p 192
COUTUMES DE LA FRANCHISE D'ISQUE.
TEXTE[1].
Costuymen der
vryheydt van Overyssche.
Alsoo aen ons,
meyer ende schepenen der vryheydt van Overyssche, bydie van Vilvoorden gesonden
is gheweest seker placcaert ons ghenadichsheeren des Conincks, in date den 13en
meert 1570, stylo Brabantiae, onder-teeckent Facuwez, ten eynde dat wy, meyer
ende schepenen, ons soudenreguleren achtervolghens den selven placcaerte. Alsoo
op den 6en april lest-leden de publicatie daeraf is ghedaen geweest, met
voor-gaenden clock-slagh, al daermen alle publicatien is doende, welcken
achtervolgende, endebesonder aengaende de particuliere costuymen by den selven
placcaerteversocht, certificeren ende declareren by desen: datmen alhier onder
dejurisdictie der vryheyt voorschreven geen besondere oft particuliere en isobserverende,
maer sijn ons regulerende in saken reël van proceduren tengronde ende
andersints, volghende de usantie ons immediaets hoofts derstadt van Loven, ende
aengaende die saken die-men al-hier persoonelyckintendeert, volgens der stadt
van Vilvoorden, wesende in dat cas ons imme-diaet hooft. Ende sijn geleghen
onder de jurisdictie der voorschrevenvryheydt van Overyssche diversche
subalterne bancken, soo van schepen-dom als van laet-hoven, die welcke, in cas
van appel, staen te hoofde voorschepenen van Overyssche, de welcke hun sijn
regulerende gelijck voor-schreven is, behoudelijck dat partyen voor hun-lieden
intenderende eenighesake, is den clager schuldich,prima instantia, inne te
leggen sestien stuyverseens voor hun banck-recht, ende daer-en-boven van elcke
partye te rolleeenen halven stuyver, daer ter contrarie die schepenen van Overyssche
methunnen gesworen clerck maer en ontfanghen van elcke partye ter rolleneenen
halven stuyver, sonder meer.
1. Aengaende
d'administratie van justicie, pollicyen ende andere cleynkeuren, sijn hun
regulerende volgens sekere ordonnantie, waeraf die copyeautenthick hierby is
gevueght (ende volght hier naer).
2. De leenen
aengaende, soo wel van successien als van relief, ghespletenende volle reëlen,
sijn hun regulerende achtervolghende het leen-hof onsheeren des Conincx tot Brussel.
p 194
3. In
criminele saken verclaeren wy geen besonder usantie te hebben, dandatmen al
daerinne[2]
is procederende van dry dagen te dry daghen.
4. Ende in
verhandelinge van erf-goeden, competeert den heer den twin-tichsten peninck
voor sijn pont-ghelt van goeden die buyten dray-boomsgelegen sijn, ende binnen
dray-booms gestaen partyen, soo wel van grootencoop als van cleynen coop, met
acht stuyvers eens.
Oirconde der waerheyt
van al des voorschreven is, soo hebbe ick,hieronder geschreven, als gesworen
schepenen clerck der selver vryheytvoorschreven, ten versoecke van meyer ende
schepenen der selver vryheyt,mijn ghewoonelijck handt-teecken hieronder
ghestelt, den 29en mayanno 1570.
(Onderteeckent)
MECHELMANS.
Hiernaer
volghen de ordonnantien ende statuyten gemaeckt op de pollicyeende welvaert van
de vryheyt van Overyssche, waervan hiervoren onder decostuymen wort mentie
ghemaeckt.
Ordonnanlien
ende statuyten ghemaeckt by ons heer Anthonis van Wittham[Witthem], heere van
Yssche, etc.
Tot
voorderinghe van goeder policye ende welvaert van den ghemeynenondersaten deser
vryheyt van Overyssche, daerop eerst ghehoort hebbendedie schepenen der selver
vryheyt, oude ende nieuwe, hebbe doen publi-ceren ende uytlesen de artyculen
hiernaer volghende, ten fine dat elckin sijn respect hem daernaer soude
reguleren, op de pene ende boetendaerinne ghestatueert.
GRUEN KEUREN.
1. Dat van nu
voortaen niemant binnen deser vryheydt ende jurisdictieder selver houden en sal
moghen koeyen, calveren, peerden, gheyten, verc-kens noch schaepen, sonder
bewaeren oft hueden, oft sonder de peerdenghespannen, ende de verckens
ghekennevet te sijn, van half meert tot
p 196
Bamis; dat
oock de bockhouders niet en sullen aenveerden eenige buytengheyten, om metten
bocken binnen deser vryheydt ende jurisdictie der selverghehuet te worden, op
de pene van elcke beeste dry plecken Brabants,'t derden-deel den heere, d'ander
derden-deel der vryheydt, ende 't derdederden-deel den preter, oft aenbrengere.
