COUTUMES DE HOOGSTRATEN

COUTUMES DE HOOGSTRATEN.

TEXTE.

Costumen der, vrijheijdt van Hoogstraeten[1].

Stijl ende maniere van procederen in materie van evictie inde buijtenbanckevan Hoochstraten, bij oude practizijnen aldaer ghethoont in zekerenprocesse hangende inde hootbancke van Santhoven.

Getuijgenisse gedaen ten versuecke Mr Gregorius Waechmans, secretaristot Hoochstraeten, als geïnthimeerde, contra Jannen van Hamme, appelant,opte feijten ende articulen vande scriftueren van justificatie bijden voor-screven geïnthimeerde alhier te hove overgegeven,hiernae geruert.

Peeter Augustijns, van Thienen, schepenen inder vrijheit van Hooch-straeten, out ontrent den veertich jaeren, alhier behoirlijcken, achtervol-gende sekere requisitoriael brieven, gedaecht zijnde, tuijchde bijden eede bijhem int aencomen van zijnen schependomme, ende zijnen leenheere intontfangen van zijnen leenen gedaen, opten ixen, xen, xjen, xijen, xiiijen endexven articulen van justificatien des voerscreven geïnthimeerde alhier inrechte overgegeven, sexta septembris anno XVC lxix, hem kenlick te zijne:dat hij Henricken-Godevaerts Severijns heeft eertijts hooren seggen dat llijmomboir was vanden kinderen wijlen Jan-Peeter Scheijlkens, ende heeftoock Cornelise Verheijen hooren bekennen dat hij toesiender was vandenselven kinderen, ende dat hij gehoort heeft dat hen de selve persoonen voersulex hebben gequalificeert, ende bijsondere in dese saecke, alsoe CornelisJans Verheijen met Anthuenis Matheeus ende den geïnthimeerde in desenende anderen zijn vergadert geweest ten huijse van Lucas Gheerts, nae zijnbeste onthout, omme dese materie ter neder te leggen; maer en heeft denselven Henricken noch Cornelissen den eedt vander selver momboirijen ofttoesienderschap niet sien doen.Vercleerende oick voorts, opte resterende positiven inde voerscreven

p 450

articulen geruert, dat hij, boven dbekennen bijden voerscreven Henrickenende Cornelissen (hiervoren geruert) gedaen, Jannen van Hamme, appelantin desen, heeft hooren verclaeren: dat hem dese questie oft saeeke egeens-sins aen en ginck, maer dat hij, van Hamme, den voerscreven Heijnrickenende Cornelissen, als momboir ende toesiender vanden kinderen des voer-screven Jans Scheijlkens, hadde alleenlijck sijnen naem geleent, ende dathij dit proces tot heuren coste alleene vervolgde, sonder dat hem aenginghe.Opten xxxjen articule vander voerscreven justificatien verclaerde de voer-sereven deponent: hoe dat hij van anderen (hangende de litispendentievander iersten instantien, daeraff hem den precisen tijt ende de persoonenvuijtter memorien zijn) wel heeft gehoort ende verstaen dat Jan van Hammeaende voerscreven Heijnricken ende Cornelisen, als momboir ende toesien-der vanden voerscreven kinderen, den prijs vanden voerscreven blocke nijeten hadde voldaen noch en soude voldoen, maer dat hij van als van desenzijn verhael pretendeerde te hebbene opten voerscreven Henricken endeCornelissen inder qualiteijt voerscreven, oft opder voerscreven kinderengoeden.

Opten xlijen articule justificationis verclaerde de voerscreven deponentdat hij hem refereert totten brieven van evictien ende de coopcele aldaergeruert; daertoe voegende: dat Anthuenis Matheeus, als schepenen, heeftpresent geweest aldaer de goeden inde voerscreven brieven geruert opderheeren huijs tot Hoochstraeten vercocht worden [wordden].Ende opten xlvijen ende negenenveertichsten articulen der selve scriftuerentuijchde de voerscreven deponent: waerachtich te zijne datmen, in cas vanevictien, soe int voerjaer ende naejaer, tot Hoochstraeten, soe lange hemvoerstaet, altijt heeft gecostumeert: dat soe wanneer de goeden int voerjaerworden vuijtgewonnen, datmen den vorster vraecht oft hij de wete gedaenheeft; ende in gevalle hij verclaert «jae ", soe wordt op zijn verclaeren voortsrecht gedaen, ende partijen tgoet int voerjaer gelevert; ende int naejaercompareren de wethouderen opten gront, oft een deel van dien, alwaervierschaere gemaeckt wordt, ende den vorster gevraecht wordt oft hij dewettighe wete ende de geboden oick gedaen heeft, sonder datmen vraechtaen wijen; ende gehoort tverclaeren vanden vorster, van dat hij de weteende kerckgeboden behoirlijcken gedaen heeft, wordt voorts geprocedeert,ende partije, nae de justificatie van sijnder intentien, int naejaer int (sic)

p 452

voerscreven goet gelevert; ende oft bevonden wordde dat de wete nijetgedaen en waere, oft de vorster zijn behoorlijck verclaeren daeraff nijet endede, soe en souden schepenen nijet voortsvaren oft partijen recht admi-nistreeren, maer moet ierst ende voere alle vanden wettighe wete endevoergedaginghen blijcken; ende daeraff gebleken ende de leveringhe alsoegedaen zijnde, ende alle solemniteijten als voere volbracht, worden daeraffpartije behoorlijcke brieven gelevert, de welcke geloove wordden gegevenende onder Hoochstraeten volcomen effect sorteren.

