COUTUMES DE BEFFEREN ET DE PUTTE

COUTUMES DE BEFFEREN ET DE PUTTE.

TEXTE[1].

Costumen vanden hove van Beffere ende Putte[2].

Achtervolgende den bevelen ons bij onsen genadighen heere den Keijseregeimponeert ende gedaen, daerbij verclaert es dat drossaert ende scepenen vanden hove van Beffere in sijnen lande van Mechelen souden bij gescrifte stellen alle hunne costuijmen, usantien ende oude hercomen bij haer inden voorscreven hove geobserveert, ende die sij alnoch pretenderen te observerene ende t'onderhouden, ende dien naervolgende dirigeren ende overseijnden de selve aen Uwe Eerweerde, soo eest dat wij, den selven obedierende ende obtempererende, Uwe Eerweerde overgeven ende verthoonen dit tegenwoordich quoijer metten voorscreven costuijmen ende usantien bij ons geuseert ende geobserveert tot opden dach van heden.

Ende eerst...

TITEL I. VAN JURISDICTIEN.

1. De drossaert vanden lande van Mechelen ende scepenen voorscreven sijn schuldich ende behoiren allen ondersaten recht ende justitie te doen in alle saeken criminele., personele oft mixte, ende dat bij respective manissen des voorsereven drossacrts ende scepenen wijsdomme; ende sijn schuldich eenenijegelijcken recht te doene van vijffthien tot vijffthien dagen, altijt onder voorgaende kerckgeboden, soo wanneer tgedinghe gevaceert heeft.

2. Item, de voorsereven drossaert is maender in allen saecken voorscre-

p 496

ven, ende scepenen jugers ende wijsers, et non e contra; ende vermach de voorscreven drossaert, tzijner manissen ende scepenen wijsdomme, stellen eene stadthoudere.

3. Item, dat alle meijers oft dienaeren des voorscreven drossaerts schuldich sijn over te brengen ende hem te veradverterene vande fauten, delicten ende mesusen bijde ondersaten oft andren onder de jurisdictie vanden lande van Mechelen geperpetreert ende gedaen, ende besundere elck meijere in sijn quartier; ende en mogen de meijers vanden voorschreven hove gheenderhande exploicten doen oft doen doen sonder voorgaende consent ende belastinghe vanden voorscreven drossaert; behalvens dat sij, ten versuecke van partije, wel mogen arresteren ende in custodie honden alle voorvluchtighe goeden tot aender tijdt[3] dat partijen (tselve versocht hebbende) te vreden sijn, oft dat met drossaert ende scepenen daeroppe anders geordonneert is.

4. Item, alle keuren oft breucken van penninghen sijn, naerder ouder onderhoudene costuijme inden voorscreven hove, geredigeert in ponden sweerten, elck te xx stuijvers ende xx grooten Brabants.

5. Item, soe wie voor den rechter int gedinghe quame, ende aldaer gecalengiert worde omdat hij tegens tvonnisse seijde oft dede, verbeurt aenden heere XL lib. sweerten, ende tot dien de correctie van drossaert ende scepenen, naer gelegentheijt vande saecke. Item, soe wie aldaer onge-bonden oft injurieuse woorden tegen ijemande spreeckt, verbuert vi lib. zwerten, ende noch gecorrigeert te werden naer gelegentheijt vande saecke, ter ordonnantie van scepenen voorscreven. Ende soe wie van tgewijsde ende vonnisse van scepenen appelleert ende daerenteijnde van Uwe Eerweerde niet en releveert oft en verheft, verbuert elcker reijs drijlib. swerten.

6. Item, soe wie, naer tkerckgebot, sijnen dellinck oft heijm[4] tegen oft aen sijne erffve niet vermaeckt, verbuert, tot behoeff als vooren, VIII grooten Brabants.

7[5]. Item, soe wie, naer tkerckgebot, in gebreke es van waterloopen oft

p 498

beken te ruijmen, voetwech oft vaerwech te maeckene, eenen ijegelijck tegens tzijne, verbuert I lib. swerten, ende vermach alsdan den drossart tselve ten dobbelen coste doen doen oft maecken.

8. Item, soe wie sijne verckenen ongekenneft ende ongerinckt laet gaen, verbuert insgelijcks de pene als vooren, naer tvoerscreven kerckgebot.

9. Item, soe wie ijemanden sijn schot bevonden wordt genomen te hebbene oft affhendich gemaeckt, verbuert iii lib. zwerten.