2. Datmen alle
jaeren, teghen half meert, sal stellen eenen ghemeynenswynder (egheen preter
wesende), om de verekens te bewaeren tot Bamis,ende de gheyten alle 't jaer
deure; ende sal voor elcke beeste hebben, ghe-lijck hem die metten uytganck der
bernende keersse sal blijven; d'welckhem reelijck sal moeten betaelt worden,
sonder dat de selve swijnder daer-omme eenich recht-voorderinghe sal moeten oft
derven pleghen, behoude-lijck dat de selve swijnder sal ghehouden sijn der
goeder-lieden beesten welende loffelijck te bewaeren ende gaede te slaen,
ghelijck dat behoort.
3. Soo verre
eenighe beesten deur des swijnders negligentie oft on-acht-saemheydt quamen te
sterven, doodt te vallen, oft andersints in der liedenschade, salmen 't selve
verhaelen aen sijnen persoon ende goeden.
4. Datmen 't
heerschap houden sal van allen beesten voorschreven, endediemen ghewoonelijck
is te houden, te weten by den genen die binnen dray-booms woonen; ende die
onder 't heerschap ende buyten dray-boomswoonen, sullen ten minsten dry beesten
voorder huerder [voor den hueder]doen, ende daer af thiende betaelen.
5. Men verstaet
dat 't heerschap altoos ghegaen heeft ende sal al nochgaen, te weten
gheheelijck binnen dray-booms, ende van buyten Swaen-Poorte aen Deeckhout, tot
in de Clap-Schette incluys, ende den gheheelenVromen-berch [Vroenenberch].
6. Item, soo
wie ongherechte wegen met schade gaet, ende den ghemey-nen wech ganck-baer oft
vaerbaer waere te voete s' daeghs, hy waer,boven der partyen schade, op twee
oude grooten, 't derden-deel den officier,d'ander derden-deel der vryheydt, 't
derde derden-deel den pretere.
7. Soo wie
peert oft koye drijft op gherechte [ongherechte] weghen, hy
p 198
waer, boven
der partyen schade, te weten, tot dry beesten, ende daer-onder, elcke beeste
twee oude grooten, soo verre meer dan dry, elckebeeste een oude grooten, te
bedeylen als boven.
8. Ende voor
elcke karre metten peerden [peerde] vier oude grooten,ende voor [elcken] waegen
metten peerden, acht oude grooten, bovenpartyen schade, te bedeylen als boven.
9. Ghevielen
dese ongherechte weghen by nachte, elck dobbelen keur,ende den goeden luyden
altoos hen schade.
10. Wat
beesten bevonden worden in der lieden schade, sal elcke beesteverbeuren negen
plecken, te weten; koyen, peerden ende verckens; endeelcke kudde schaepen sal
ghestaen midts betaelende voor vyf schaepen, endeonder de vyf schaepen, ende
andere resterende beesten, half soo veele, tebedeylen als voor, ende partyen
hem [hen] schade; ende waert by nachtendobbel breuck.
11. Sal de
preter ghehouden sijn de selve beesten in de vrunte te bren-ghen in handen van
den cepier, waervoor den selven cepier sal betaelt wor-den, voor uyt ende
innegaen van elcke beeste, een oort stuyvers Brabants,als te weten: van koyen,
peerden ende verckens; maer van de resterendebeesten, elck een neghenmanneken,
ende dat tot vyf-en toe eenen persoontoebehoorende; ende van peerden, koyen
ende verckens, en sal de cepiermaer een behouden, ten waere partye schade
meerder waer dan de weerdevan de beesten; de resterende sal hy verlaten, ten
waere dat de beestentoebehoorden eenighe persoonen buyten der vryheydt ende
jurisdictie derselver woonende.
12. Beesten
bevonden in der lieden schade, diemen niet en sal konnenghevuchelijck in de
vrunte ghedrijven oft brenghen, als schaepen, verckens,gheyten ende
dierghelijcke, sal de preter aengaende de calengeringe gelooftzijn op zijnen
eedt.
13. De preters
sullen van alle pandinghe ghehouden zijn hun rapport tedoen aen den meyer oft
zijnen lieutenant, 'tzy partye gheinteresseerde tevreden zij ghestelt oft niet,
op de verbeurte van hunne officie, ende daer-
p 200
en-boven
ghecorrigeert te worden, eenen anderen ten exemple, ten eyndedat den meyer de
selve amende mach doen betaelen tot proffijte respectiveals voore.
14. Den cepier
en sal uytter vrunten gheen beesten laeten drijven sonderpandt sufficient voor
de cuere ende schaede, op de verbeurte van t' selve ophem te verhaelen.
15. Een
ieghelijck, t' zy pachters, proprietaris, oft eenighe van hunnefamilie, sal
moghen schutten oft panden de beesten die sy sullen bevindenin hun oft huns
meesters schaede, ende sullen daeraf mogen schot houdentot heuren huyse, midts
doende de wete aen eenighe van de preters, teneynde sy partyen moghen daeraf
wete doen; dies niet-te-min sullen demeesters van den gheschutten beesten
betaelen de boeten in der maniere alsboven, ghelijck oft zy by den preter
gheschut oft ghepandt waeren.
