p 192

COUTUMES DE LA FRANCHISE D'ISQUE.

TEXTE[1].

Costuymen der vryheydt van Overyssche.

Alsoo aen ons, meyer ende schepenen der vryheydt van Overyssche, bydie van Vilvoorden gesonden is gheweest seker placcaert ons ghenadichsheeren des Conincks, in date den 13en meert 1570, stylo Brabantiae, onder-teeckent Facuwez, ten eynde dat wy, meyer ende schepenen, ons soudenreguleren achtervolghens den selven placcaerte. Alsoo op den 6en april lest-leden de publicatie daeraf is ghedaen geweest, met voor-gaenden clock-slagh, al daermen alle publicatien is doende, welcken achtervolgende, endebesonder aengaende de particuliere costuymen by den selven placcaerteversocht, certificeren ende declareren by desen: datmen alhier onder dejurisdictie der vryheyt voorschreven geen besondere oft particuliere en isobserverende, maer sijn ons regulerende in saken reël van proceduren tengronde ende andersints, volghende de usantie ons immediaets hoofts derstadt van Loven, ende aengaende die saken die-men al-hier persoonelyckintendeert, volgens der stadt van Vilvoorden, wesende in dat cas ons imme-diaet hooft. Ende sijn geleghen onder de jurisdictie der voorschrevenvryheydt van Overyssche diversche subalterne bancken, soo van schepen-dom als van laet-hoven, die welcke, in cas van appel, staen te hoofde voorschepenen van Overyssche, de welcke hun sijn regulerende gelijck voor-schreven is, behoudelijck dat partyen voor hun-lieden intenderende eenighesake, is den clager schuldich,prima instantia, inne te leggen sestien stuyverseens voor hun banck-recht, ende daer-en-boven van elcke partye te rolleeenen halven stuyver, daer ter contrarie die schepenen van Overyssche methunnen gesworen clerck maer en ontfanghen van elcke partye ter rolleneenen halven stuyver, sonder meer.

1. Aengaende d'administratie van justicie, pollicyen ende andere cleynkeuren, sijn hun regulerende volgens sekere ordonnantie, waeraf die copyeautenthick hierby is gevueght (ende volght hier naer).

2. De leenen aengaende, soo wel van successien als van relief, ghespletenende volle reëlen, sijn hun regulerende achtervolghende het leen-hof onsheeren des Conincx tot Brussel.

p 194

3. In criminele saken verclaeren wy geen besonder usantie te hebben, dandatmen al daerinne[2] is procederende van dry dagen te dry daghen.

4. Ende in verhandelinge van erf-goeden, competeert den heer den twin-tichsten peninck voor sijn pont-ghelt van goeden die buyten dray-boomsgelegen sijn, ende binnen dray-booms gestaen partyen, soo wel van grootencoop als van cleynen coop, met acht stuyvers eens.

Oirconde der waerheyt van al des voorschreven is, soo hebbe ick,hieronder geschreven, als gesworen schepenen clerck der selver vryheytvoorschreven, ten versoecke van meyer ende schepenen der selver vryheyt,mijn ghewoonelijck handt-teecken hieronder ghestelt, den 29en mayanno 1570.

(Onderteeckent) MECHELMANS.

Hiernaer volghen de ordonnantien ende statuyten gemaeckt op de pollicyeende welvaert van de vryheyt van Overyssche, waervan hiervoren onder decostuymen wort mentie ghemaeckt.

Ordonnanlien ende statuyten ghemaeckt by ons heer Anthonis van Wittham[Witthem], heere van Yssche, etc.

Tot voorderinghe van goeder policye ende welvaert van den ghemeynenondersaten deser vryheyt van Overyssche, daerop eerst ghehoort hebbendedie schepenen der selver vryheyt, oude ende nieuwe, hebbe doen publi-ceren ende uytlesen de artyculen hiernaer volghende, ten fine dat elckin sijn respect hem daernaer soude reguleren, op de pene ende boetendaerinne ghestatueert.

GRUEN KEUREN.

1. Dat van nu voortaen niemant binnen deser vryheydt ende jurisdictieder selver houden en sal moghen koeyen, calveren, peerden, gheyten, verc-kens noch schaepen, sonder bewaeren oft hueden, oft sonder de peerdenghespannen, ende de verckens ghekennevet te sijn, van half meert tot

p 196

Bamis; dat oock de bockhouders niet en sullen aenveerden eenige buytengheyten, om metten bocken binnen deser vryheydt ende jurisdictie der selverghehuet te worden, op de pene van elcke beeste dry plecken Brabants,'t derden-deel den heere, d'ander derden-deel der vryheydt, ende 't derdederden-deel den preter, oft aenbrengere.