10. Item, soe wie den drossaert voorscreven, om sijn officie, oft scepenen oft clercq om hun officie, ende soo voirt elck in sijn officie injurieerde, verbuert, telcker reijse als hij dat doet, viii lib. zwerten, ende noch de correctie naer gelegentheijt vander saecken, ter ordonnantie van scepenen.

11. Item, soe wie ijemanden met woorden injurieert oft logenstroopt, verbuert telcker reijsen een half lib. zwerten; ende soe wie ijemanden dreijcht te evelen aen lijff oft aen leth, verbuert een pont zwerten.

12. Item, soe wie in fellen oft grammen moede ijemanden slaecht, sonder waepenen oft bloetreijsen, oft ter aerden te vallen, verbuert, tot belloeff als voren, [onderhalf][6] lib. zwerten; ende indien hij den selven bloetreijst sonder wapenen, oft dat de selve ter aerde viele, verbeurt II lib. zwerten.

13. Item, soe wie in fellen oft grammen moede op ijemanden wapenen trect., om [hem] te evelen aen lijff oft aen leth, ende den selven nijet en raeckt oft bloetrijst, verbuert II lib. swerten; ende indien hij den selven bloetreijst sonder vermincken, verbuert III lib. swerten; ende indien hij den selven verminckt, sonder oore[7], neuse, handen oft voeten te benemen, verbuert, boven de voorscreven bruecke, noch I lib. swerten; ende indien hij den selven eenich van dien beneempt, verbuert, boven de voorghaende bruecke, noch III lib. zwerten.

14. Item, dese voorscreven bruecken ende boeten sijn dobbele, soo wanneer die gebucren naeder sonnen, oft bij nachte oft bij ontijde.

15. Item, so wie eenighe verboden wapenen draecht, alse branderielen ende andere diergelijcke, oft die op ijemanden draecht geladen bussen oft gespannen bogen, om dien te evelen aen lijff oft aen leth, verbuert den hoochsten wille te ghelde staende, te wetene Lx realen; ende soe wie naer

p 500

ijemanden met eendre bussen oft booghe schiet, om dien te evelen aen lijff oft leth, weder hij dien raekt oft niet, verbuert sijn lijff.

16. Item, soe wie op ijemandts deuren oft vensters liepe, sloege oft staeke in grammen ende fellen moede, om ijemande te evelen aen lijff oft leth, weder hij daerinne compt oft niet, verbuert den hoochsten wille te ghelde staende voorscreven; ende indien hij daerinne compt ende misdoet. verbuert sijn lijff.

47. Item. soe wie ijemande wonde oft quetste in grammen oft fellen moede, oft ijemanden anders met wercken misdede, ende aenden drossaert voorscreven oft eenighe van sijne meijers, daeronder tfaijet gebuert waere, geene vrede en versochte, verbuert den hoochsten wille te gelde staende voorsereven.

48. Item, soe [wie] ijemande quetste oft wonde, is schuldich hem chirur-gijn ende medicijn vanden halse te houdene, ende den patient noch eens soo veele voor sijne smerte te gevene; ende voor sijn verlet moet hij betaelen ter ordonnantie van schepenen.

19. Item, soe wie bevonden wordt op eenen andermans goet oft anderssins een eijcken heesterhout affgehouwen te hebben, verbuert den hoochsten wille, als voren; ende indien hij bevonden wordt een weeck opgaende oft wassende hout affgehouwen te hebbene, verbuert iij lib. swerten.

20. Item, soe wie op ijemants erfve de tuijnen affbreckt oft eenigherhande hout aldaer neemt, oft in bosschen, bemden ende velden eenigerhande vruchten oft cruijt snijt oft nempt, oft de scheuten vande jonge heester-boomen met sijne beesten laet affbijten, oft tselve affpluckt oft snijt. ver-buert, soo dickwils ende menichwerff hij dat doet, ij lib. swerten, endedaertoe sack ende wapenen daer hij tselve mede doende is, midtsgaeders oock noch anderssins, nae den heesch vanden delicte oft faicte, ter ordonnantie van schepenen gecorrigeert ende gestraeft te worden. Ende indien datmen bevonde die de voorscreven quaetdoenders het voorscreven gestolen goet affcochte, ende de selve alsoo in haere dieverije hiele, die verbuert, tot behoeff als voren, iij lib. zwerten, ende noch de correctie naer heesch vanden faicte ende delicte, ter ordonnantie van schepenen.

p 502

21. Item, een ijegelijck is schuldich vrede te gevene, daertoe versocht sijnde; ende soo wie vrede weijgert, dat hij soo lange in hachtinghe gaen sal tot dat hij vrede geeft, ende tot dien betaelen de costen ter cause van dien geresen.

