepenen, laten, leenmannen oft notaris ende getuyghen, worden gehouden ende gheacht voir nul ende van onwaerden, sonder datmen binnen Mechelen daerop recht soude doen oft laten geschien.

22. Insghelijcx, alle andere contracten, voirwaerden ende comenschapen gedaen met vermomboirde persoonen in absentie van hueren momboiren, worden ghehouden voir nul ende van onwaerden, so verre die zijn teghens tprofijt ende in prejudicie van den selven vermomboirde persoonen.

23. Item, indien de momboirs, by testament geordineert oft ander, hem niet en queten int bewindt ende regiment vanden persoon onder momboirnie wesende, oft van zijnen goeden, so sullen de weesmeesters ende oppervoochden daerinne versien nae gelegentheyt vander saeeke.

p 156

24. Item, alle jongers onder momboirnie staende, oudt wesende, de knechten achthien jaeren, ende de vrouwe-persoonen sesthien jaeren compleet, moeghen van allen hueren goeden, haeffelijcke ende erffelijcke, disponeren by testamente oft wtterste wille, sonder bywesen oft auctorizatie van hueren momboirs.

25. Item, die onder momboirnie staen en moeghen in rechte niet ontfanghen worden, om aenspraecke oft verantwoorden te doene, sonder consent ende auctorizatie van huere momboirs.

26. Item, de weesmeesters sullen alle particulieren momboiren, getuygen ende andere persoonen voir hen te doen hebbende, moegen doen dagen by eenen dienaere vander stadt, die hen sculdich is te dienen ; ende indien de gedaechde persoonen niet en compareren, sullen die by den dienaere doen herdagen, op de boete, te wetene de particuliere momboiren op arbitrale boete, ende alle andere op de boete van drie stuvers voir elcke verdaginge[45].

27. Item, alle weesen in momboirnie staende, blijven onder voochdie van hueren momboirs totter tijdt toe dat sy vijf ende twintich jaeren oudt zijn, ten waere dat sy eer tot gheestelijcke oft houwelijcke staete quamen; in welcken gevalle sy moegen aenverden tbewindt van hueren haeffelijcke goeden ende vanden jaerlijcschen profijten ende renten van hueren erffelijeken goeden, sonder de erffelijcke goeden te moegen vercoopen oft belasten.

28. Maer indien eenige jongers onder momboirnie staende, begerende vander momboirnie ontlast te zijne eer sy vyf ende twintich jaeren out waren, om huere comenschape oft neringhe te badt te moeghen doen, moeten tselve versoecken aen de weesmeesters, die hen daerop informeren sullen, ende huere informatie overdragen commoingimeesters ende scepenen, die de selve jongers, indien hen profijtelijk dunckt, vander momboirnie ontslaen moeghen, ende hen daeraf brieven verleenen; ende alle comenscapen, contracten ende voirwaerden die sy dan voirtaen doen, worden ghehouden voir goet ende van waerden, wtgenomen vercoopinghe oft belastinge van onroerlijcke goeden.

29. Item, de weesmeesters, bevindende dat eenige comende ten ouderdom

p 158

van vyventwintich jaeren noch niet bequaeme en zijn om huere goeden te administreren, moegen ordineren dat de momboiren continueren sullen in huere administratie, ende sulcke persoonen houden in momboirnie, totter tijt toe dat sy anders daerinne versien sullen.

30. Item, die eenighe jonghers onder momboirnie staende tot eenighen houwelijck trocke oft riede, oft daerby ende over waere, daerinne den jonghers merckelijcke schade, achterdeele oft cleynicheyt gheleghen waere, sonder consent oft byzijne vanden momboirs oft de naeste vrienden, soude daeraf by scepenen arbitralijck ghecorrigeert worden nae gheleghentheyt vander sake.

TITEL XX. VAN PRESCRIPTIE ENDE VERLOOP VAN TIJDE.

1. Niemant en mach verkrijgen eenich recht by verloop van tijde oft bi prescriptie mindere dan van dertich jaeren continuel; wtghenomen alleenlijck van saecken daerinne hiervore anders specialijck versien is.

TITEL XXI. VAN CESSIE TE DOENE.

1. Een portere oft inghesetene van Mechelen, presenterende in rechte te doen cessie van goede, verliest terstont zijn porterie ende verbuert alle privilegien ende vrijheyden den porters oft inghesetenen van Mechelen verleent, behoudelijck dat hy zijn ambacht mach blijven doende ghelijck een portere.

2. Item, die cessie doet wort ghehouden als eereloos oft verfaemt, ende en mach in egheens goets mans stadt staen, oft eenighe officie vanden heere oft der stadt draghen.

3. Item, die cessie doen wilt, is schuldich by zijnen eede te declareren allen zijne goeden, ruerende ende onruerende, ende die te verlaten ende effectuelijck te abandonneren ten iersten daghe als hy presenteert cessie te doene ; ende indien men naemaels bevint dat hy eenighe goeden verswegen oft versteken heeft, sal daeraf ghepunieert worden als van diefte.

4. Item, die cessie doen wilt is schuldich, des versocht wesende, met

p 160

opgherechte vingeren ten heylighen te sweren, dat soe verre hy tot betere fortune quame, dat hy zijn crediteuren betalen sal.

5. Item, soe wanneer de crediteuren van eenen die cessie gedaen heeft over hem vinden meer dan vier stuvers eens, soe moghen sy hem tselve doen afnemen ende ontfanghen in minderinghe van hueren schulden.

6. Item, die cessie ghedaen heeft oft presenteert te doene, en mach zijne goeden niet vercoopen, verminderen oft alieneren, oft oick renuncieren van eenighe actie, versterffenisse oft successie die hem toecomen mach, ter tijdt toe dat hy alle zijne crediteuren betaelt ende vernuecht heeft.