Oft eenige
beesten vrunte hielen dach ende nacht, sal van elcke beeste betaeltworden soo
hiernaer volght, te wetene:
16. Een peerdt
dat vrunte houdt dach ende nacht, ende twee spinterhaveren ende hoye heeft, sal
betaelen iiij stuyvers.
17. Ende
staende t'selve sonder haver, sal ghelden ij stuyvers.
18. Een
vercken staende dach ende nacht, sal ghelden iij plecken.
19. Twee
schaepen soo veele als een vercken, ende twee gansen sullenghelden ghelijck een
schaep.
20. Koyen,
calveren, gheen melck ghevende, sal hebben voor dach endenacht.j ouden grooten.
21. Koyen, melck
gevende, en sal de cepier anders niet hebben voort'houden dan het melck.
22. De schaede
sal draghen die den leuck schuldich is daer de beestendeur quamen. indien den
leuck tot half april niet loffelijck vermaeckt en isgheweest, anders sullen 't
de meesters oft proprietaris van de beestenghelden.
23. Dat de
meyer alle jaeren, ontrent half meert, sal doen publiceren:dat een ieghelijck
binnen deser vryheydt ende jurisdictie der selver sal ghe-houden zijn zijnen
leuck wel ende loffelijck te doen vermaecken, ende datvoor half april daer
naest volghende, waernaer sal d'officier met schepenen
p 202
ommegaen, ende
de leucken visiteren, ende soo wie alsdan bevonden wordtwel ende loffelijck
zijn leuck vermaeckt te hebben, sal daer met gestaen voor-het geheel jaer, ten
waere hy selfs dien naemaels openbraecke oft dedebreecken, ende wie alsdan
bevonden wordt niet loffelijck vermaeckt tehebben, sal d'officier dien leuck
ten dobbelen cost doen maecken, ende opden deffaillant reëlijck verhaelen, ende
indien naer half april den leuck ghe-broken worde, ende beesten daerinne
ghepandt worden, sal die meester oftpachter den leuck wederom repareren, als
vore.
24. Soo wie
iemandt opgaende oft vruchtboomen pelde oft schorssen afdede, sal verbeuren,
s'heeren behoef, voor elcken boom, s'daeghs ses plec-ken, ende s'nachts
dobbele, partyen hen schaede verghelden, ende aen denaenbrengher j ouden
grooten.
25. Ende
indien t'selve gebeurde in schaerhoudt, sullen half alsoo veeleverbeuren.
26. Soo wie in
iemandts bogaerde worde bevonden by daghe, oft in eenstuck raepen, ontvremdende
de goeden lieden t'hun, sonder hunnen voor-gaenden consente, sal verbeuren,
s'heeren behoef, twelf plecken; by nachte,eenen hollantschen gulden, ende
partyen hen schade verghelden, waeraf eenieghelijck sal ghelooft worden.
27. Soo wie
eenich contergat [coutergat] oft aertgat openbraecke aeneenighe besloten
velden, oft t'selve soo langhe open liet datter schade deurquame, waers, tot
behoef als voore, op ij oude grooten.
28. Ende aen
de gheïnteresseerde hun schade.
29. Soo wie
eenich gruen houdt houwe [houwde]oft sneede op ander liedenwillighen,
popelieren oft andere boomen, t'sy om wisschen oft andersints,oft oock eenighe
tacken af-braecke, om gheyten te vueden oft andersints, salverbeuren, s'heeren
behoef, boven partyen schaede, ij oude grooten.
30. Dat
niemandt en sal moghen eenich cruyt oft gers plucken oft snijden,naer 't verbot
van den grave, op ander lieden erve, sonder voorgaendenconsente, op de
verbeurte, tot behoef als voore, van ij oude grooten.
31. Dat
niemandt, wie hy zy, sal moghen in der lieden graen oecxsten,dan naer dien
t'graen van sulcken stucke waer gebonden ende in tierlinghen
p 204
ghedraghen
ende ghestelt; daernaer sullen de oecxsterssen 't graen op dengrondt liggende
mogen opoecxsten; dies en sullen de pachters noch iemandtanders egeenderhande
beesten daerop moghen brenghen dan naerxxiv urendat graen in tierlinghen waere
ghestelt, als boven, op de verbeurte, te wetenede pachters, van j Hollandts
gulden.
32. Ende
d'oecxsterssen iij plecken.
33. Niemandt
en sal zijn beesten moghen hueden oft laeten weyden opander lieden vorrelen,
oft tusschen gesaeyt landt, op de pene van gheschutte worden, ten waere by
voorgaenden consente van partyen.