22. Item, soe wie ijemande boven vrede injurieerde, oft anderssins hem in eeniger manieren misseijde, verbuert vj lib. swerten; en indien hij naer den selven slaet sonder raeeken, verbuert xij lib. swerten; ende indien hij den selven quetst oft wondt, verbuert den voorscreven hoochsten wille te gelde staende, als voren.

TITEL II. VAN CRIMINELE SAECKEN.

1. Item, den drossaert vanden lande van Mechelen vermach eeneniege-lijcken staenden ten quaeden naeme ende faemé, oft die metter diefverijenoft proijen bevonden ende[8] gevangen es, stellen tot torturen ende scerperexaminatien, ter presentie van scepenen, sonder andere voordere proceduer;ende indien den voorscreven officier verstaet aen scepenen gefundeert tezijne, om inde saecke voorts ten definitive ende tot der executie te procederene, soo ordonneren sij tsaemen eenen dach, om de selve executie te mogen doene over den voorscreven misdadighen. Ende dien naervolghende gebiedtmen met een kerckgebot, tallen dorpen, dat ten geluijde vande elocke vuijt elcken huijse schuldich es een manspersoon, boven sijn xx ende onder sijn Ix jaeren, ter plaetse daer de voorsereven executie geschieden sal te compareren; ende wordt altijt de misdadighe ter voorscreven plaetsen gewesen sheeren wille, sonder vpordere.

2. Item, de voorscreven drossaert en mach niemande staende ten goeden naeme ende faeme tot torture ende scerper examinatie leggen, sonder dat hij ierst ende voor al behoort, van tgene hij hem opleggende es, over hem te doen blijeken, ende diesvolgende met scepenen vonnisse daertoe gewesen sijnde.

p 504

TITEL III. VAN REELE SAECKEN.

1. Item, in alle saecken reele wesende vermach een ijgelijck sijn recht vervolgen, bij besette ende bij respective manisse des voorscreven dros-saerts ende scepenen wijsdomme, voor tgebreck des hij[9] heeschende es, ende naer den besette vervolghen de selve goeden met drije genechten, van xv dagen tot xv dagen, midts den debiteur ende die den pandt toebehoirt daer tvoorscreven beset op gedaen es, doende voorgaende wete, indien hij vindtbaer es; ende indien hij niet vindtbaer en es, soo wordt hij ter vierscharen voorts geroepen, met allen den ghenen die tot den voorscreven pandt eenich recht vermeten; ende indien tvoorscreven beset alsdan niet en wordt ontset, soo procedeertmen ter leveringhe, ende altijt met vonnisse ende rechte.

2. Ende indien den besetter sijn beset geïntenteert ende vervolcht heeft met hoffbrieven erffelijck wesende ende geene quijtinghe inhoudende, soo blijft hem tgeleverde goet eewelijck ende erffelijek; ende indien de hoff-brieven innehoude redemptie, soe mach de geinteresseerde comen binnen jaers, doende handtvullinghe ende betaelinghe vande achterstellen, cost ende commere opleggende, daer sijn panden voor vuijtgewonnen ende gelevert sijn, behalvens dat, indien den voorscreven vuijtwinder eenighe vruchten oft proffijten daeraff ontfangen heeft oft getrocken, dat hij die behouden mach sonder daeraff eenighe rekeninghe te doene aenden geïnteresseerden.

3. Item, ende indien tvoorscreven goet vuijtgewonnen ende gelevert waere vuijt crachte van lijfftochtbrieven, Antwerpsche recognitien, instrumenten, testamenten, legaten, ende soe waer ende te wat plaetse[10] die gepasseert sijn, oft voor eenighe personele oft[11] civile schult, soo worden de voorscreven erfelijcke besette goeden den besetter gelevert ter wettigher bladinghe ende ter rekeninghe. sonder verbaelmonden sgoets; ende dienvolghende es den voorscreven vuijtwinder schuldich te doen rekenin-

p 506

ghe, bewijs ende reliqua vande selve goeden, daertoe versocht sijnde.

4. Item, een ijegelijck hebbende jonger renten, chijns, pacht oft eenighe andere wettighe actie, ende [die] metter voorsereven vuijtwinninghe de voorscreven rente oft andere wettighe actie verliesen soude, vermach den vuijtwinder handtvullinghe ende betaelinghe te doen van tghene hij opden vuijtgewonnen pandt heeschende es, ende midts dijen den selven bij trans-port aenveerden.