7. Item, die crediteuren van eenen die cessie ghedaen heeft, moeghen aenverden alle successien ende versterffenissen naemaels hem toecomende, om daermede van hueren sculden betaelt te worden. Ende naedien de voirscreven costumen, usantien, stijl ende maniere van procederen in gescrifte gheredigeert ende gestelt hadden geweest, onder sulcke capitulen, rubrijken ende titulen als voren, soe hadden ons de voirschreven commoingimeesters, scepenen ende raedt onser stadt van Mechelen, inden naeme vanden gemeynen porters ende inghesetene, so der voirschreve stadt, als der vrijheyt der selver aldaer resorterende, ootmoedelijc doen versoecken ende bidden de selve costumen, usantien, stijl ende maniere van procederen, inder manieren als hier voren gheinsereert staen, te willen confirmeren, vestighen, approberen ende auctorizeren, ende die van nu voirtaen te doen onderhouden, binnen onser voirscreven stadt, vrijheyt ende jurisdictie der selver. Ende voirts te ordineren datmen aldaer egheen andere coustumen ende usancien en soude moegen allegeren, dan die voir verhaelt, verclaert ende gespecificeert staen, ende op al hen in desen te versien ghelijck dat behoiren soude, tot welvaert der voirseyder onser stadt, vrijheyt ende jurisdictie der selver, ende den porters ende inwoonders aldaer. Doen te wetene dat, de sake voirscreven aengemerct ende begherende sonderlinghe dat een yeghelijck weten mach hoe hy hem behoirt te reguleren, in voirderinge van justitien, ordenen ende goede policie, al ter welvaert ende oirboir van onser voirseyder stadt, vrijheyt ende jurisdictie van Mechelen, ende vande porters ende inwoonders der selver, wy, by advise van onsen lieven ende getrouwen, die president ende luyden van onsen voirscreven grooten raede, hebben, wt onser

p 162

rechter wetentheyt, princelijcke volcomen macht, auctoriteyt ende speciale gratie gheconfirmeert, gevesticht, geapprobeert ende geauctoriseert, confirmeren, vestigen, approberen ende auctorizeren bi desen, de voirscreven coustumen, usancien, stijl ende maniere van procederen, ende elcke van dien, inder formen ende manieren so die hier boven ghestelt ende geredigeert staen by gescrifte, willende ende ordinerende dat de selve coustumen, usancien, styl ende maniere van procederen, van nu voirt aen tot allen toecomenden tijden sullen ghehouden, onderhouden ende geachtervolcht worden voor wetten, coustumen ende usancien van onser voirscreven stadt, vrijheit ende jurisdictie van Mechelen, ende voir sulcke hebben wy de selve gheauctorizeert ende auctorizeren by desen, in sulcker wijse, dat van nu voirt aen, om de selve te thoonen ende in rechte te deduceren, van gheenen noode wesen en sal daerop te beleyden eenige getuygen, by turbe noch anderssins, maer alleenlijck die te allegeren ende te produceren by extracte onder thantteeken vanden greffier, oft een vanden secretarisen der voirscreve onser stadt, darticule daermede yemant hem sal willen behelpen, tot welcken articule, dat also ghenomen sal zijn by extracte, wy willen dat volle geloove gegeven sy, proeuve ende thoon doe voir allen rechteren, officieren ende justicieren willende, ordinerende ende statuerende voirts, dat in allen toecomenden saken, nyemande, van wat state oft conditie hy sy, geoirloft sal zijn te allegerene, by te bringhene oft te willen thoonen eenighe andere coustumen oft usancien, generael oft particulier dan boven ghescreven staen; verbiedende de selve coustumen, usancien ende stijl van procederen te interpreteren by eenige andere feyten oft usancien diemen soude moegen allegeren oft voirtstellen. Ende tot dien eynde hebben wy voir den toecomenden tijdt gheaboleert ende te nyeuten gedaen, aboleren ende doen te nyeuten by desen alle andere coustumen ende usancien hier voirtijts binnen onser voirscreven stadt, vrijheyt ende jurisdictie van Mechelen onderhouden, ende diemen soude moeghen allegeren oft thoonen hiervoren niet ghespecificeert noch gescreven. Ende indien ghebuerde dat eenighe saken niet ghedecideert noch ghedetermineert[46] en mochten worden by den coustumen ende usancien boven ghescreven, so hebben wy gheordineert ende ghestatueert, ordineren ende statueren by

p 164

desen, datmen alsulcke saken sal decideren ende termineren nae de dispositie van ghemeynen ghescreven rechten, reserverende ende houdende tot ons ende onsen naecomelinghen, heeren ende vrouwen van Mechelen, de macht ende auctoriteyt de voirscreven boven ghescreven costumen, usantien ende stijl van procederen te veranderen, reformeren, corrigeren, verbeteren, interpreteren ende te verclaren, so dicmaele ende menichwerfven als ons ende onsen naecomelinghen believen sal, ende bevonden sal worden profijtelijck, oirboirlijck, nootsakelijck te wesen. Verclarende voirts, dat wi, by tghene dat voirscreven is, niet en willen eenichssins prejudicieren, derogeren, noch verminderen onse hoocheyt, rechten noch auctoriteyt, noch oick de privilegien onser stadt van Mechelen, by ons oft onsen voirsaten verleent ende ghegonnen, so verre sy die gebruyckt hebben tot noch toe. Ontbieden daeromme ende bevelen onsen voirscreven president ende luyden van onsen groote raede, onsen scoutet ende rentmeester van Mechelen, ende allen anderen onsen officiers ende justiciers, ende hueren stadthouders, ende allen onsen ondersaten, ende sonderlinge den porters ende ingesetenen onder voirscreven stadt, vrijheyt ende jurisdictie van Mechelen, nu wesende ende toecomende, ende elcken van henluyden voir so vele dat hen mach oft sal moegen aengaen, dat sy dese onse tegenwoordige ordinantie, approbatie, vestinge, ratificatie ende declaratie, ende allen de puncten ende articulen boven verclaert, ende elcken van dien houden, achtervolghen ende observeren, nae huere inhouden, vorme ende teneur, sonder daertegens te doen, ghedoogen oft laten doen in eeniger manieren. Ende opdat hieraf nyemandt ignorantie en soude moeghen pretenderen, ordineren wy onsen voirseyde schoutet van Mechelen dese teghenwoordighe onse letteren te doen publiceren ende wtroepen ter plaetse daermen ghewoonlijck is publicatie ende wtroepinghe te doene binnen onser voorseyde stadt van Mechelen, ende de selve publicatie ende wtroepinghe so dickmaele vernieuwen als van noode wesen ende hy des versocht sal zijn van weghen den commoingimeesters ende scepenen onser voirseyder stadt: want ons also ghelieft. Ende opdat dit tot eewighen daghen goet, vast ende van werden ghehouden worde, soe hebben wy onsen zeghele hieraen doen hanghen.

p 166

Ghegheven in onser stadt van Mechelen, inder maent van julio, inden jaere ons Heeren duysent vijfhondert vijfendertich, van onsen keyserijcke, txvje, ende van onsen rijcken van Spaengnen, beyde den Secilien ende anderen txxe. Byden keyser in zijnen raede, ende ondergeteeckent

PENSAERT.

Dese coustumen, usancien, stijl ende maniere van procederen zijn inder stadt van Mechelen gepubliceert ende gecondicht geweest, in presentien ende ten bywesene van mijnen heeren den schoutet ende commoingimeesters der selver stadt, op den eenentwintichsten dach van augusto, inden jaere ons Heeren duysent vijfhondert vyvendertich. By my Dierick van Orssele, secretaris der voirscreve stadt van Mechelen. Orconden mijnen hantteekene hieronder geteeckent.