2. Datmen alle jaeren, teghen half meert, sal stellen eenen ghemeynenswynder (egheen preter wesende), om de verekens te bewaeren tot Bamis,ende de gheyten alle 't jaer deure; ende sal voor elcke beeste hebben, ghe-lijck hem die metten uytganck der bernende keersse sal blijven; d'welckhem reelijck sal moeten betaelt worden, sonder dat de selve swijnder daer-omme eenich recht-voorderinghe sal moeten oft derven pleghen, behoude-lijck dat de selve swijnder sal ghehouden sijn der goeder-lieden beesten welende loffelijck te bewaeren ende gaede te slaen, ghelijck dat behoort.

3. Soo verre eenighe beesten deur des swijnders negligentie oft on-acht-saemheydt quamen te sterven, doodt te vallen, oft andersints in der liedenschade, salmen 't selve verhaelen aen sijnen persoon ende goeden.

4. Datmen 't heerschap houden sal van allen beesten voorschreven, endediemen ghewoonelijck is te houden, te weten by den genen die binnen dray-booms woonen; ende die onder 't heerschap ende buyten dray-boomswoonen, sullen ten minsten dry beesten voorder huerder [voor den hueder]doen, ende daer af thiende betaelen.

5. Men verstaet dat 't heerschap altoos ghegaen heeft ende sal al nochgaen, te weten gheheelijck binnen dray-booms, ende van buyten Swaen-Poorte aen Deeckhout, tot in de Clap-Schette incluys, ende den gheheelenVromen-berch [Vroenenberch].

6. Item, soo wie ongherechte wegen met schade gaet, ende den ghemey-nen wech ganck-baer oft vaerbaer waere te voete s' daeghs, hy waer,boven der partyen schade, op twee oude grooten, 't derden-deel den officier,d'ander derden-deel der vryheydt, 't derde derden-deel den pretere.

7. Soo wie peert oft koye drijft op gherechte [ongherechte] weghen, hy

p 198

waer, boven der partyen schade, te weten, tot dry beesten, ende daer-onder, elcke beeste twee oude grooten, soo verre meer dan dry, elckebeeste een oude grooten, te bedeylen als boven.

8. Ende voor elcke karre metten peerden [peerde] vier oude grooten,ende voor [elcken] waegen metten peerden, acht oude grooten, bovenpartyen schade, te bedeylen als boven.

9. Ghevielen dese ongherechte weghen by nachte, elck dobbelen keur,ende den goeden luyden altoos hen schade.

10. Wat beesten bevonden worden in der lieden schade, sal elcke beesteverbeuren negen plecken, te weten; koyen, peerden ende verckens; endeelcke kudde schaepen sal ghestaen midts betaelende voor vyf schaepen, endeonder de vyf schaepen, ende andere resterende beesten, half soo veele, tebedeylen als voor, ende partyen hem [hen] schade; ende waert by nachtendobbel breuck.

11. Sal de preter ghehouden sijn de selve beesten in de vrunte te bren-ghen in handen van den cepier, waervoor den selven cepier sal betaelt wor-den, voor uyt ende innegaen van elcke beeste, een oort stuyvers Brabants,als te weten: van koyen, peerden ende verckens; maer van de resterendebeesten, elck een neghenmanneken, ende dat tot vyf-en toe eenen persoontoebehoorende; ende van peerden, koyen ende verckens, en sal de cepiermaer een behouden, ten waere partye schade meerder waer dan de weerdevan de beesten; de resterende sal hy verlaten, ten waere dat de beestentoebehoorden eenighe persoonen buyten der vryheydt ende jurisdictie derselver woonende.

12. Beesten bevonden in der lieden schade, diemen niet en sal konnenghevuchelijck in de vrunte ghedrijven oft brenghen, als schaepen, verckens,gheyten ende dierghelijcke, sal de preter aengaende de calengeringe gelooftzijn op zijnen eedt.

13. De preters sullen van alle pandinghe ghehouden zijn hun rapport tedoen aen den meyer oft zijnen lieutenant, 'tzy partye gheinteresseerde tevreden zij ghestelt oft niet, op de verbeurte van hunne officie, ende daer-

p 200

en-boven ghecorrigeert te worden, eenen anderen ten exemple, ten eyndedat den meyer de selve amende mach doen betaelen tot proffijte respectiveals voore.

14. Den cepier en sal uytter vrunten gheen beesten laeten drijven sonderpandt sufficient voor de cuere ende schaede, op de verbeurte van t' selve ophem te verhaelen.

15. Een ieghelijck, t' zy pachters, proprietaris, oft eenighe van hunnefamilie, sal moghen schutten oft panden de beesten die sy sullen bevindenin hun oft huns meesters schaede, ende sullen daeraf mogen schot houdentot heuren huyse, midts doende de wete aen eenighe van de preters, teneynde sy partyen moghen daeraf wete doen; dies niet-te-min sullen demeesters van den gheschutten beesten betaelen de boeten in der maniere alsboven, ghelijck oft zy by den preter gheschut oft ghepandt waeren.