34. Soo verre
de voorschreven delicten worden ghecommitteert oft ghe-daen by iemandts
kinderen oft bode, men sal t'selve verhaelen op hunneouders oft meesters, oft,
by ghebreke van dien, arbitralijcken gecorrigeertte worden, naer discretie van
de wet.
35. Die een
mans beeste quetste sonder vermincken, hy waer aen den heerop j Hollants
gulden.
36. Ende oft
hy de beeste verminckte, oft doodt sloeghe, hy waer, totbehoef als voore, op ij
Hollandts guldens.
37. Ende
daer-en-boven den proprietaris zijn schade.
AENGAENDE DEN
SALARIS VAN DEN CEPIER.
38. Een man
oft vrouwe in de vrunte gehouden hebbende, dach endenacht, sal ghelden voor
twee maeltijden ende slaepen, sonder wijn,iiij stuyvers.
39. Voor een
maeltijdt sonder slaepen ende wijn ij stuyvers.
40. Soo wat
persoon in de vrunte ghestelt wordt sal ghelden voor in endeuytslaen t'samen v
stuyvers.
VAN DE BROUWERS.
41. Dat de
brouwers binnen deser vryheydt van Overyssche gheseten, oock de herbergiers,
van nu voort-aen hen sullen reguleren achtervolghende
p 206
alsulcke
ordonnantie als de meyere met de schepenen, oude ende nieuwe,hen sullen
ordonneren van gendaghe tot gendaghe [van goudaghe totgoudaghe].
42. Wie bier
uytmate met minder mate dan der gheseyghde mate deservryheydt, sal verbeuren ij
Hollants guldens.
43. Ghebeurde
t'selve s'nachts, hy waers [om] iiij guldens Hollandts.
44. Voor de
tweede reyse dobbel, ende de derde arbitralijck ghecorrigeert te worden.
45. Soo wie
bier weygherde, ende men bevonde metter waerheydt dathy't noch hadde, ende
naermaels vercochte, hy was 't opij Hollandts guldens.
46. Soo [wie]
bier menghelde, ende metter waerheydt bevonden ware,hy waers om ij Hollandts
guldens.
47. Van alle
welcke keuren sal den heer hebben de twee derdendeelen.
VAN VLEES TE
COOPEN ENDE VERCOOPEN.
48. Wat
vleeshouwers [vleeschouwer] versaeyt [gortig] vlees vercochte, oftoock ongheve,
hy en stondt veertich voeten van zijnen huyse oft der hallen,by waers, aen den
heere ende vryheydt t'samen, op j Hollandts gulden.
49. Ende
t'selve vlees verlooren.
50. Soo wat
vleeshouwer zijn vlees langer groen vercochte, van half meytot Bamisse, dan van
dry daghen, hy waers aen den heere ende vryheydt op j Hollants gulden.
51. Dat
vleeshouwers niet en sullen moghen t'samen eenich verbont oftcompact maecken
op't vercoopen van heuren vlees, op de verbeurte elck vaniij Hollandts guldens.
52. Soo wat
vleeshouwer eenich calf oft calveren sloech om vercoopen, tenware twelf daghen
oudt, oft oock ongantsche schapen, hy waer aen den heerende vryheydt om j
Hollants gulden. Welcke keure sal ghelden de vlees-houwer, zijn actie
ghereserveert op zijnen vercooper.
53. Dat
niemandt binnen der vryheyt van Overyssche en sal eenich vleeschvan buyten
moghen innebrenghen ende vercoopen, dan by consente van denofficier, de welcke
de heere ghehouden is van stellagie rekeninghe te doene,ende oock doen blijcken
by attestatie, dat t'selve vlees is van een levende
p 208
beeste
gheslagen, op de verbeurte van t'selve vlees, ende daer-en-boven op j Hollants
gulden.
54. Soo wie
binnen deser vryheydt eenighen visch vercochte hy en waereghekeurt, sal
verbeuren den vische, ende daer-en-boven iij oude grooten.
55. Ende
sullen de meyer met de schepenen stellen twee keur-meesters,die welcke sullen
eedt doen regaerdt te hebben, ende te keuren de schaepen,verckens, calveren
ende visch, die binnen deser vryheydt, als boven, ghecocht, gheslaeghen ende
vercocht sullen moghen worden, waervoor zyhebben sullen t'derdendeel van de
keuren.
VAN DE
VETTEWARIERS.
56. Dat alle
inwoonders van Overyssche, oft andere van de ghehuchtenaldaer, die eenige
waeren door Overyssche brenghen om te vercoopen, alsboter, keese, etc., sullen
moeten sulcke waeren t'Overyssche in de hallebrenghen ende thoonen om te
vercoopen, den tijdt van een oft twee uren,al-eer sy sulcke waeren uytter
selver hallen oft uyt Overyssche moghendraghen, op de pene, die contrarie
bevonden worde ghedaen te hebben, vanj ouden grooten.