ORSSELE.

p 168

Additie, ampliatie ende declaratie vande costumen, vsancien ende stijl van procederen der stadt, vryheyt ende jurisdictie van Mechelen[47]. Ghepubliceert opden 29en dach van novembris, in 't iaer ons heeren 1541. KAERLE, byder gratie Godts, roomsch keyser, altijts vermeerder srycx, coninck van Germanien, van Castillien, enz. Allen den ghenen die desen onsen brief sullen sien, saluyt. Van wegen ons beminden die commoingimeesters ende scepenen onser stede van Mechelen, is ons verthoont geweest, hoe dat ons belieft heeft, met goeden advyse ende deliberatie van rade, in gescrifte te doen stellen ende redigeren in een volumen die costumen onser voorscreven stadt Mechelen, abolerende ende verbiedende te useren van eenighe andere costumen niet begrepen int voorscreven volumen, reserverende nochtans aen ons ende onse nacomelinghe, heeren ende vrouwen van Mechelen, faculteyt die selve costumen te mogen corrigeren, modereren, minderen ende meerderen naer dat wy bevinden souden goet, oirboirlyck ende nootsaeckelyck te wesen, sonder daerby eenichsins te willen prejudiceren, derogueren noch verminderen onse rechten ende auctoriteyt, noch oock die privilegien onser voorscreven stadt van Mechelen. Nu eest soo, dat de thoonders bevinden, dat by de eersten, xiiijen, xven, xvjen ende xvijen articulen vanden iersten capitule oft rubricque vanden selven volumen, sprekende van officien ende jurisdictien, speciale mentie ghemaeckt is vande judicaturen die de dekens ende gesworens vanden wollewercke toebehoirt, ende vande manieren van procederen, diemen behoirt te houden by ende voor den commoingimeesters respectivelyk, die sulcke zijn als in die voorscreven rubricque begrepen zijn, waeraf dinhouden hierna volcht, uyter rubricque Van officien, jurisdictien, etc., d'ierste, xiiije, xve xvje ende xvije articulen.

[Art. 1.] Inden eersten, die twaelf scepenen der stadt van Mcchelen, daeraf de sesse sijn vander poorterye ende de sesse vande ambachten, sijn ordinaris rechteren ende hebben kennisse, judicature ende berecht, ter maninghe vanden scoutet, over alle de poirters ende andere inwoonders der stadt ende

p 170

vryheyt van Mechelen, in alle saken reele, personele ende mixte, civile ende criminele ter kenisse vanden ordinaris rechtere behoirende, vuytghenomen de saecken den wollewercke aengaende, soowel van wullen als lynen laken, de welcke ter yerster instantie behoiren ter kennisse ende judicature van dekenen ende gesworen vanden wollewercke.

[Art. 14.] Item, de commoingimeesters ende elck van hun heeft macht ende auctoriteyt, ten versoecke van partye, voor hem te doen roepen alle poorters ende ingeseten van Mechelen, ende andere binnen der stadt ende jurisdictie van Mechelen bevonden, ende es een yeghelijck schuldich voor hen te compareren, opde boete van eenen schelling Brabants, voor dyerste reyse, twee schellingen Brabants voor de tweede reyse, ende drye schellinghen Brabants voor de derde reyse, ende costen van partye.

[Art. 15.] Item, de commoingimeesters ende elck van hen hebben kennisse ende judicature van cleyne saken niet excederende de somme van drye carolus guldens eens, behoudelijck indien hem yemant by vonnisse oft appoinctement vanden commoingimeesters beswaert vindt oft seggen wilt, mach hem daeraf beclaghen ende sijne partie betrecken voor schouthet ende scepenen ter vierschare, oft voor commoingimeesters ende scepenen ter camere.

[Art. 16.] Item, soo wanneer die commoingimeesters, oft een van hen, partye doet voor hen dachvaerden in andere saecken die voorscreven somme excederende, soe mach die ghedaechde versoucken gerenvoyeert te worden voor schoutet ende scepenen ter vierschare, oft voor commoingimeesters ende scepenen ter camere, ende is de commoingimeester schuldich partie aldaer te renvoyeren. Maer indien de ghedaechde niet en versoeckt gherenvoyeert te zijne, soo mach de commoingimeester in de saecke voortsvaren ende appoincteren naer sijn goedtduncken ; behoudelijck altijdt dat partye beswaert wesende hem beclaghen mach als voren.

[Art. 17.] Item, als een schuldenaer, ghedachvaert voor commoingimeester, de schult hem geheyscht bekent ende confesseert, soo mach de commoingimeester den schuldenare dach van betalinghe geven den termyn van sesse weken ende daerondere, maer niet daerboven, sonder consent van partyen; des soe is de commoingimeester selve gehouden de schult te betalen, den termijn overstreken zijnde, indien de schuldenaer niet en betaelde,ende mach daervore geexecuteert worden als voor ghewijsde schult.

p 172

Vuyter rubricke : Van arrestementen, tvyfde article. Item, die eenich goet binnen sijnen huyse oft bewaernisse gearresteert ende den last van tselve te bewaren aenveert ende daer en boven wech laet draghen oft versteken, is schuldich te verantwoordene ende inne te staen voor de schult oft actie daervoore tselve goet gearresteert was. Vuyter rubrycken Van contracten, voorwaerden, etc., xviiien article. Item, die voor een vande commoingimeesters, oft voor scepenen van Mechelen, eenen anderen kent schuldich te wesen, moet de selve schult binnen sonneschijn betalen, oft sijnen crediteur daeraf vernueghen ende contenteren; ende indien hy in ghebreke es, soe mach de crediteur sanderdaechs daervoore sijn goeden oft persoon doen executeren. Onder stont aldus gescreven Die voorscreven articulen zijn ghetrocken vuyter rubrycke vander costuymen ende usancien der stadt van Mechelen.

Gecollationeert by my, ende onderteeckent ORSSELE.