Oft eenige beesten vrunte hielen dach ende nacht, sal van elcke beeste betaeltworden soo hiernaer volght, te wetene:

16. Een peerdt dat vrunte houdt dach ende nacht, ende twee spinterhaveren ende hoye heeft, sal betaelen iiij stuyvers.

17. Ende staende t'selve sonder haver, sal ghelden ij stuyvers.

18. Een vercken staende dach ende nacht, sal ghelden iij plecken.

19. Twee schaepen soo veele als een vercken, ende twee gansen sullenghelden ghelijck een schaep.

20. Koyen, calveren, gheen melck ghevende, sal hebben voor dach endenacht.j ouden grooten.

21. Koyen, melck gevende, en sal de cepier anders niet hebben voort'houden dan het melck.

22. De schaede sal draghen die den leuck schuldich is daer de beestendeur quamen. indien den leuck tot half april niet loffelijck vermaeckt en isgheweest, anders sullen 't de meesters oft proprietaris van de beestenghelden.

23. Dat de meyer alle jaeren, ontrent half meert, sal doen publiceren:dat een ieghelijck binnen deser vryheydt ende jurisdictie der selver sal ghe-houden zijn zijnen leuck wel ende loffelijck te doen vermaecken, ende datvoor half april daer naest volghende, waernaer sal d'officier met schepenen

p 202

ommegaen, ende de leucken visiteren, ende soo wie alsdan bevonden wordtwel ende loffelijck zijn leuck vermaeckt te hebben, sal daer met gestaen voor-het geheel jaer, ten waere hy selfs dien naemaels openbraecke oft dedebreecken, ende wie alsdan bevonden wordt niet loffelijck vermaeckt tehebben, sal d'officier dien leuck ten dobbelen cost doen maecken, ende opden deffaillant reëlijck verhaelen, ende indien naer half april den leuck ghe-broken worde, ende beesten daerinne ghepandt worden, sal die meester oftpachter den leuck wederom repareren, als vore.

24. Soo wie iemandt opgaende oft vruchtboomen pelde oft schorssen afdede, sal verbeuren, s'heeren behoef, voor elcken boom, s'daeghs ses plec-ken, ende s'nachts dobbele, partyen hen schaede verghelden, ende aen denaenbrengher j ouden grooten.

25. Ende indien t'selve gebeurde in schaerhoudt, sullen half alsoo veeleverbeuren.

26. Soo wie in iemandts bogaerde worde bevonden by daghe, oft in eenstuck raepen, ontvremdende de goeden lieden t'hun, sonder hunnen voor-gaenden consente, sal verbeuren, s'heeren behoef, twelf plecken; by nachte,eenen hollantschen gulden, ende partyen hen schade verghelden, waeraf eenieghelijck sal ghelooft worden.

27. Soo wie eenich contergat [coutergat] oft aertgat openbraecke aeneenighe besloten velden, oft t'selve soo langhe open liet datter schade deurquame, waers, tot behoef als voore, op ij oude grooten.

28. Ende aen de gheïnteresseerde hun schade.

29. Soo wie eenich gruen houdt houwe [houwde]oft sneede op ander liedenwillighen, popelieren oft andere boomen, t'sy om wisschen oft andersints,oft oock eenighe tacken af-braecke, om gheyten te vueden oft andersints, salverbeuren, s'heeren behoef, boven partyen schaede, ij oude grooten.

30. Dat niemandt en sal moghen eenich cruyt oft gers plucken oft snijden,naer 't verbot van den grave, op ander lieden erve, sonder voorgaendenconsente, op de verbeurte, tot behoef als voore, van ij oude grooten.

31. Dat niemandt, wie hy zy, sal moghen in der lieden graen oecxsten,dan naer dien t'graen van sulcken stucke waer gebonden ende in tierlinghen

p 204

ghedraghen ende ghestelt; daernaer sullen de oecxsterssen 't graen op dengrondt liggende mogen opoecxsten; dies en sullen de pachters noch iemandtanders egeenderhande beesten daerop moghen brenghen dan naerxxiv urendat graen in tierlinghen waere ghestelt, als boven, op de verbeurte, te wetenede pachters, van j Hollandts gulden.

32. Ende d'oecxsterssen iij plecken.

33. Niemandt en sal zijn beesten moghen hueden oft laeten weyden opander lieden vorrelen, oft tusschen gesaeyt landt, op de pene van gheschutte worden, ten waere by voorgaenden consente van partyen.

34. Soo verre de voorschreven delicten worden ghecommitteert oft ghe-daen by iemandts kinderen oft bode, men sal t'selve verhaelen op hunneouders oft meesters, oft, by ghebreke van dien, arbitralijcken gecorrigeertte worden, naer discretie van de wet.