5. Item, een ijegelijck erffgronden, chijnsen oft pachten hebbende, ende hem beduchtende es [in][12] toecomende te hebben calengie oft proces, bij hem oft sijne naecomelinghe, vermach, bij forme van rechte, opde selve sijne erffgoeden, als voren, procederen bij besette in materie van purgien, ende den querulant doen doen wettighe conde ende wete; ende indien hij alsdan compareert, wordt gehoort ende in oppositie ontfangen, ende daer en teijnde recht; ende indien hij ten derden genechte niet en compareert, wordt gesecludeert ende versteken van sijnder actie ende rechte.

6. Item, insgelijcx, een ijegelijck pretenderende te hebbene scheijdinghe oft deijlinghe van eenigherhande beruerlijcke oft onberuerlijcke goeden, ende daertoe met minne niet geraeeken can, vermach opde selve goeden procederen bij besette, als voren.

7. Item, alle inhereditatien, goedenissen ende erffenissen worden gedaen bij respective manisse des voorsereven drossaerts ende scepenen wijsdomme, ende worden daeraff behoorlijcke brieven in forma geëxpedieert.

8. Item, men en vermach .gheenderhande weesen erffgoet, chijns oft pacht, binnen der jurisdictie vanden voorscreven hove, ewech goeden noch erfven, noch eenichssins anders belasten, dan met seven wettige momboeren metten rechte gestelt, de welcke moeten, bijden eedt der voorscreven momborijen gedaen, affirmeren dat tselve beter _gedaen es dan gelaten ter voorscreven weesen behoeff, ende sonder argelist.

TITEL IV. VAN SUCCESSIEN.

1. Item, aengaende der successien van leengoeden, daeraff hier niet

p 508

geseijt wordt, want de kennisse ende judicature dien aengaende concer-neert ende competeert stadthouder ende mannen van leene vanden lande van Mechelen, binnen der stadt van Mechelen heur residentie houdende, ende niet den voorscreven hove.

2. Item, aengaende der successien vande erffgoeden, ehijnsen, pachten ende andere diergelijcke, competeert de kennisse daeraff ende de judicature den voorscreven hove.

3. [13] Man ende wijff, gheene kinderen tsaemen hebbende oft vercrijgende, ende staende haren houwelijcke vererijghende erffgronden, chijnsen oft pachten, ende daer beijde inne gegoedt ende geërft sijnde[14], sijn voer de erffgenaemen gemeijn, ende blijft de lancxtlevende proprietaris vander helft, ende in d'ander helft vanden ierst afflijvighen behoudt hij voor de helft sijn tocht.

4. Item, man oft wijff vercrijgende buijten oft binnen houwelijcken staete erffgoeden, chijnsen oft pachten, ende daer alleene inne gegoet ende geërft sijnde, volght, naer de doot van hem, sijn erffgenaemen[15] ende den truncke vandaer die gecomen sijn; behalvens dat, in houwelijcken staete, de langstlevende vande voorscreven geconquesteerde goeden behoirt[16] voor de helft sijn tocht.

5. Item, man ende wijff sittende in houwelijcken staete ende tsaemen wettige kinderen hebbende, ende d'een van hun beijden afflijvich wordt, soo sijn ende blijven de voorscreven kinderen proprietarissen ende erff-lieden van des voorscreven vaders ende moeders goeden, alsoo dat de langstlevende daermede [daervan] niet en mach disponeren, maer behoudt alleenlijck sijne tocht.

6. Item, man oft wijff verstervende eenighe goeden, chijsen oft pachten vuijter sijde staende haeren houwelijcke, worden geacht ende gereputeert als patrimonie goeden ende matrimonie goeden, ende behoirt[17] de[n] langstlevende daeraff sijn tocht, als voren.

7. Item, alle tochtenaeren oft tochterssen sijn schuldich de huijsen, de

p 510

2. Item, aengaende der successien vande erffgoeden, ehijnsen, pachten ende andere diergelijcke, competeert de kennisse daeraff ende de judicature den voorscreven hove.

3. [18] Man ende wijff, gheene kinderen tsaemen hebbende oft vercrijgende, ende staende haren houwelijcke vererijghende erffgronden, chijnsen oft pachten, ende daer beijde inne gegoedt ende geërft sijnde[19], sijn voer de erffgenaemen gemeijn, ende blijft de lancxtlevende proprietaris vander helft, ende in d'ander helft vanden ierst afflijvighen behoudt hij voor de helft sijn tocht.