Nu ist soo, dat de thoonders bevinden dat de schuldenaers daghelycx soecken diversche middelen ende vonden om te delayeren ende vertrecken de expeditie van justitie oft d'executie van dien, makende querelen ende incidenten ten prejudicie ende achterdeelevande goede ende getrouwe crediteuren, soo by appellatie als andersins, begherende te comen voor scepenen daertegens die thoonders, tot conservatie vanden rechten der selver goede getrouwen crediteurs ende schultheysschers, ende oock der voorderinghe van justitie, geerne voorsien souden, ende tot dien eynde hebben, onder onse goede geliefte, geraempt sekere poincten ende articulen die sy ons overgesonden hebben, om te voegen ten voorscreven volumen vande costumen, tzy by forme van ampliatie, declaratie oft andersins, ons ootmoedelyck biddende, dat ons believe de voorscreven articulen te confirmeren ende ordonneren ghevoecht te worden de voorscreven statuten ende costumen by forme van additien, ampliatie oft declaratie, ende daerop doen expedieren onse opene brieven in sulcke saecke dienende: doen te weten dat, gesien in onsen secreten rade de voorscreven articulen, begherende dat onse voorscreven stadt ende inwoonders van Mechelen geregeert ende getracteert mogen worden in goede justitie ende policie, ter welvaert der selver stede, genegen wesende ter bede ende begheerte vanden voorgenoemde thoonderen, wy hebben, by goeden advyse ende rype deliberatie

p 174

van rade, amplierende ende interpreterende de voorscreven costumen ende statuten, geordonneert ende verclaert, ordineren ende verclaeren by desen onsen brieven tgunt dat hiernae volcht.

ART. 1. Eerst, aengaende den eersten article, mentie maeckende vande judicaturen die dekens ende gesworens vanden wollewercke hebben: huerlieder vonnissen, waeraf voor scepenen geappelleert sal wesen, niet excederende twaelf carolus gulden, sullen geexecuteert worden op cautie souffisante.

2. Maer van sommen excederende twaelf carolus guldens eens, sal die gene die hem vindt beswaert mogen appelleren voor scepenen, ende in dien gevalle sal d'executie geschorst worden; wel verstaende nochtans dat hy binnen vijfthien dagen zijn appel daer sal doen bedienen[48], opde pene dat de selve vijfthien daghen overstreken zijnde, het vonnis sal geexecuteert worden, op cautie souffisante, soo verre het reparabel zy ter diffinitive.

3. Ende soo wie bevonden wordt vanden voorscreven vonnisse tonrechte geappelleert te hebben, sal gheduempt wesen inde boete van sesse carolus guldens.

4. Ende aengaende den voorscreven xiiijen, xven, xvjen ende xvijen articulen, beroerende de jurisdictie vande commoingimeesters: wy ordonneren dat, soo wie appelleren sal vanden sententien oft appoinctementen vanden voorscreven commoingimeesters, die sal zijn partye moeten doen daghen voor de vierschaere, oft in scepenencamere, ende dat binnen acht navolgende werckdaghen.

5. Ende indien de claegher sijn diligencie niet en doet binnen de voorscreven acht daghen, soo sal den voorscreven commoingimeester zijn vonnisse reparabel ter diffinitive, tot versoecke van partye, executeren, mits nochtans byder selver partye stellende cautie souffisante voor tgeexecuteerde, indien het excedeert dry carolus guldens.

6. Ende soo verre d'appellant, woonde[49] binnen onse stede van Mechelen, sijn appellatie noch niet en vervolcht binnen veerthien daghen, ende

p 176

die buyten woont, binnen vier weken na d'expiratie vanden voorscreven acht werckdaghen, mits doende sijn saeeke van appel bedienen voor scepenen, binnen den selven tijde, soo sal zijn appellatie by scepenen verclaert worden desert te sijne, ende sal het laetste appoinctement vanden commoingimeester geseyt worden effect te sorteren, ende d'appellant gheduempt inde costen.

7. Item, den achtiensten article inden title oft rubricque Van contracten, voorwaerden oft[50] borchtochten, roerende de schulden by partye in rechte bekent, wy ordonneren dat : inghevalle iemandt sijn handteecken, aen eenighe cedulle oft obligatie gestelt voor eenen vanden commoingimeesters oft scepenen, oft dekens ende gesworen vanden wollewercke gethoont, om de selve te kennen oft ontkennen, ende hy sijn handteecken kent, soe sal hy gehouden zijn binnen sonneschijn die somme begrepen in die voorscreven cedulle oft obligatie te namptizeren, oft sal daervoren geexe-cuteert worden, ende sal de crediteur toegelaten wesen die selve somme te lichten op goede ende suffisante cautie van die wederom te restitueren, indien namaels sulcx verklaert worde, al niet teghenstaende dat hy die schult ontkende, ende wilde sustineren by eenighe exceptie dies onghehouden te sijne.

8. Ten waere dat hy presenteerde ende bereet waere promptelijck te tooghen ende proberen die feyten, redenen ende middelen waerom hy niet ghehouden en soude zijn inde gepretendeerde schuldt ; daertoe hem by den commoingimeester, scepenen oft gesworen voorscreven tijt verleent sal worden van dry wercken daghen, sonder meer, die welcke-overstreken zijnde, sal moghen geexecuteert worden ten versoecke vande crediteuren, als vore.

9. Maer die versocht werde iemants anders dan sijn selfs hantteecken te kennen oft ontkennen, ende hy tselfde kent, en sal nochtans niet ghehouden zijn tot namptissement, al waer hy oock erfgenaem vanden ghenen diens hantteecken hy gekent hadde maer indien hy die schult oock kende, sal gehouden zijn den crediteur te vernueghen ende contenteren, oft sal daervoor moghen geexecuteert worden als voren, ten waere dat hy exceptie proponeerde; in welcken gevalle hy alleenlijck ghehouden sal wesen te

p 178

namptiseren, welck namptissement den crediteur sal mogen lichten op cautie.

10. Ende voorts, alsoo, niet teghenstaende den rechten ende ordinantiengemaeckt by den voorscreven statuten, inden title Van arrestementen, endemerckelijck in't vijfste [article] beghinnende Item, die eenich goet, etc.:eenighe hebbende in hueren huysen ofte bewarenisse gearresteerde goeden,de selve laten wech brenghen oft versteken (sic), mits dat sy-lieden alleenlijckgehouden zijn te verantwoorden ende inne te staen voor de schult oft actiedaervoor 'tgoet gearresteert was, maeckende ende hebbende verstant metden ghenen die 'tgearresteerde goet aengaet, wy willen dat die selve, die devoorscreven goeden versteken heeft oft laten versteken, gehouden werde,boven die pene inden voorscreven article begrepen, noch te verbueren viercarolus guldens.