35. Die een mans beeste quetste sonder vermincken, hy waer aen den heerop j Hollants gulden.

36. Ende oft hy de beeste verminckte, oft doodt sloeghe, hy waer, totbehoef als voore, op ij Hollandts guldens.

37. Ende daer-en-boven den proprietaris zijn schade.

AENGAENDE DEN SALARIS VAN DEN CEPIER.

38. Een man oft vrouwe in de vrunte gehouden hebbende, dach endenacht, sal ghelden voor twee maeltijden ende slaepen, sonder wijn,iiij stuyvers.

39. Voor een maeltijdt sonder slaepen ende wijn ij stuyvers.

40. Soo wat persoon in de vrunte ghestelt wordt sal ghelden voor in endeuytslaen t'samen v stuyvers.

VAN DE BROUWERS.

41. Dat de brouwers binnen deser vryheydt van Overyssche gheseten, oock de herbergiers, van nu voort-aen hen sullen reguleren achtervolghende

p 206

alsulcke ordonnantie als de meyere met de schepenen, oude ende nieuwe,hen sullen ordonneren van gendaghe tot gendaghe [van goudaghe totgoudaghe].

42. Wie bier uytmate met minder mate dan der gheseyghde mate deservryheydt, sal verbeuren ij Hollants guldens.

43. Ghebeurde t'selve s'nachts, hy waers [om] iiij guldens Hollandts.

44. Voor de tweede reyse dobbel, ende de derde arbitralijck ghecorrigeert te worden.

45. Soo wie bier weygherde, ende men bevonde metter waerheydt dathy't noch hadde, ende naermaels vercochte, hy was 't opij Hollandts guldens.

46. Soo [wie] bier menghelde, ende metter waerheydt bevonden ware,hy waers om ij Hollandts guldens.

47. Van alle welcke keuren sal den heer hebben de twee derdendeelen.

VAN VLEES TE COOPEN ENDE VERCOOPEN.

48. Wat vleeshouwers [vleeschouwer] versaeyt [gortig] vlees vercochte, oftoock ongheve, hy en stondt veertich voeten van zijnen huyse oft der hallen,by waers, aen den heere ende vryheydt t'samen, op j Hollandts gulden.

49. Ende t'selve vlees verlooren.

50. Soo wat vleeshouwer zijn vlees langer groen vercochte, van half meytot Bamisse, dan van dry daghen, hy waers aen den heere ende vryheydt op j Hollants gulden.

51. Dat vleeshouwers niet en sullen moghen t'samen eenich verbont oftcompact maecken op't vercoopen van heuren vlees, op de verbeurte elck vaniij Hollandts guldens.

52. Soo wat vleeshouwer eenich calf oft calveren sloech om vercoopen, tenware twelf daghen oudt, oft oock ongantsche schapen, hy waer aen den heerende vryheydt om j Hollants gulden. Welcke keure sal ghelden de vlees-houwer, zijn actie ghereserveert op zijnen vercooper.

53. Dat niemandt binnen der vryheyt van Overyssche en sal eenich vleeschvan buyten moghen innebrenghen ende vercoopen, dan by consente van denofficier, de welcke de heere ghehouden is van stellagie rekeninghe te doene,ende oock doen blijcken by attestatie, dat t'selve vlees is van een levende

p 208

beeste gheslagen, op de verbeurte van t'selve vlees, ende daer-en-boven op j Hollants gulden.

54. Soo wie binnen deser vryheydt eenighen visch vercochte hy en waereghekeurt, sal verbeuren den vische, ende daer-en-boven iij oude grooten.

55. Ende sullen de meyer met de schepenen stellen twee keur-meesters,die welcke sullen eedt doen regaerdt te hebben, ende te keuren de schaepen,verckens, calveren ende visch, die binnen deser vryheydt, als boven, ghecocht, gheslaeghen ende vercocht sullen moghen worden, waervoor zyhebben sullen t'derdendeel van de keuren.

VAN DE VETTEWARIERS.

56. Dat alle inwoonders van Overyssche, oft andere van de ghehuchtenaldaer, die eenige waeren door Overyssche brenghen om te vercoopen, alsboter, keese, etc., sullen moeten sulcke waeren t'Overyssche in de hallebrenghen ende thoonen om te vercoopen, den tijdt van een oft twee uren,al-eer sy sulcke waeren uytter selver hallen oft uyt Overyssche moghendraghen, op de pene, die contrarie bevonden worde ghedaen te hebben, vanj ouden grooten.