57. Item, dat
de vettewariers oft andere vercoopers, inghesetene deservryheydt ende
jurisdictie van Overyssche, niet en sullen moghen coopen, oftcompact maecken,
noch doen coopen noch compact maecken van eenighewaere van botere, keese,
eyeren ende dierghelijcken, de selve waerenhadden eerst gheweest op de merckt
deser vryheydt, ende aldaer ghestaen,te weten: van Paesschen tot Bamis, tot
neghen uren smorghens, ende van Bamis tot Paesschen tot thien uren, op de
verbeurte van de ghecochtewaeren, ende op de pene van. . iij oude grooten.
58. Ende soo
verre sulcx gheschiede, ende [men het] nochtans niet welen coste ghethoonen,
sal den meyer mette schepenen den ghenen daer merc-kelijck suspitie [op] valt,
mogen doen expurgeren onder eedt, ende inghe-valle van weygheringhe oft dilaye,
sal ghehouden worden voor achterhaelt.
59. Men sal in
deser vryheydt gheenen mostaert vercoopen, hy en syghemaelen met goeden edick
ende van goeden mostaertsaet, op de ver-beurte van den selven mostaert, ende
daer-en-boven, s'heeren behoef ende [der] vryheydt, t'elcker reyse te verbeuren
vj plecken.
p 210
60. Soo wie
mate oft woeghe met een ongheseychde maete oft ghewichte,sal verbeuren, voor
d'eerste reyse, j Hollandts gulden.
61. Voor de
tweede reyse dobbel, ende voor de derde arbitralijck ghecorrigeert.
62. En opdat
niemandt oorsake en hebbe hem te beclaghen van onbe-hoorelijcke ghewichten, soo
sal dese vryheyt huer versien van behoorelijckende rechtveerdich ghewicht, om
alle andere daernaer gheseycht te worden.
63. Wat botere
bevonden wordt by de officiers te cleyn van ghewichte,t' sy op de marckt
staende oft voor de venster, oft ten huyse van den ver-cooper te coop zijn
[sijnde], sal de selve boter gheconfisqueert zijn endeblijven, ende
daer-en-boven sal den persoon, oft meester der selver boter,noch verbeuren, om
in dryen te bedeylen, de pene van . iij oude grooten.
VAN DE BACKERS.
64. Dat alle
backers, inwoonders deser vryheydt, oft andere binnen derselver, ghebacken
broot vercoopende, hen broot, d' welcke zy soudenwillen vercoopen oft te coop
stellen, sullen backen naer gewichte der stadtvan Brussele onbelast, ende dat
naer coren oft graencoop, waertoe demeyer mette schepenen sullen ordonneren
twee keurders, de welcke, onderbehoorelijcken eedt, sullen d' broot weghen naer
gewichte van Brussele,als vore.
65. Ende wat
broodt, te coop staende op vensteren, in de winckels, oftter merct by de buyten
lieden, men te licht vonde, sal sulck broodt ver-beurt zijn, ende daer-en-boven
verbeurt, tot behoef als vore, te bedeylen indryen ix plecken.
66. Soo verre
eenighe brootvercooper binnen zijn huyse eenich broodthielde, ende naermaels
vercochte, ende te cleyne ware, salt' selve oockverbeurt zijn, ende
daer-en-boven verbeurt hebben j Hollants gulden.
67. Wie zijn
broodt weygert te laeten weghen, ende men bevonde dathy't naermaels vercochte,
hy soude arbitralijck ghestraft worden.
68.
Insgelijcx, die backer die zijn broot boven ghetuyghe vergiet, oftboven getuyge
te nauwe backet om te bat te weghen, sal oock arbitralijck gecorrigeert worden.
69. Soo wie
des somers, voor oft naer den dach, ende swinters, voor oft
p 212
naer de
clocke, t' vier in den oven hadde sonder merckelijcke nootsakeende voorgaenden
consente des meyers, sal verbeuren, voor d' eerste reyse, s' heeren ende
vryheydt behoef, j Hollandts gulden.
70. Ende voor
de tweede reyse dobbel.
71. Sal den
meyer mette schepenen, alle jaren, naer voorgaende publi-catie, ontrent Kersmis
visiteren de schouwen, ende indien hy eenich merc-kelijck ende sorgelijck
gebreck vint, van dat de selve schouwen niet welen sijn gereynicht oft
loffelijck onderhouden ende gerepareert, sal debewoonder van sulcken huyse
verbeuren j Hollants gulden.
72. Ende
daer-en-boven gehouden zijn terstont t' ghevonden ghebreckte repareren, oft te
reynighen.
73. Wie
bevonden wordt binnen zijn huyse oft by-vanck te heeteneenigen oven niet loffelijck
wesende om inne te backen, ende nochtans daer-inne backe [backte], sal de meyer
den selven oven doen inne-smijten, endeverbeurt alsulcke persoon, s' heeren
ende vryheydt behoef, j Hollandts gulden.