11. Ende indien de proprietaris oft bewindere vande gearresteerde goeden die selve versteeckt oft wechdraecht, doet oft laet versteken oft wechdraghen, hy verbueren sal sesse carolus guldens. Willende ende ordinerende voorts, dat de articlen hierboven geinsereert. sullen worden by den anderen costumen ende statuten, by ons geadviseert ende vooren ghementioneert, ghevoecht ende onderhouden sullen worden (sic), by forme van additien, ampliatie ende declaratie. Ontbieden daeromme ende bevelen onsen lieven ende getrouwen, den hooft-president ende luyden van onsen secreten raede, president ende luyden van onsen grooten raede, schoutet, commoingimeesters ende scepenen onser voorscreven stede van Mechelen, ende allen anderen onsen justicieren ende officieren wien dit aengaen sal moegen, hueren stedehouweren ende een ieghelijck van hen besondere soe hem toebehoiren sal, dat sy dese onse ordonnantie, ampliatie ende verclaringhe onderhouden, observeren ende achtervolghen doen ende laten observeren ende achtervolghen naer d'inhoudt der selver, sonder daertegens ter contrarien te doene in eenigher manieren, want ons alsoo belieft. Des t'oirconde hebben wy onsen zeghel hieraen doen hanghen. Gegeven in onse stede van Brugghe, den achthiensten novembris, in’t jaer Ons Heeren duysent vyf hondert [een] ende viertich, van onsen keyserrijcke twee en twintichste, ende van onsen rijcken van Spagnien ende andere sessen-twintichste.

p 180

Ende aldus gescreven opte ploye, opte rechte sijde vanden zeghel By den keyser in sijnen raede, ende onderteeckent DE ZOETE. Ende aldus stont gescreven opten rugghe Gepubliceert ende gecondicht ter puyen alhier te Mechelen, in presentien ende ten bywesen van mijn heeren den schouthet ende beyde commoingimeesters der stadt van Mechelen, opden xxixen van november in't jaer Ons Heeren duyseut vyf hondert ende eenen viertich, by my, onderteeckent ORSSELE.

BIJLAGEN(1)

ANNEXES.

I. TEXTE.

TRADUCTION.

De vrijheydt ende jurisdictie derstadt van Mechelen.Het district ende jurisdictie derstede van Mechelen streckt over destadt ende den buytenyen der sel-ver, als Neckerspoel, Nieuwlandtende andere, met allen hunnen toe-behoorten.

Item, over de dorpenvan Muysen, Hevere, Hornbeeck,Leest ende Heffene, met hunne ge-huchten, de welcke alle staen ondertschependom van Mechelen; hetdorp ende heerlijckheyt van Heyst,met sijnen toebehoorten, is oock on-der de voorschreven stadt, endeghebruyckt de selve costumen, diealdaer soo wel als binnen der stadtghepubliceert zijn; maer en staetniet immediatelijck onder het voor-schreven schependom, ghemerckthet eenen schouthet ende sevenschepenen besonder heeft, resorte-rende alleenlijck by leeringhe oftappellatie onder tvoorschreven sche-pendom van Mechelen.

p 182

Dan, contribueren die van Heystmetter voorschreven stadt in allenhunnen beden, volghende sekerconcordaet, ghepasseert by ghewil-lighe condemnatie, den xen martijduysent vyfhondert twee en vyftich,behalven dat sy-lieden gheene ac-cyse aende voorschreve stadt enbetalen.De heerlijckheyt van Ghestel isoock onder de vryheyt ende juris-dictie van Mechelen, hoewel nietimmediatelijck onder het schepen-dom der voorschreve stede resorte-rende.Noch sijn in Brabant gheleghenvyf dorpen, die nochtans voor sche-penen van Mechelen komen, som-mighe by hooft-advise ende by ap-pellatie beyde, als te weten :hetbisschoppen hof des dorps vanDeurne by Antwerpen, ende hetdorp van Haecht; wel verstaendedat die keuse hebben: oft indenraede van Brabant, oft voor sche-penen van Mechelen te verheffen;d'ander dry dorpen, te weten Wes-pelaer, Boortmeerbeke ende Hum-beke, komen voor schepenen vanMechelen, alleenlijck om leeringheoft hooft-advis, ende verheffenhunne appellatie alleen inden raedevan Brabant, volghende seker con-cordaet tusschen den voorschrevenraede ende der stadt van Mechelen,

p 184

ghemaeckt den viijen novembris,duysent vyf hondert drie en vyftich.

TRADUCTION.II.

Le pays de Malines.La franchise et juridiction deMalines est différente du pays deMalines, qui n'a rien de communavec la ville, car ce pays est tenudu Brabant, et a aussi des officiers,propres, entre autres un lieutenantde la cour féodale. A cette courféodale ressortissent les villages sui-vants, savoir:Eeckeren.Aertselaer.Beersel.Berlaer.Bonheyden.Contich.Droogenbosch.Duffel.Gheel.Groot-Loo.Iteghem.Keerbergen.Niel.Norderwyck.Ouwen.t' Landt van Mechelen.De vryheyt ende jurisdictie vanMechelen is verscheyden vandenlande van Mechelen, dwelck metterstadt niet gemeyns en heeft, wanttselve landt wort ghehouden vanBrabant, hebbende oock officierenop sijn selven, onder andere eenenstadthouder vanden leene; onderden leenhove vanden welcken sor-teren de naervolghende dorpen, teweten:

Aeckeren.

Aertselaer.

Beersele.

Berlaer.

Bonheyden.

Contich.

Drooghenbosch.

Duffle.

Ghele.

Grootloo.

Iteghem.

Keerberghen.

Niele.

Noorderwijck.

Ouwen.

p 186

Putte.

Rethy.

Rymenant.

Schelle.

Schrieck.

Waelhem.

Waerloos.

Wavere.

Dit landt van Mechelen heeft noch oock eenen drossaert ende rent-meester[51].

Putte.

Rethy.

Rymenam.

Schelle.

Schrieck.

Waelhem.

Waerloos.

Wavre.

Ce pays de Malines a aussi un drossart et un receveur.

III.

Officieren, leden ende plaetsen resorterende onder trecht vanden Divisen ende daervan userende[52].

Officiers, membres et localités ressortissant au droit de la terre de Division[53].

Le drossart de: Malines, chef de la terre de Division.

Le pays de Malines.

Keerbergen.

Waelhem.

Duffel.

Gheel.

Rethy.

Westerloo.

Drossaert van:

Mechelen, hooft vanden Divisen.

tLand van Mechelen.

Keerberghen.

Waelhem.

Duffle.

Ghele.

Rethy.

Westerloo.

p 189

Schouteth van:

Heyst.

Iteghem.

Schelle.

Niele[54].

Mortsele.

Rumpst.

Contick.

Puerse.

L'écoutète de

Heyst.

Iteghem.

Schelle.

Niel[55].

Mortsel.

Rumpst.

Contich.

Puers.

Le mayeur de

Willebroeck.

Ruysbroeck.

Blaesveld.