4. Item, man oft wijff vercrijgende buijten oft binnen houwelijcken staete erffgoeden, chijnsen oft pachten, ende daer alleene inne gegoet ende geërft sijnde, volght, naer de doot van hem, sijn erffgenaemen[20] ende den truncke vandaer die gecomen sijn; behalvens dat, in houwelijcken staete, de langstlevende vande voorscreven geconquesteerde goeden behoirt[21] voor de helft sijn tocht.

6. Item, man oft wijff verstervende eenighe goeden, chijsen oft pachten vuijter sijde staende haeren houwelijcke, worden geacht ende gereputeert als patrimonie goeden ende matrimonie goeden, ende behoirt[22] de[n] langstlevende daeraff sijn tocht, als voren.

7. Item, alle tochtenaeren oft tochterssen sijn schuldich de huijsen, de

p 512

welcke sij in tochte besitten, van wanden ende daecken cuijsbaerlijck t'onderhoudene, op pene van sijndre[23] tocht gesecludeert te sijne, ende en vermogen niet voorder oft breeder, opt goet dat sij in tochte besitten, houden oft doen houden dan daer aexse ende fasceelmes schuldich is te gaene; behalvens dat zij mogen affhouwen oft doen affhouwen alle opgaende oft andere houten tot reparatie vande huijsinghe dienende, sonder voordere.

Ende ingevalle dat op tvoorscreven goet geen hout en waere daertoe

dienende, soo moet de proprietaris den tochtenaer leveren thout tot repa-ratie vande huijsinghe ende dat op sijnen cost; ende den tochtenaer es schuldich tselve tsijnder cost ende laste in sijn werck te doen stellen.

8 [24]. Item, een tochtenaere oft tochtersse en vermach oock niet voordere oft breedere de bosschen die hij in tochte besit houwen, dan van vijf jaeren tot vijf jaeren, ende opde mate van elff duijmen, op pene als voren.

9. Item, die wettige kinderen van man ende wijff staen inde plaetse ende representeren den persoon van haren ouders; behalvens [dat] in scheijdinge ende deijlinge den broeder deijlt tegens twee susters inde erfflijcheijt; ten sij dat, bij houwelijcke voorwaerde oft testamente, bij vader ende moeder in vollen bedde anders geordonneert ende gemaeckt waere.

10. Item, aengaende den haeffelijcken ende beruerlijeken goeden, succe-deren ende deijlen de susters soo vele ende soo diepe als de bruers.

11 . Item, vuijter sijden en versterft susters oft susters kinderen egeen erffelijcheijt daer bruers oft broeders kinderen sijn; behalfvens de. haeffe-lijcke goeden aengaende, succederen de susters oft susters kinderen alsoo diepe [ende vele][25] als broeders oft broeders kinderen.

12. Item, alle erffelijeke goeden, renten, chijnsen oft pachten succedeeren ende volgen den truneke ende struijcke vandaer die gecomen sijn.

13. Item, man oft wijff moet ende es schuldich te wesene eens binnen sijnen levene proprietaris ende erffman van sijne goeden, in wat qualiteijt dat hij sij, wel verstaende van sijne patrimonie ende matrimonie goeden, ende oock van goeden die hem vuijter sijde sijn verstorven.

14. Item, daer kinderen sijn die in geheelen bedde houwelijck goet gehadt hebben, tzij have oft erffve, eest dat, tbedde gescheijden sijnde, sij

p 514

willen comen paerten ende deelen metten anderen haren broeders ende susters, soo moeten sij innebringen tgene hun bijden ouderen in houwe-lijeke gegeven is.

15. Item, een kindt, houwelijck goet gehadt hebbende van sijne ouders ende comende int sterffhuijs, willende succederen ende tegen den lancxt-levenden paerten ende deijlen, soo moet ende es hij[26] schuldich inne te brengen het voorschreven houwelijck goet naer rate dat hij[27] wille succe-deren.

46. Item, thouwelijck van man ende wijff gescheijden sijnde, soo succe-deren ende comen de kinderen inde helft van alle de haeffelijcken endeerffvelijcken[28] goeden den sterffhuijse competerende, ende behoudt de langstlevende d'ander helft, indien hij wettighe scheijdinghe ende deijlinghe doet van sijne kinderen, blijvende daeraff proprietaris.