74. Dat
niemant en sal met lichte, kerssen, lampen, lollepotten oftander vier eenich
vlas verbingelen, heeckelen oft boocken, op de penevan j Hollants gulden.
75. Dat een
ieghelijcke by den meyer van s' heeren weghen ontboden, oftbevolen zijnde te
compareren te seker ghesette uer op de halle deser vry-heydt, sal ghehouden
zijn te comen, ten dede nootsake, op de verbeurte,s' heeren behoef, van j ouden
grooten.
AENGAENDE D
ADMINISTRATIE VAN JUSTITIE.
1. Want de
ghesworen vorster niemande en heeft moghen [en mag]arresteren, dan in presentie
van twee schepenen, ende dat dickwils, midtsd'absentie der schepenen,
d'arrestement soude moghen achter blijven, soosal vorster, als hy iemande heeft
te arresteren, ende gheen schepenen ghe-reet en heeft, t'selve arrest moghen
doen in presentie van twee inwoonders,oft andere ghetuyghen, de welcke t'recht
der schepenen ontfanghen, om dekennisse daeraf te draghen.
p 214
2. Dat de
vorster, doende daghement, sal in justitie van schepenen bapti-seren de schult,
waervoor hy partyen daeght, ende daer-en-boven vraeghen,oft zy de schult
bekennen, oft niet, ende oft zy der vryheydt recht begheren,oft niet.
3. Dat de
vorster sal compareren alle ghenecht-daghen op de halle preciselijck ten acht
uren, om in de [om de (?)] vierschare te bannen, hy en waredan gheoccupeert in
arrestementen oft andere rechtvoorderinghe, op depene, tot behoef van meyer,
schepenen ende clerck, van . ij oude grooten.
4. Sullen oock
compareren op de halle, preciselijck ten acht uren, de clerckende twee van de
schepenen, ende vandaer niet scheyden het ghenecht enis gedaen, sonder consente
des meyers, oft zijns luytenants, ten ware noch-tans zy eenen anderen in hare
plaetse stelden, op de pene van ij oude grooten.
5. Dat de
meyer met de resterende schepenen hen sullen laeten vindenop de halle allen
genecht-dagen ten half uer elve, ende vandaer niet scheydenhet ghenecht en is
ghedaen, het en ware met consent des meyers, endebehalven nootsake, op de pene
als voren.
6. Dat de
schepenen met den clerck, oft ten minsten vier van hun, sullencompareren
s'donderdaeghs acht daghen naer den ordinaris genecht-dach,oft eenen anderen
gheleghen dach, den welcken sy malcanderen sullen pres-criberen t'elcken
genecht-daghe, op de halle, om te wyderen [vuideren] allenvonnissen, indien zy
den tijdt niet en hebben op de ordinarisse genecht-dagen, om t'selve te doen,
te verhoyren ghetuyghen ende andere expeditievan justitie, op de pene, tot
behoef als vore, van. ij oude grooten.
7. Dat een
ieghelijck, wie hy zy, soo wel van de wet, als andere eenigeadministratie
ghehadt hebbende, onder hebbende eenighe registeren, pri-vilegien oft andere
dierghelijcke schriftelijcke bescheeden deser vryheden,der kereke,
heylich-geest, gast-huysen, begynhof, oft Godts-huysen eenichs-sints aengaende,
sal t'selve bescheet overbrenghen, onder behoorelijckeexpurgatie, ter manissen
van den heere, om t' selve beleght [geleght] endebewaert te worden in den
schepene com, ende dat op den eedt by den......ghedaen, voor d'eerste reyse,
ende voor de tweede, op arbitralijcke correctie.
8. Als iemandt
begheren sal openinghe van den com, om eenichbescheedt daeruyt te hebben, oft
eenighe renten te doen dooden, sal daer-voor betaelen vier stuyvers, tot behoef
van dry schepenen ende den clerckrespectivelijck de sleutels van den com
hebbende.
p 216
9. Dat de
schepenen, verhoorende getuyghen, sullen voor hunnen salarishebben,voor elcken
getuyghe buyten ordinaris genecht verhoort, j stuyver.
10. Als
schepenen moeten compareren om eenich ghenecht, oft omgetuygen te hooren op
eenen grondt binnen den cinghele, sullen hebbenvoor hunnen salaris elck eenen
ouden groote, de clerck ende d'officiersdobbele, ende als't buyten den cingele
ghebeurt, elck dobbel recht.
11. Dat van
den eedt van elck ghetuyghen gedaen in handen van denmeyer oft rentmeester, sal
respective betaelt worden j stuyver.
12. Van den
eedt van ghetuyghen op den grondt, sal de rent-meesterhem reguleren als hier
vore in't tweede voorgenoemde artickele.
13. De
schepenen present wesende daermen eenige haeffelijcke goedenvercoopt, sullen
hebben s'daeghs, te weten, elck, binnen cingele, twee oudegrooten, de vorster
ende clerck vier oude grooten, ende buyten cingeledobbele.