Sempst, du seigneur de Grimbergen.

Sempst, de la maison-Dieu des Olives.

Grimbergen.

Londerzeel.

Eppeghem.

Humbeek.

Groot-Loo.

Berlaer.

Liesel.

Brusseghem.

Meysse.

Beyghem.

Schrieck-Saint-Jean.

Vremde.

Putte.

Meyer van:

Wildebrouck.

Ruvsbrouck.

Blaesveldt.

Sempse s'heeren van Grimberghen.

Sempse s'godtshuys van Oliveten.

Grimberghen.

Londerzeel.

Eppeghem.

Humbeke.

Groot-loo.

Berlaer.

Liesele.

Bruyseghem.

Meysen.

Beyghem.

S. Ian inde Schrieck.

Vremde.

Putte.

Wavre-Saint-Catherine ressortit

Sinte-Cathlijnen-Wavere is onder

p 190

den drossaert van Duffel, onder au drossart de Duffel, sous PerwijsPerwys-Beerse. Beersel.

Onse L. Vrouwen Wavere is Wavre-Notre-Dame ressortit au onder den drossaert van Putte. drossart de Putte.

Rymenant is oock onder den Rijmenam ressortit au meme drosselven drossaert. sart.

p 194

Accord over de jurisdictie van Duerne, Haecht, Huembeke, Boortmeerbeke ende Wespelaer.

8 november 1535.

KAERLE, byder gratie Godts, roomsch keyser, etc. Allen die gene die desen onsen brief sullen sien, salut, etc. Van wegen onsen wel beminden den commoingimeesteren, scepenen ende raedt onser stede van Mechelen es ons verthoont ende tekennen gegeven geweest, hoe dat byden gecommitteerden van onsenliefven ende getrouwen den cance-lier ende luyden van onsen raede inBrabant ende gedeputeerde onservoorscreven stede op ende aengaen-de de differenten van jurisdictien van[den] ressorte van [de] vyff dorpenvan Duerne, Haecht, Huembeke,Boortmeerbeke ende Wespelaer,opden 6en dach van meerte 1532(1533,n. st.), syn geadviseert sekerepoincten ende articulen ter pacificatie ende accorde vande voorscrevendifferenten, onder onse goede ge-liefte ende aggregatien, van welckenarticulen d'inhoudt hiernaer volchtvan woorde te woorde.

p 195

Op ende aengaende de differentenvan jurisdictien vanden resortevande vyff dorpen van Duerne,Haecht, Huembeke, Boortmeerbekeende Wespelaer, by de commoin-gimeesteren, scepenen ende anderewethouderen der stadt van Mechelen,tegens den procureur generael vanBrabant gepretendeert, soe syn diegecommiteerde vanden rade vanBrabant ende de gedeputeerde dervoorscreven stadt van Mechelen, terpacificatie ende accorde vande selvedifferenten gecommitteertende gede-puteert, opden vjen dach der maendtvan meerte in dit tegenwoordichjaer van 32, daeromme vergadertwesende inden selven rade, naerdiversche communicatien daerop tevoren gehouden, geraempt endegeadviseert geweest die poinctennaervolgende, om die byder aggrea-tien ende goeden wille van onsenheer den keyser gesloten te worden.Inden iersten, aengaende den diffe-renten van doctrine ende leeringheover de voorscreven vijff dorpenende gerechten der selver in saeckenniet wys noch vroedt synde, bydevoorscreven stadt gepretendeert,soe es geadviseert ende geraempt:dat de scepenen vande voorscrevenvyff dorpen, nade oude costumeende gewoonte, haer hooft vanleeringhe halen selen aende voor-

p 196

screven wethouderen van Meche-len, die dan [daer]over trecht vanleeringhe seclusive hebben selen,alsoe sy van oudts gehadt hebben,sonder eenige alteratie daerinne tedoen. Ende aengaende den resortevan appel over de voorscreven tweedorpen vanDuerne ende van Haecht,byde voorscreven stadt van Mechelenoock gepretendeert: want naer rechteen rechter, eens geleert ende ge-doctrineert hebbende, onbequaemrechter es vande gedoctrineerdeende geleerde saccke rechter tesyne, soe es geraempt ende geadvi-seert : dat d'appellanten vande selvegeleerde ende gedoctrineerde von-nissen byden scepenen vande voor-screven twee dorpen gegeven, sullenheurappellatie seclusive inden raedevan Brabant releveren ende ver-volgen. Ende aengaende de vonnis-sen die byde voorscreven scepenenvan Duerne ende van Haecht gege-ven sullen worden, sonder leeringheende doctrine der voorscreven wet-houderen van Mechelen, soe esgeadviseert dat die partyen diemetten selven vonnissen hem vin-den oft pretenderen willen gegra-veert te syne, sullen huere keusehebben, ofte huere appellatie indenraede van Brabant te releveren, oftvoor de voorscreven wethouderenvan Mechelen; ende keuse nemende

p 197

ende appellerende aende voorscre-ven wethouderen van Mechelen,sullen de selve wethouderen gehou-den syn, metten ouden scepenender voorscreven stadt, binnen eenenhalfve jaere nae dat tproces voorhen overbracht sal wesen ende instaete van wysen synde, huere von-nisse, tsy confirmatoir oft reforma-toir te gevene, onder het resortnochtans van appellatien vandenvoorscreven raede van Brabant, alsd'opperste gerichte van Brabant-schen saken wesende; behalfvensende met sulcken verstaende, datvan cleyne saecken, van tsestichrinsgulden eens, van drye guldenerffelyck, oft sesse gulden lyftochteende daerondere, men niet en salmogen van vonnissen der voorscre-ven wethouderen van Mechelen ap-pelleren, maer alleenlyck aendenvoorscreven raede van Brabantrefor-meren, soe dat haer gewysde endevonnissen , niettegenstaende dervoorscreven gesochte ende gein-terjecteerde reformatie, sal effec-tuelyck geexecuteert worden opcautie. Item, en indien men bevondedat qualyck ende t'onrechte bydevoorscreven reformanten gerefor-meert waere, dat in dien gevalle deselve reformant sal gecondemneertworden inde amende van dertichcarolus gulden, tot behoeve der