57. Item, dat de vettewariers oft andere vercoopers, inghesetene deservryheydt ende jurisdictie van Overyssche, niet en sullen moghen coopen, oftcompact maecken, noch doen coopen noch compact maecken van eenighewaere van botere, keese, eyeren ende dierghelijcken, de selve waerenhadden eerst gheweest op de merckt deser vryheydt, ende aldaer ghestaen,te weten: van Paesschen tot Bamis, tot neghen uren smorghens, ende van Bamis tot Paesschen tot thien uren, op de verbeurte van de ghecochtewaeren, ende op de pene van. . iij oude grooten.

58. Ende soo verre sulcx gheschiede, ende [men het] nochtans niet welen coste ghethoonen, sal den meyer mette schepenen den ghenen daer merc-kelijck suspitie [op] valt, mogen doen expurgeren onder eedt, ende inghe-valle van weygheringhe oft dilaye, sal ghehouden worden voor achterhaelt.

59. Men sal in deser vryheydt gheenen mostaert vercoopen, hy en syghemaelen met goeden edick ende van goeden mostaertsaet, op de ver-beurte van den selven mostaert, ende daer-en-boven, s'heeren behoef ende [der] vryheydt, t'elcker reyse te verbeuren vj plecken.

p 210

60. Soo wie mate oft woeghe met een ongheseychde maete oft ghewichte,sal verbeuren, voor d'eerste reyse, j Hollandts gulden.

61. Voor de tweede reyse dobbel, ende voor de derde arbitralijck ghecorrigeert.

62. En opdat niemandt oorsake en hebbe hem te beclaghen van onbe-hoorelijcke ghewichten, soo sal dese vryheyt huer versien van behoorelijckende rechtveerdich ghewicht, om alle andere daernaer gheseycht te worden.

63. Wat botere bevonden wordt by de officiers te cleyn van ghewichte,t' sy op de marckt staende oft voor de venster, oft ten huyse van den ver-cooper te coop zijn [sijnde], sal de selve boter gheconfisqueert zijn endeblijven, ende daer-en-boven sal den persoon, oft meester der selver boter,noch verbeuren, om in dryen te bedeylen, de pene van . iij oude grooten.

VAN DE BACKERS.

64. Dat alle backers, inwoonders deser vryheydt, oft andere binnen derselver, ghebacken broot vercoopende, hen broot, d' welcke zy soudenwillen vercoopen oft te coop stellen, sullen backen naer gewichte der stadtvan Brussele onbelast, ende dat naer coren oft graencoop, waertoe demeyer mette schepenen sullen ordonneren twee keurders, de welcke, onderbehoorelijcken eedt, sullen d' broot weghen naer gewichte van Brussele,als vore.

65. Ende wat broodt, te coop staende op vensteren, in de winckels, oftter merct by de buyten lieden, men te licht vonde, sal sulck broodt ver-beurt zijn, ende daer-en-boven verbeurt, tot behoef als vore, te bedeylen indryen ix plecken.

66. Soo verre eenighe brootvercooper binnen zijn huyse eenich broodthielde, ende naermaels vercochte, ende te cleyne ware, salt' selve oockverbeurt zijn, ende daer-en-boven verbeurt hebben j Hollants gulden.

67. Wie zijn broodt weygert te laeten weghen, ende men bevonde dathy't naermaels vercochte, hy soude arbitralijck ghestraft worden.

68. Insgelijcx, die backer die zijn broot boven ghetuyghe vergiet, oftboven getuyge te nauwe backet om te bat te weghen, sal oock arbitralijck gecorrigeert worden.

69. Soo wie des somers, voor oft naer den dach, ende swinters, voor oft

p 212

naer de clocke, t' vier in den oven hadde sonder merckelijcke nootsakeende voorgaenden consente des meyers, sal verbeuren, voor d' eerste reyse, s' heeren ende vryheydt behoef, j Hollandts gulden.

70. Ende voor de tweede reyse dobbel.

71. Sal den meyer mette schepenen, alle jaren, naer voorgaende publi-catie, ontrent Kersmis visiteren de schouwen, ende indien hy eenich merc-kelijck ende sorgelijck gebreck vint, van dat de selve schouwen niet welen sijn gereynicht oft loffelijck onderhouden ende gerepareert, sal debewoonder van sulcken huyse verbeuren j Hollants gulden.

72. Ende daer-en-boven gehouden zijn terstont t' ghevonden ghebreckte repareren, oft te reynighen.

73. Wie bevonden wordt binnen zijn huyse oft by-vanck te heeteneenigen oven niet loffelijck wesende om inne te backen, ende nochtans daer-inne backe [backte], sal de meyer den selven oven doen inne-smijten, endeverbeurt alsulcke persoon, s' heeren ende vryheydt behoef, j Hollandts gulden.

74. Dat niemant en sal met lichte, kerssen, lampen, lollepotten oftander vier eenich vlas verbingelen, heeckelen oft boocken, op de penevan j Hollants gulden.