14. Voor
d'inventarissen der haeffelijcker goeden binnen cingele, salmentwee schepenen
betaelen eenen ouden grooten, ende den clerck oock eenenouden grooten, buyten
cingele dobbele.
15. Ende
indien het inventariseren gebeurt ende versoeckte [ten ver-soecke] van den
vorstere, en sal de vorstere al geen andere recht heffendan alleenelijck van
zijn afpandinghe.
16. Dat alle
executien ende exploicten sullen by den meyer, rent-meesterende vorstere
ghedaen worden, soo zy tot noch toe respectivelijcken gedaenzijn geweest.
17. Soo
wanneer de meyer hem met eenen van zijn dienaers presenteertin iemandts goet,
sal daervoor hebben vier stuyvers, ende de dienaer tweestuyvers, ende soo verre
zy den geheelen dach daerinne blijven liggen, sullenoock den cost hebben, ende
indien partyen rebelleren, mach de meyer meerdienaers, t'zy een oft twee, tot
zijnder assistentie nemen, op den loon res-pective als vore, ende en sullen
niet langher moghen ligghen dan drydaghen, daernaer sal hy sonder dissimulatie
oft vertreck sijn executievolbrenghen, naer den heysch oft inhoudt van de
acten.
18. Soo
wanneer de meyer doet eenige apprehensie oft aentast vaneenighe persoonen, sal
daervan hebben, indien hy present is in den aentast,vier oude grooten.
devorstere twee oude grooten, en de elck van de dienaers
p 218
respectivelijck
present wesende, een ouden grooten, behoudelijck altoos deninghesetenen haere
oude privilegie ende costuyme aengaende den aentaste.
19. Item, de
vorster hebbende eenige acte, om ter executien van partyenversoecke te stellen,
sal binnen dry dagen naer de receptie der selver acten,die moeten ter executie
stellen, ende die af-gepande goeden in zijn handenmoeten aenveerden, ende
legghen tot sulcke plaetse, dat hy hem selvenmach bewaeren.
20. Ende oft
iemant van sulcke afpandinge pretendeert te appelleren, salsulck appellant met
zijn appellatie binnen dry daghen moeten voorts inrechte procederen, als op de
selve appellatie gheen regard ghenomen enwordt.
VAN DE
PROCUREURS.
21 Dat de
procureurs alhier postulerende sullen hun saken by billettenpresenteren
s'woensdaeghs ten huyse van den greffier, op de verbeurte vandobbel rolle
recht.
22. Alle
nieuwe sake niet ghepresenteert voor t'hoochste van den dagheop de
ghewoonelijcke rolle, en sullen niet ontfanghen worden.
23. Dat
partyen, willende proponeren eenighe exceptie declinatoir oftdilatoir, sullen
t'selve moeten doen ten eersten ghenechte naer den dachvan berade, ende van
ghelijcken, willende doen oft overgheven eenighe ver-soecken, sullen t'selve
moeten doen al-eer zy dach ghenomen hebben subpoena; sullen nochtans daertoe
moghen ontfanghen worden midts eerst inleg-ghende dry oude grooten, de welcke
dry oude grooten sy sullen verbeurthebben, indien men bevonde sulcke exceptie
oft versoeck onghefondeert tezijn, ende indien wel ghefondeert, salmen hem de
dry oude grooten restitueren.
24. Datmen
voort-aen gheen saken en sal expediëren, noch oock procu-reurs om de selve te
beleyden ontfanghen, dan in presentie van partyen, oftmidts docerende van
behoorelijcke procuratie.
25. Dat de
procureurs sullen, ter gesetter ure op de ghenecht daghen, per-soonelijck ten
acht uren compareren op de halle, voor de twee schepenenmetten greffier, om
t'genecht te beginnen, ende alsdan betaelen der wet, vanelcker presentatie ter
rollen, eenen halven stuyver, gelijckmen tot noch toeghedaen heeft, ende indien
de procureurs, oft partyen, voorts geroepen
p 220
sijnde, ende
niet op de halle, oft op een van beyde de camers en waeren, salde procureur van
elcker partyen verbeuren eenen halven stuyver tot behoefvan meyer, schepenen
ende clerck, den welcken halven stuyver hy salmoeten betaelen al-eer by in
eenige sake sal mogen voorts procederen.
AENGAENDE DEN
GREFFIER.
26. Sal den
greffier oft schepenen clerck hem reguleren aengaende zijnsalaris, alsmen van
oudt gewoonelijck is geweest te doen.
27. De
processen by hen [hem] te furneren sal hy extraheren uytter rollen,sonder acte
particulier daeraf te maecken, ende sal van furnissement betaeltworden naer
exigentie des proces ende ter taxatie van de schepenen.
28. Item, alle
incidentale vonnissen sal die greffier op de rolle teeckenen,ende daeraf gheen
acte expediëren, ten ware partyen versochten daeraf actete hebben.