p 198

Keyserlycke Majesteyt; voor welc-ken amende hy schuldich zal wesente stellen goede cautie, aleer hy zynbriefven van reformatie sal mogenter executie stellen. Item, ende teneynde dat, by redenen vanden von-nissen byde voorscreven wethou-deren van Mechelen inder saeckenvan appellatien vanden vonnissenby de scepenen der voorscreventwee dorpen van Doorne endeHaecht gegeven, ende daervanaenden voorscreven raede naer dedistinctie voorscreven geappelleertoft gereformeert sal syn geweest,de voorscreven wethouderen vanMechelen niet getravailleert oft ge-moyt en werden met overbrengenvanden processe totten voorscrevenraede van Brabant, soo eest geadvi-seert dat de selve wethouderenvan Mechelen, naer dien dat zy hunvonnissen metten voorscreven oudenscepenen inde voorscreven saeckenvan appellatien sullen hebben geslo-ten, sullen gehouden syn tprocesvoor hun beleydt metten vonnissenby hen daerop gesloten over te sen-den den scepenen vanden voorscre-ven dorpen, die tvonnisse te vorenhadden gegeven ende aen hun geap-pelleert hadde geweest, om tvon-nisse der voorscreven wethouderenvan Mechelen byden selven scepenengepronuncieert te worden, ende

p 199

voorts tproces totten voorscrevenrade by hunlieden overgebrocht teworden. Ende aengaende de von-nissen vande voorscreven drye an-dere dorpen van Huembeke, Boort-meerbeke endeWespelaer gegeven:sullen die appellanten, die hendaermede bevinden gegraveert tezyne, huer appellatie doen releverenende vervolgen inden voorscrevenraede van Brabant, ende niet voordie weth van Mechelen, die welckevande appellatie vande selve dorpenegheene kennisse hebben en sullen.Dit is aldus geadviseert endegeraempt geweest ten daghe endejaere voorscreven daer by waerenmeester Jan Vander Beken endemeester Peeter Van Waelhem,beyde raeden ordinaris van Brabantende byden selven raede tottersaecke voorscreven gecommitteert,heer Philippus Schooff, riddere,commoingimeestere , heer ClaesSchooff, riddere, scepene, endeheer Aerdt Van Diest, riddere,rentmeestre, meester Adriaen Van-der Cammen, pensionaris, endemeester Diericx Van Ursele, secre-taris der voorscreven stadt vanMechelen ende byder selver stadtdaertoe gedeputeert, die hen ver-claert hebben mette voorscrevengeadviseerde poincten genoech tevrede te syn. Maer mits dat sy

p 200

vande voorscreven stadt ende raedtder selver egheene absolute machten hadden, verclaerden van allendesen raport te doen ende soo tebesoigneren dat zy hoopten dat allevoordere difficulteyten van juris-dictien souden mette voorscrevengeadviseerde poincten cesseren, omvoorts byder agreatien van onsenheere den keyser gesloten te wor-den, daervan sy den voorscrevensouden corts adviseren, ende totsluyten vande selve poincten em-ployeren, Naer dien de gedepu-teerde vande stadt van Mechelenboven genoempt geraporteert had-den de raminghe ende advis vandepoincten ende articulen hierbovengementionneert aen myn heerencommoingimeesters, scepenen endeandere vanden raede vander selverstede, soe hebben die voorscrevenmyne heeren, tvoorscreven rapportgehoirt, de selve gedeputeerdetsaemen ende elcken van hunliedenbesundere gecommitteert om devoorscreven geraemde poinctenende articulen met myn heerenden cancelier ende andere vandenraede van Brabant te sluyten, endede selve te passeren in alle plaetsenende manieren soo tselve nootelyckende oirboirlyck wesen sal, gevendevan tgene voorscreven es aen voor-noemden gedeputeerde ende elcken

p 201

van hen besondere daeraff volcomenmacht ende auctoriteyt, ratifice-rende ende approberende alletgene dat zylieden der voorscrevenraeminghe aengaende ende densluyten ende passeren der selverin dese saecken doen sullen. Actumultima martii anno 1532 voor Pae-schen, naer scryvens shooffs vanCameryck. Aldus geteeckent: P. deOphem.Ons daeromme oetmoedelyckbiddende de voorscreven thoon-deren dat ons believe tvoorscrevenaccordt te confirmeren ende appro-beren, ende daerop doen expedierenonse opene briefven in behoirlyckeforme ende manieren. Waerommesoe eest dat wy, dese saecke voor-screven overgemerckt, genegen we-sende ter bede ende begeertenvande voorscreven thoonderen, byadvise ende deliberatie van onsenvoorscreven cancelier ende luydenvan onsen raede in Brabant, mits-gaders vanden hooffde ende luydenvan onsen secreten raede, hebben,voor ons ende onse naecomelinghe,hertoghen ende hertoginnen vanBrabant, de voorscreven articulenboven geinsereert ende d'inhoudenvan dien geconfirmeert, geaggreeert,geratificeert ende beliefft, confirme-ren, aggreeren, ratificeren endebelieven, vuyt sonderlinghe gratie

p 202

by desen onsen briefve, willendeende ordonnerende dat de voor-screven thoonderen, midtsgaedersdie scepenen der voorscreven dor-pen, van nu voortaen hen regulerensullen naer inhoudt vanden voor-screven accorde ende poincten. Ont-bieden daeromme ende bevelenonsen voorscreven cancellier en luy-den van onsen voorscreven raede inBrabant, enz., dat zy den voorscre-ven thoonderen van dese onse gratie,aggreatie ende confirmatie indervuegen ende manieren vooren ver-haelt doen, laten ende gedoogenrustelyck ende vredelyck genietenende gebruycken, sonder daerinnete doen ende te laeten geschiedeneenich hinder, letsel oft moyelyck-heyt ter contrarie, want ons alsoogelieft. Des toirconde soo hebbenwy onsen segele hieraen doen han-gen. Gegeven in onser stede vanBrussele, den viijen dach van novem-bris 1535, enz.

TABLE DES MATIERES.

TAFEL VAN DEN INHOUD.

Coustumen, usancien ende stijl van procederen der stadt, vryheyt ende jurisdictie van Mechelen, gheapprobeert ende gheauctorizeert byde Keyserlijcke Majesteyt, als heere van Mechelen, inden jaere ons heeren M. D. XXXV. . . .

TITEL I. Van officien, jurisdictie ende administratie van justicie . . . .