75. Dat een ieghelijcke by den meyer van s' heeren weghen ontboden, oftbevolen zijnde te compareren te seker ghesette uer op de halle deser vry-heydt, sal ghehouden zijn te comen, ten dede nootsake, op de verbeurte,s' heeren behoef, van j ouden grooten.

AENGAENDE D ADMINISTRATIE VAN JUSTITIE.

1. Want de ghesworen vorster niemande en heeft moghen [en mag]arresteren, dan in presentie van twee schepenen, ende dat dickwils, midtsd'absentie der schepenen, d'arrestement soude moghen achter blijven, soosal vorster, als hy iemande heeft te arresteren, ende gheen schepenen ghe-reet en heeft, t'selve arrest moghen doen in presentie van twee inwoonders,oft andere ghetuyghen, de welcke t'recht der schepenen ontfanghen, om dekennisse daeraf te draghen.

p 214

2. Dat de vorster, doende daghement, sal in justitie van schepenen bapti-seren de schult, waervoor hy partyen daeght, ende daer-en-boven vraeghen,oft zy de schult bekennen, oft niet, ende oft zy der vryheydt recht begheren,oft niet.

3. Dat de vorster sal compareren alle ghenecht-daghen op de halle preciselijck ten acht uren, om in de [om de (?)] vierschare te bannen, hy en waredan gheoccupeert in arrestementen oft andere rechtvoorderinghe, op depene, tot behoef van meyer, schepenen ende clerck, van . ij oude grooten.

4. Sullen oock compareren op de halle, preciselijck ten acht uren, de clerckende twee van de schepenen, ende vandaer niet scheyden het ghenecht enis gedaen, sonder consente des meyers, oft zijns luytenants, ten ware noch-tans zy eenen anderen in hare plaetse stelden, op de pene van ij oude grooten.

5. Dat de meyer met de resterende schepenen hen sullen laeten vindenop de halle allen genecht-dagen ten half uer elve, ende vandaer niet scheydenhet ghenecht en is ghedaen, het en ware met consent des meyers, endebehalven nootsake, op de pene als voren.

6. Dat de schepenen met den clerck, oft ten minsten vier van hun, sullencompareren s'donderdaeghs acht daghen naer den ordinaris genecht-dach,oft eenen anderen gheleghen dach, den welcken sy malcanderen sullen pres-criberen t'elcken genecht-daghe, op de halle, om te wyderen [vuideren] allenvonnissen, indien zy den tijdt niet en hebben op de ordinarisse genecht-dagen, om t'selve te doen, te verhoyren ghetuyghen ende andere expeditievan justitie, op de pene, tot behoef als vore, van. ij oude grooten.

7. Dat een ieghelijck, wie hy zy, soo wel van de wet, als andere eenigeadministratie ghehadt hebbende, onder hebbende eenighe registeren, pri-vilegien oft andere dierghelijcke schriftelijcke bescheeden deser vryheden,der kereke, heylich-geest, gast-huysen, begynhof, oft Godts-huysen eenichs-sints aengaende, sal t'selve bescheet overbrenghen, onder behoorelijckeexpurgatie, ter manissen van den heere, om t' selve beleght [geleght] endebewaert te worden in den schepene com, ende dat op den eedt by den......ghedaen, voor d'eerste reyse, ende voor de tweede, op arbitralijcke correctie.

8. Als iemandt begheren sal openinghe van den com, om eenichbescheedt daeruyt te hebben, oft eenighe renten te doen dooden, sal daer-voor betaelen vier stuyvers, tot behoef van dry schepenen ende den clerckrespectivelijck de sleutels van den com hebbende.

p 216

9. Dat de schepenen, verhoorende getuyghen, sullen voor hunnen salarishebben,voor elcken getuyghe buyten ordinaris genecht verhoort, j stuyver.

10. Als schepenen moeten compareren om eenich ghenecht, oft omgetuygen te hooren op eenen grondt binnen den cinghele, sullen hebbenvoor hunnen salaris elck eenen ouden groote, de clerck ende d'officiersdobbele, ende als't buyten den cingele ghebeurt, elck dobbel recht.

11. Dat van den eedt van elck ghetuyghen gedaen in handen van denmeyer oft rentmeester, sal respective betaelt worden j stuyver.

12. Van den eedt van ghetuyghen op den grondt, sal de rent-meesterhem reguleren als hier vore in't tweede voorgenoemde artickele.

13. De schepenen present wesende daermen eenige haeffelijcke goedenvercoopt, sullen hebben s'daeghs, te weten, elck, binnen cingele, twee oudegrooten, de vorster ende clerck vier oude grooten, ende buyten cingeledobbele.

14. Voor d'inventarissen der haeffelijcker goeden binnen cingele, salmentwee schepenen betaelen eenen ouden grooten, ende den clerck oock eenenouden grooten, buyten cingele dobbele.