17. Item, man oft wijff blijvende sitten in een sterffhuijs, behoirt ende es schuldich [den erffghenaemen][29] te gevene behoirlijeken inventaris ende staet vanden sterffhuijse, ende dien gewaerigen bijder eedt; ende indien de gene die den selven inventaris ontfangen heeft hem wilt funderen int voorscreven sterffhuijs erffgenaem te wesene, moet ende is schuldich tselve binnen sesse weken te verclaeren.

18. Item, dat niemandt en mach hebben in eenich sterffhuijs deijlinghe, noch tweederhande makinge, van houwelijcke voorwaerde noch testament tsaemen, maer sal d'een van [den][30] anderen drijen nemen tzijnen proffijte, bij alsoo dat bijden ouderen voor drossaert ende scepenen voorscreven anders niet gedisponeert waere[31].

p 516

TITEL V VAN TESTAMENTEN.

1. Een ijegelijck is geoirlooft te disponeren, bij vorme van vuijtersten wille, voor drossaert ende scepenen, van alle sijne goeden, ende wordt van weerde gehouden oft met vonnisse gewesen waere; behalvens dat man ende wijff, wettige kinderen tsaemen hebbende, en mogen malcanderen bij, forme als voren, oft anderssins, in prejudicie ende achterdeele vanden voorscreven haren kinderen, niet-disponeren oft maecken, ten waere dat de voorscreven kinderen tot haren dagen gecomen waeren ende dat consen-teerden.

2. Item, dat nijemandt, wie hij sij, eenighe goedinge oft erffenisse van erffgronden, chijnsen oft pachten doen noch ontfangen en sal, oft ijemanden eenighe gronden van erffven opdraegen, oft eenichsins erffelijcken becommeren noch belasten, noch oock met testamente daeraff disponeren, anders dan voor drossaert ende scepenen, oft voor den [gherechten][32] grontheere daeronder d'erfve gelegen is; vuijtgenomen datmen, met testamente, gheestelijcke plaetsen, die met eenige somme van penninghen et ad pios usus, oft in houwelijcxse voorwaerde, die naer ouder onderhoudene costuijmen wel met eenige somme van penningen oft anderssins versien mach ende geven (sic).

TITEL VI. VAN CALENGIERINGHE ENDE NADERSCAPPE.

1. Item, soe wie eenigen coop oft contract van erffelijcken goeden belieft te calengieren ende te vernaerderen, die es schuldich te compareren voor drossaert ende scepenen voorscreven, aldaer namptiserende gout ende silver, ende voorts doende belofte vanden coop bij hem gecalengiert te voldoen, ende wordt, in dien gevalle, in materie van calengieringhe ontfangen bij respective manissen des voorscreven drossaerts ende scepenen wijsdomme, ende wordt daeraff conde ende wete gedaen den cooper ende

p 518

vercooper, om in oppositien te comene, oft anderssins te doen soo naer recht behoirt.

2. Item, soo wanneer wettich contract oft coop es geschiet tusschen contrahenten, soo es calengieringhe ende naerderschap geboren; welcke calengieringhe oft naerderschap es drijerhande: oft die geschiet van bloets-wegen, oft van paert ende deelswegen, oft van sgrontswegen.

3. Item, alle de ghene den vercooper van bloetswegen bestaende worden ontfangen in materie van calengieringhe, ende die aldernaest den vercooper bestaet, wordt allen anderen voorder bestaende geprefereert, sonder te vragene oft aenschouwen te nemene van wien tvercochte goet den vercooper es aengecomen.

4. Item, twee calengierders den vercooper even naest bestaende in eenen graet, soo volght de naerderschap den ghenen die ierst behoirlijcken sijne calengieringhe geïntenteert ende gedaen heeft.

5. Item, alle de gene paert ende deel hebbende in eenighe vercochte goeden, worden geprefereert allen den ghenen den vercooper van bloets-wegen bestaende, ende d'meeste paert ende deel [hebbende][33] allen den genen minder paert ende deel hebbende; ende indien de voorscreven[34] even diep gepaert waeren int vercocht goet, soo wordt geprefereert de gene die eerst sijne calengieringhe (als voren) geïntenteert ende gedaen heeft.

6. Item, soo wie van sgrondtswegen eenigherhande erffelijcke goeden calengiert ende vernaerdert, wordt geprefereert allen den genen den ver-cooper van bloetswegen bestaende, ende den genen paert ende deel int vercocht goet hebbende.