II. Van criminele saken ende civile boeten . . . . . . . .

Ill. Van arrestamenten . . . . . . . . . . . . . . 36

IV. Van vreede te ghevene. ............. 38

V. Van porters . . . . . . . . . . . . . . . .42

VI. Vander Divisen rechten . .. 44

VII. Van contracten, voirwaerden ende borchtochten . . 50

VIII. Van hueringhe . .. 58

IX. Van rechten ghehoude luyden aengaende . . . . . . . .62

X. Van leenrechten . . . . . . . . . . . . . . .68

XI. Van calengieren ende naerderscap . . . . . . . . . .72

XII. Van chijnsen, renten oft erfpachten. . . . . . . .

XIII. Van besette ende beleyde met datter aencleeft. 88

Van beleyde . . . . . . . . . . . . . . . . .96

XIV. Van erfscheydinghen, servituyten ende rechten den paelders aengaende ................106

XV. Van reparatie die een tochtenaere sculdich is van doene . . 120

XVI. Van versterffenisse ende successie . ..

XVII. Van testamenten .............. 140

XVIII. Van bastarde kinderen . . . . . . . . . . . . . 144

XIX. Van onbejaerde kinderen ende momboirnie oft voochdie . . 146

XX. Van prescriptie ende verloop van tijde . . . . . . . . . 158

XXI. Van cessie te doene . . . . . . . . . . . . . .158

Additie, ampliatie ende declaratie vande costumen, usancien ende stijl van proce-deren der stadt, vryheyt ende jurisdictie van Mechelen . . . . . . .

p 206

BIJLAGEN.

I. De vrijheydt ende jurisdictie der stadt van Mechelen 185

II. t'Landt van Mechelen ............... 187

III. Officieren, leden ende plaetsen resorterende onder trecht van den Divisien ende daervan userende . . . . . . . . . . . . . . .188

IV. Privilége de réformation pour la ville de Malines (18 janvier 1480, n. st.) . 190

V. Accord over de jurisdictie van Duerne, Haecht, Huembeke, Boortmeerbeke ende Wespelaer (8 november 1533 . . . . . . . . . . .

---

[1] Daprès la première édition, imprimée à Anvers, chez Michel Hoochstraeten, en octobre 1555, conferee avec celle de Christyn (Anvers, Jerôme Verdussen, 1642), et celle du coutumier général ou Brabandts-recht, t. II, p. 1087. V. le rapport de feu M. le conseiller de Cuyper dans les Procès-verbaux des séances de la Commission, 4e volume, p. 89.

[2] Le Brabandts recht dit ghedecreteert.

[3] Une note manuscrite, reproduite dans le Brabandts-recht, renvoie aux articles 1, 2 et 3 des Additions.

[4] Le Brabandts-recht dit: oplecht.

[5] Brabandts recht, et note manuscrite de l'édition de 1535.

[6] Brabandts recht, et note manuscrite de l'édition de 1535.

[7] Brabandts recht, et note manuscrite de l'édition de 1535.

[8] Au lieu de zijn, lisez: hem, comme dans l'édition de Christyn.

[9] Au lieu de werdelijcke, lisez wereldlijcke, comme dans Christyn.

[10] Le Brabandts-recht dit: te verstercken.

[11] Le Brabandts-recht dit: vertrocken.

[12] Au lieu de : derfghenamen, lisez, comme dans Christijn : de erfghenaem.

[13] Au lieu de : op, Christijn dit: oft.

[14] Au lieu de: gehuysen, lisez : gehuysschen.

[15] Au lieu de: gehuysen, lisez : gehuysschen.

[16] Au lieu de: aflivinghen, lisez: aflivighen.

[17] Au lieu de: aflivinghen, lisez: aflivighen.

[18] Au lieu de: gehuysen, lisez gehuysschen, comme ci-dessus.

[19] Au lieu de: aflivinghen, lisez: aflivighen.

[20] Au lieu de bestaen, lisez bestaende.

[21] Le texte porte partout besidt, ce qui est tout à fait contre l'étymologie.

[22] Le Brabandts-recht a abusivement: onder eedt.

[23] Le Brabandts-recht dit abusivement hooft-steden.

[24] Le Brabandts-recht dit abusivement : den.

[25] Le Brabandts-recht dit encore abusivement : op de eerste ghenechte.

[26] Le Brabandts-recht dit simplement : doen.

[27] Au lieu de: dien, lisez: die.

[28] Hem, forme ancienne qui a été remplacée dans le Brabandts-recht par celle plus moderne de hen.

[29] Le Brabandts-recht dit: verbercht.

[30] Le Brabandts-recht dit: te doene.

[31] Le mot : selve est omis dans le Brabandts-recht.

[32] Brabandts-recht : laten doen.

[33] L'édition de 1535 ainsi que celle de 1642 portent persoonen, cependant le sens exige qu'on lise parceelen, comme dans le Brabandts-recht.

[34] Le Brabandts-recht dit: vervallen.

[35] Le Brabandts-recht a: ghevonden

[36] Le Brabandts-recht a : beplant.

[37] Partout ailleurs on lit: savoir, et même le jurisconsulte à qui a appartenu l'exemplaire de l'édition de 1535, que nous suivons, a biffé le mot servoir et l'a remplacé par celui plus vulgaire de savoir, bien que le premier se rapproche plus de son origine " réservoir. "

[38] Le Brabandts-recht dit abusivement: indien.

[39] Le Brabandts-recht dit besetten.

[40] Le Brabandts-recht dit seulement: bedde ghelijck.

[41] Le Brabandts-recht dit seulement: hooft ghelijck.

[42] Le Brabandts-recht dit seulement: bedde ghelijck.

[43] Le Brabandts-recht dit abusivement begheeren.

[44] Il faudrait: staen over.

[45] Le Brabandts-recht dit op elcke vergaderinghe, à chaque séance.

[46] Au lieu de gedetermineert, lisez: ghetermineert, comme plus loin.

[47] D'après le Brabandts-recht et une copie ancienne reliée à la suite de l'exemplaire de l'édition de 1535, appartenant à la Commission.

[48] Note du manuscrit de la Commission. Bedienen: Niet alleen hebbende bescrijffbrieven ghelicht, ende die den dekens ende gesworens doen leveren, maer dat hy die saecke van appellatien voor scepenen binnen de xv daegen sal hebben ter rolle doen stellen, soe dat behoirt; ende aldus wordt dit woort bedienen verstaen, ende is alsoo dickmael by scepenen verclaert geweest ende vuytgesproken tusschen partien voor recht.

[49] Lisez: woonende.

[50] Au lieu de oft, lisez ende.

[51] On trouvera une liste plus complète et plus exacte de ces villages dans les coutumes du quartier dAnvers, t. VII, p. 578.

[52] Christyn donne, dans ses Leges municipales de Malines, p. 244, une notice historique sur la Terre de Division, que nous avons reproduite dans les coutumes du quartier d'Anvers, t. I, p. 543, note 1.

[53] Christyn donne, dans ses Leges municipales de Malines, p. 244, une notice historique sur la Terre de Division, que nous avons reproduite dans les coutumes du quartier d'Anvers, t. I, p. 543, note 1.

[54] Dans la notice rapportée p. 188, note 2, Christyn dit: Nyle.

[55] Dans la notice rapportée p. 188, note 2, Christyn dit: Nyle.