15. Ende indien het inventariseren gebeurt ende versoeckte [ten ver-soecke] van den vorstere, en sal de vorstere al geen andere recht heffendan alleenelijck van zijn afpandinghe.

16. Dat alle executien ende exploicten sullen by den meyer, rent-meesterende vorstere ghedaen worden, soo zy tot noch toe respectivelijcken gedaenzijn geweest.

17. Soo wanneer de meyer hem met eenen van zijn dienaers presenteertin iemandts goet, sal daervoor hebben vier stuyvers, ende de dienaer tweestuyvers, ende soo verre zy den geheelen dach daerinne blijven liggen, sullenoock den cost hebben, ende indien partyen rebelleren, mach de meyer meerdienaers, t'zy een oft twee, tot zijnder assistentie nemen, op den loon res-pective als vore, ende en sullen niet langher moghen ligghen dan drydaghen, daernaer sal hy sonder dissimulatie oft vertreck sijn executievolbrenghen, naer den heysch oft inhoudt van de acten.

18. Soo wanneer de meyer doet eenige apprehensie oft aentast vaneenighe persoonen, sal daervan hebben, indien hy present is in den aentast,vier oude grooten. devorstere twee oude grooten, en de elck van de dienaers

p 218

respectivelijck present wesende, een ouden grooten, behoudelijck altoos deninghesetenen haere oude privilegie ende costuyme aengaende den aentaste.

19. Item, de vorster hebbende eenige acte, om ter executien van partyenversoecke te stellen, sal binnen dry dagen naer de receptie der selver acten,die moeten ter executie stellen, ende die af-gepande goeden in zijn handenmoeten aenveerden, ende legghen tot sulcke plaetse, dat hy hem selvenmach bewaeren.

20. Ende oft iemant van sulcke afpandinge pretendeert te appelleren, salsulck appellant met zijn appellatie binnen dry daghen moeten voorts inrechte procederen, als op de selve appellatie gheen regard ghenomen enwordt.

VAN DE PROCUREURS.

21 Dat de procureurs alhier postulerende sullen hun saken by billettenpresenteren s'woensdaeghs ten huyse van den greffier, op de verbeurte vandobbel rolle recht.

22. Alle nieuwe sake niet ghepresenteert voor t'hoochste van den dagheop de ghewoonelijcke rolle, en sullen niet ontfanghen worden.

23. Dat partyen, willende proponeren eenighe exceptie declinatoir oftdilatoir, sullen t'selve moeten doen ten eersten ghenechte naer den dachvan berade, ende van ghelijcken, willende doen oft overgheven eenighe ver-soecken, sullen t'selve moeten doen al-eer zy dach ghenomen hebben subpoena; sullen nochtans daertoe moghen ontfanghen worden midts eerst inleg-ghende dry oude grooten, de welcke dry oude grooten sy sullen verbeurthebben, indien men bevonde sulcke exceptie oft versoeck onghefondeert tezijn, ende indien wel ghefondeert, salmen hem de dry oude grooten restitueren.

24. Datmen voort-aen gheen saken en sal expediëren, noch oock procu-reurs om de selve te beleyden ontfanghen, dan in presentie van partyen, oftmidts docerende van behoorelijcke procuratie.

25. Dat de procureurs sullen, ter gesetter ure op de ghenecht daghen, per-soonelijck ten acht uren compareren op de halle, voor de twee schepenenmetten greffier, om t'genecht te beginnen, ende alsdan betaelen der wet, vanelcker presentatie ter rollen, eenen halven stuyver, gelijckmen tot noch toeghedaen heeft, ende indien de procureurs, oft partyen, voorts geroepen

p 220

sijnde, ende niet op de halle, oft op een van beyde de camers en waeren, salde procureur van elcker partyen verbeuren eenen halven stuyver tot behoefvan meyer, schepenen ende clerck, den welcken halven stuyver hy salmoeten betaelen al-eer by in eenige sake sal mogen voorts procederen.

AENGAENDE DEN GREFFIER.

26. Sal den greffier oft schepenen clerck hem reguleren aengaende zijnsalaris, alsmen van oudt gewoonelijck is geweest te doen.

27. De processen by hen [hem] te furneren sal hy extraheren uytter rollen,sonder acte particulier daeraf te maecken, ende sal van furnissement betaeltworden naer exigentie des proces ende ter taxatie van de schepenen.

28. Item, alle incidentale vonnissen sal die greffier op de rolle teeckenen,ende daeraf gheen acte expediëren, ten ware partyen versochten daeraf actete hebben.

29. Item, voor teeckenen van elcke aensprake ende conclusie sal dengreffier hebben iij stuyvers.

30. Oock van de antwoorde, replicque ende duplicque sal de greffier,als die verbaelijck worden gheproponeert ende ter rolle geteeckent, t'elckerreyse [hebben] iij stuyvers.