29. Item, voor
teeckenen van elcke aensprake ende conclusie sal dengreffier hebben iij
stuyvers.
30. Oock van
de antwoorde, replicque ende duplicque sal de greffier,als die verbaelijck
worden gheproponeert ende ter rolle geteeckent, t'elckerreyse [hebben] iij
stuyvers.
31. Ende voor
reprochen ende salvatien, [dat] wordt gheseght generalia,sal daeraf niet hebben,
noch oock als daeraf in scriptis ghedient wordt,dan de leste schrifture, daer
gheen copye af en valt, sal van t'bewaeren derselver hebben iij stuyvers.
32. Item, voor
teeckenen van den vonnisse diffinitif j stuyver.
33. Item, voor
d'acte van ghetaxeerde costen, sal hebben de greffiervier stuyvers, ende sal hy
van de speciën van de taxatien van costengauderen mette andere schepenen.
34. Item, van
copyen, elcke syde hebbende achtien, negentien oft twin-tich reghels, ende de
letteren niet excessive lanck getrocken, etc., salhebben, van elcke zijde iij
stuyvers.
35. Item, van
procuratie generael oft speciael voor schepenen gepasseert,sal t'recht sijn van
t'registreren oft te rolle te teeckenen, eenen halvenstuyver, de twee schepenen
daerover staende elck eenen halven stuyver.
36. Als
procureurs oft partyen visie van eenigh schrifture begheert
p 222
[begheren],
sal den greffier daervoor betaelt worden, indien zy geen copyenen doen maken
oft lichten . . iij stuyvers.
37. Van elcke
depositie der ghetuyghen te teeckenen, t'sy groot oft cleyn,sal de greffier
hebben eenen stuyver, sonder meer, t'sy oft die gegeven wordtals den eedt wordt
ghedaen, oft naer ['t] verclaren der selver getuyghen.
38. Item, van
elcken inventaris sal den greffier hebben naer taxatie vanschepenen.
39. Item, dat
de seghelen van der vryheydt ende van de schepenen sullenghelet [gheleyt] ende
bewaert worden in der schepenen com, ende sal denschepenen clerck expediëren
ende ghereedt maecken de brieven van trans-poorten, ende andere saken voor de
voorschreven schepenen ghepasseert,tot elcke dry maende, om alsdan besegelt te
worden.
40. Item, wie
zijn have doet vercoopen metter justitie, sal die vercoopert'gelt daeraf selve
moghen collecteren, oft iemandt anders daertoe stellen,die hen [hem] sal
gelieven, ende die greffier sal de copye van den inventarisder selver vercochte
have moeten den vercooper leveren sonder contrac-dictie, op den loon ter
taxatie van schepenen.
41. Item, als
partyen versoecken acten te hebben, t'sy oft de greffier in'twijsen van den
vonnisse present is, oft niet, hebbende relaes van de sche-penen daerover
gedient hebbende, sal daeraf, achtervolgen t'selve relaes,d'acte te versoecken
van partyen moeten expediëren, op zijn behoorelijckenloon ter taxatie als
voren.
42. Item, in't
furneren ende oversien van processen, die speciën van sche-penen geordineert,
sullen schepenen de selve speciën ontfanghen by dengenen die daertoe by hem sal
gheordonneert worden, die van sulcke speciënsal den anderen schepenen moeten
rekeninge ende reliqua doen, daertoevermaent zijnde.
43. Item, in't
verhooren van de rekeningen der Godts-huysen borghe-meester, beten[3]
van Overyssche, etc., sullen die auditeurs der selver reke-ninge, die by den
heere daertoe sullen worden geordonneert, hebben voorhunnen loon den cost
s'noenens, naer d'oude costuyme, oft indien die heerehen ghelt voor hunnen
arbeyt ordineert, sullen die auditeurs, als meyeren
p 224
comptables,
[meyer], greffier ende andere leggers, lesers, etc., elck evenvele hebben,
soomen hier te vooren gheploghen heeft.
AENGAENDE DE MOMBOIRS.
44. Dat de
momboirs van eenige weesen oft incapable persoonen sullenschuldich zijn alle
twee jaren voor meyer ende schepenen schriftelijcke reke-ninghe ende bewijs te
doen van d'administratiën heurder momboiryen, soohaest zy des van den officier
versocht sullen zijn, de twee jaren over-streecken en[4]
salmen hun sulcx voor-houden, doende hunnen behoore-lijcken eedt, ende soo
verre sy naer de sommatie dilayeerden rekeninge endebewijs te doen, als't
voorschreven is, sal de defaillant verbeuren, s'heerenbehoef, voor d'eerste
reyse ij Hollandts guldens.
45. Ende voor
de tweede reyse arbitralijcken ghecorrigeert, een anderenten exempel.Ende onder
stondt gheschreven.
ANTHOINE DE WITTHAM.