7. Item, dat elck calengierder moet ende es schuldich bij eedt te ver-claeren (daertoe versocht sijnde) dat hij sulcke calengieringhe die hij geïntenteert ende gedaen heeft, doet voor hem selven, ende dat hij tselve gecalengiert goet sal houden jaer ende dach gelijck sijn [proper ende][35] eijgen goet, sonder argelist.

8. Item, dat naer den vercoop van eenighe erffelijcke goeden behoiren ende moeten gedaen worden drije sondachs kerckgeboden ter hoochmis eenpaerlijck achtervolghende, ende dat telcker prochiekercke daeronder

p 520

die resorteren ende gelegen sijn; de welcke gedaen sijnde, ende hoffgue-dinghe daernaer gepasseert sijnde, soo sijn alle wegen van calengieringhe ende naerderschap gesecludeert ende versteken.

9. Item, eenen calengierder, dien naerderschap bekendt wordt, moet ende es schuldich alles te doen dat den cooper soude moeten doen, ende dat binnen sonnenschijn, op pene daeraff gesecludeert ende versteken te sijn.

10. Ende ingevalle tusschen den calengierder ende coopere eenighe altricatie viele, soo moet ende behoirt de vercoopere vanden gereetsten gelde (tzij vanden cooper oft calengierder) betaelt ende voldaen worden, midts bij hem opdraegcnde den halm in sheeren handen; ende moet elck calengierder den coop, soo die den cooper int geheel gedaen heeft, calen-gieren ende vernaerderen, ende niet gespleten.

TITEL VII. VAN PERSONELE ENDE REELE SAECKEN.

1. Item, elck hebbende eenige actie personele tegen een andere onder de jurisdictie vanden voorschreven hove geseten, vermach dien conveniëren ende te rechte betrecken met eendre blijckende boeten[36] ende bij respec-tive manissen des voorschreven drossaerts ende scepenen wijsdomme, ende daeraff sulcken debiteur doen doen wettige conde ende wete; dwelck gedaen, vermach sulcken debiteur betalen met panden oft met penningen, oft anderssins compareren voor recht in oppositie ende tzijner defensien.

2. Ende indien dat suleken debiteur niet en compareerde, noch nootsaecke en bethoonde, ende soo vuijt contumacie achterblijft, soo wordt hij bij respective manissen ende wijsdomme, als voren, gewesen verreijckt ende verhaelt, ende gecondemneert inde conclusie te hemwaerts genomen, met alle costen; welcke vonnissen van verreijcke wordt [worden] bij ons gereputeert ende gehouden voor definitive vonnissen, ende ter executie gestelt.

p 522

TITEL VIII. VANDEN RECHTEN VANDER DIVISIEN[37].

1. Item, aengaende den rechten vander Divisien bij ons geuseert ende onderhouden, [aengesien][38] dat die toucheren ende aengaen den drije leden der Divisien, als te wetene: der stede van Mechelen met heuren appendentien voor een leth, den hove ende lande van Grimberghen met heuren annexen voor tweede leth, ende den hove van Beffere ende landen van Mechelen met heure appendentien voor tderde leth, ende daeromme niet betamelijck en is dien aengaende bij ons alleene ijet over te serijven oft seijndene, die[39] en waere bijden voorsereven drije leden eensaementlijck geauctorizeert ende gefurneert, soo dat behoirt. Ergo daeraff hier niet [geseijdt wordt]. Onder stondt: Bijden drossaert vanden lande van Mechelen ende den gemeijnen scepenen vanden hove van Beffere. uwe goetwillige ende obedient altijt.

Onder dese costuijmen stondt noch gescreven : Ick, Dierick Noppen, raedt ordinaris ons heeren des Keijsers in sijnen raede geordonneert in Brabant, ter ordonnantien desselfs raedts, attestere midts desen dat dese voorscreven costuijme [is copije van alsulcken costumen][40] als nu onlanex bijden drossaert vanden voorscreven lande van Mechelen ende den gemeijnen scepenen vanden hove van Beffere aenden voorscreven raedt overgesonden sijn geweest, ende daeraff ick doriginale onder mij nu ter tijt hebbe. Orconden mijns handteeckens hieronder gestelt. Actum anno 1553, 1e augusti.

Ende geteeckent

D. NOPPEN.

p 522

De naervolghende zijn de dorpen resorterende onder de hooftbancke van Befferen.

Reijmenam.

Boonheijden.

Keerberghen.

Putte.

Waver B. Mariæ.

Beersel.

Schrieck ende Grootloo.

Duffel s'landts van Mechelen.