31. Ende voor reprochen ende salvatien, [dat] wordt gheseght generalia,sal daeraf niet hebben, noch oock als daeraf in scriptis ghedient wordt,dan de leste schrifture, daer gheen copye af en valt, sal van t'bewaeren derselver hebben iij stuyvers.

32. Item, voor teeckenen van den vonnisse diffinitif j stuyver.

33. Item, voor d'acte van ghetaxeerde costen, sal hebben de greffiervier stuyvers, ende sal hy van de speciën van de taxatien van costengauderen mette andere schepenen.

34. Item, van copyen, elcke syde hebbende achtien, negentien oft twin-tich reghels, ende de letteren niet excessive lanck getrocken, etc., salhebben, van elcke zijde iij stuyvers.

35. Item, van procuratie generael oft speciael voor schepenen gepasseert,sal t'recht sijn van t'registreren oft te rolle te teeckenen, eenen halvenstuyver, de twee schepenen daerover staende elck eenen halven stuyver.

36. Als procureurs oft partyen visie van eenigh schrifture begheert

p 222

[begheren], sal den greffier daervoor betaelt worden, indien zy geen copyenen doen maken oft lichten . . iij stuyvers.

37. Van elcke depositie der ghetuyghen te teeckenen, t'sy groot oft cleyn,sal de greffier hebben eenen stuyver, sonder meer, t'sy oft die gegeven wordtals den eedt wordt ghedaen, oft naer ['t] verclaren der selver getuyghen.

38. Item, van elcken inventaris sal den greffier hebben naer taxatie vanschepenen.

39. Item, dat de seghelen van der vryheydt ende van de schepenen sullenghelet [gheleyt] ende bewaert worden in der schepenen com, ende sal denschepenen clerck expediëren ende ghereedt maecken de brieven van trans-poorten, ende andere saken voor de voorschreven schepenen ghepasseert,tot elcke dry maende, om alsdan besegelt te worden.

40. Item, wie zijn have doet vercoopen metter justitie, sal die vercoopert'gelt daeraf selve moghen collecteren, oft iemandt anders daertoe stellen,die hen [hem] sal gelieven, ende die greffier sal de copye van den inventarisder selver vercochte have moeten den vercooper leveren sonder contrac-dictie, op den loon ter taxatie van schepenen.

41. Item, als partyen versoecken acten te hebben, t'sy oft de greffier in'twijsen van den vonnisse present is, oft niet, hebbende relaes van de sche-penen daerover gedient hebbende, sal daeraf, achtervolgen t'selve relaes,d'acte te versoecken van partyen moeten expediëren, op zijn behoorelijckenloon ter taxatie als voren.

42. Item, in't furneren ende oversien van processen, die speciën van sche-penen geordineert, sullen schepenen de selve speciën ontfanghen by dengenen die daertoe by hem sal gheordonneert worden, die van sulcke speciënsal den anderen schepenen moeten rekeninge ende reliqua doen, daertoevermaent zijnde.

43. Item, in't verhooren van de rekeningen der Godts-huysen borghe-meester, beten[3] van Overyssche, etc., sullen die auditeurs der selver reke-ninge, die by den heere daertoe sullen worden geordonneert, hebben voorhunnen loon den cost s'noenens, naer d'oude costuyme, oft indien die heerehen ghelt voor hunnen arbeyt ordineert, sullen die auditeurs, als meyeren

p 224

comptables, [meyer], greffier ende andere leggers, lesers, etc., elck evenvele hebben, soomen hier te vooren gheploghen heeft.

AENGAENDE DE MOMBOIRS.

44. Dat de momboirs van eenige weesen oft incapable persoonen sullenschuldich zijn alle twee jaren voor meyer ende schepenen schriftelijcke reke-ninghe ende bewijs te doen van d'administratiën heurder momboiryen, soohaest zy des van den officier versocht sullen zijn, de twee jaren over-streecken en[4] salmen hun sulcx voor-houden, doende hunnen behoore-lijcken eedt, ende soo verre sy naer de sommatie dilayeerden rekeninge endebewijs te doen, als't voorschreven is, sal de defaillant verbeuren, s'heerenbehoef, voor d'eerste reyse ij Hollandts guldens.

45. Ende voor de tweede reyse arbitralijcken ghecorrigeert, een anderenten exempel.Ende onder stondt gheschreven.

ANTHOINE DE WITTHAM.



[1] Brabandts recht, t. 1, fol. 320.

[2] Le mot al est de trop.

[3] Ne faudrait-il pas lire ici: voor borghemeester, beren van Overyssche, etc., " devant bourgmestre etberen d'Isque? " V. au sujet des " beren " d'Isque, l'Histoire des environs de Bruxelles, t. III, p. 188.

[4] Cet en est de trop.