Duffel-Perwijs.

Itegem.

Sinte-Catlijne-Wavere.

Mortsel.

Edegem.

Cantecroij.

Luijthaeghe.

Battenbroeck.

Vrempde.

Conticq.

d'Landt ende vrijheijt van Geele.

Waerloos.

Reeth.

Artselaer.

Ballaer.

Schelle.

Nijel.

[1] D'après un manuscrit de la fin du xvie siècle, relié à la suite de la coutume imprimée de Malines, appartenant à la Commission et portant le n° 20 du catalogue, p. 39 du manuscrit, conféré avec le texte du Brabandts-recht, t. 11, fol. 1069. V. le rapport de M. le conseiller de Cuyper dans le recuell des Procès-verbaux des séances de la Commission, t. IV, p. 74. Les archives de la ville de Bruxelles renferment aussi une copie des coutumes de Befferen, authentiquée par Gaillaert, notaire près le conseil de Brabant: Register van oude turben, fol. 500, qui a aussi été consulté pour eette publication.

[2] Notre manuscrit porte partout " Beffere " et non " Befferen ". Dans le Brabandts-recht, le titre de cette coutume est: Costumen, stiel ende maniere van procederen inden hove van Befferen, lande van Mechelen.

[3] Notre manuscrit n'a pas le mot: tijt, et le Brabandts-recht dit: tot ander tijt.

[4] Le Brabandts-recht dit: sijnen delueck oft heijm, et en marge: Thuijn oft heijm te vermaeken. Nous avons eu: eeloict ende heijminghen, dans la coutume de Moll, article 49.

[5] Cet article et ]e suivant n'en font qu'un dans le Brabandts-recht

[7] Au lieu de: oore, le Brabandts-recht a: ooghe.

[8] Les mots bevonden ende manquent dans le Brabandts-recht.

[9] Le manuscrit de la Commission a ici abusivement : des hij het, etc.

[10] Le Brabandts-recht, dit: legaten, etc., soo, waer ende te wat plaetsen; les mots: ende soe, ou soo seul, sont d'ailleurs de trop.

[11] Le Brabandts-recht a : ende au lieu de : oft.

[13] Le Brabandts-recht ne donne pas de numéro aux deux articles qui précèdent et commence son numérotage par cet article 3, précédé des mots : Ende ierst, « Et premièrement. "

[14] Au lieu de: sijnde, lisez plutôt : sijn.

[15] Il faudrait: volght, naer de doot van hen, hun erffgenaemen.

[16] Le Brabandts-recht a : behoudt, « conserve, » au lieu de: behoirt, «appartient.»

[17] Le Brabandts-recht a : behoudt, « conserve, » au lieu de: behoirt, «appartient.»

[18] Le Brabandts-recht ne donne pas de numéro aux deux articles qui précèdent et commence son numérotage par cet article 3, précédé des mots : Ende ierst, « Et premièrement. "

[19] Au lieu de: sijnde, lisez plutôt : sijn.

[20] Il faudrait: volght, naer de doot van hen, hun erffgenaemen.

[21] Le Brabandts-recht a : behoudt, « conserve, » au lieu de: behoirt, «appartient.»

[22] Le Brabandts-recht a : behoudt, « conserve, » au lieu de: behoirt, «appartient.»

[24] Cet article et le précédent n'en forment qu'un seul dans le Brabandts-recht.

[26] Au lieu de : hij, lisez : het, ou, comme dans le Brabandts-recht, tselve kindt.

[27] Au lieu de: hij, lisez: het, comme dans le Brabandts-recht.

[28] Au lieu de: haeffelijcken ende erffvelijcken, « mobiliers et immobiliers, " le Brabandts-recht, ainsi que le manuscrit de l'hôtel de ville, disent : " haeffelijcke ende beruerlijcke, » deux mots qui signifient l'un et l'autre " mobiliers. » La rubrique marginale porte: kinderen, na t'scheijden vanden bedde, deijlen de helft vanden have. « Après la dissolution du mariage, les enfants partagent la moitié des biens mobiliers.

[31] La rubrique marginale dans le Brabandts-recht porte : Electie van lant-recht, testament oft houwelijcke voorwaerde.

[34] Au lieu de: de voorscreven, le Brabandts-recht dit: de selve.

[36] Le manuscrit de l'hôtel de ville a : blinckende boete, ce qui nous parait préférable.

[37] V. sur la Terre de Division, les coutumes dela ville d'Anvers, t. Ier, p. 706.