Tuijchde voorts, opden vijftichsten articule vander voerscreven justifica-tien: dat hij noit gehoort en heeft, dat zoe wanneer sulcke evictien int voer-jaer ende naejaer zijn geschiet geweest metten solemniteijten inde brievenvan evictien geruert, daerteghen eenighe oppositie is gevallen oft stoornisseis geschiet geweest.

Opten liijen ende liven articule verclaerde de voerscreven deponent:waerachtich te zijne datmen tot Hoochstraeten observeert, dat zoe wanneereen besetter of evincent eenighe gronden van erffven wilt besetten, soe moetsulcken besetter ierst cautie stellen, dat zoe verre hij tonrechte besette, dathij te rechte soude beteren; ende inden iersten besetsele soe wordt bij denschepenen gewesen : dat men partije oft pandhouwer soude wettighe wetedoen; dwelck de vorster géhouden is te doene; ende wordt daernae bijtweeden ende derden besetsele voorts vervolcht, ende nae tvoerscreven derdeende voere tvierde wordt bijden vorstere sekere voergedagen op sekeresondach inder kercken gedaen, ten eijnde een ieghelijck opten naestengenechte soude moghen ontsetten, indient hem geliefde; ende ten vierdengenechte daernae wordt (soe verre daer nijemandt en coempt ontsetten) dendach gehuet, ende daerna haelt de vorster, ten versuecke van partije, optenpandt rus ende rijs, dien hij oick voer schepenen presenteert, ende verclaertde vorster dat hij tvoerscreven rus ende rijs gehaelt heeft opten pandt; endepartije voorts recht versueckende, wordt den vorster bij den heere gevraechtoft hij de wete ende voergedagen gedaen heeft; zoe verre hij verclaert" jae », ende den schepenen daeraff bij relatie vanden vorster [is] gebleken,wordt den besetter oft evincent [in] sijne besette panden int voerjaergelevert, omme die te hebbene ende gebruijckene jaer ende dach, met eenegetijdighe vromen, sonder verbaelmonden, etc.

Ende int naejaer, te wetene teijnden jaere ende dach, compareert de

p 454

evincent wederomme ter vierschaeren ende begeert zijne voorscrevengoeden, hem int voerjaer gelevert, innegestelt te hebbene; ende nae diersteinstellinghe wordt daeraff gedaen de publicatie ter prochiekercken oft (?) tengeboeijtijde, sonder partije aen heuren privaeten persoon daeraff insinuatiete doene; wordt alsoe den selven instel gecontinueert tot vier genechtdagentoe. ende wordt voer elcken genechtdach daeraff de publicatie inder kerckenoft voergedagingen gedaen; ende ten vierden genechtdage wordt oick dendach gehuet, ende daernae compareren dc schouteth ende schepenen, tenversueeke van partijen, opten gront, alwaer vierschaere wordt gemaeckt, alshij hiervoren verclaert heeft; ende de vorster opten gront verclaert hebbendede wete ende voergedagen (als voeren) gedaen te hebbene, wordt partije dengront oft pandt met vonnisse gelevert, midts datter egeene ontsettingheen geschiet, omme den selven te brengen tot chieren ende vercoopen.

Ende opten vijffenvijftichsten ende lvjen articule verclaerde de voerscrevendeponent : dat alsulcken vuijtwinder de weten diemen gehouden is te doeneint voer ende naejaer, als hij, deponent, hiervoren verclaert heeft, ende oickvan datmen tgoet oft panden tot sulcken daghe ende plaetsse vercoopen sal,vermach te doene ter prochiekercken tsondaechs te geboeijtijde, openbaer-lijck, alle man aenhoorende, gelijckmen andere kerckgeboden doende is,ende dat de selve vuijtwinder, naden costuijmen vanden lande van Hooch-straeten, daermede altijts heeft gestaen, ende dat hij noijt gehoort oft gewe-ten en heeft dat van noode is geweest den pandhouwer oft proprietaris intnaejaer eenige andere wete te doene dan hij deponent hiervoren verclaertheeft; daertoe voegende: dat de vuijtwinder altijts gestaet midts doende devoergedaghen ende kerckgeboden doen int naejaer, ter plaetssen daer dengront ende besetten pandt gelegen is, sonder aenschouw te nemene waer deproprietaris oft pandhouwer is geseten oft woonachtich.

Opten lviijen ende lixen articulen vander voerscreven justificatien verclaerdede voerscreven. deponent: dat weder de panden liggen vogelweij, oft datonbekendt oft onseker is wijen den selven toebehoort (sic), de solemniteijtenvan evictien in gelijcker manieren als hiervoren verclaert staet wordenonderhouden; behalven, soe wanneer men nijet en weet wijen de pandentoebehooren, oft dat de proprietaris fugitiff oft anderssins nijet vindbaer enis, soe worden de weten ende voerghedaghen (hiervoren geruert) altijtsgedaen ter kercken, ten geboeijtijde, daer den gront gelegen is; dwelck in

p 456

sulcken gevalle soo sterck gehouden wordt all oft tselve aenden persoonende panthouwer int voerjaer ware gedaen. Redene van wetentheijt van alldesen allegerende, seechde: dat hij alle tgene des voerscreven is, binnenseven jaren dat hij tot Hoochstraeten als schepenen heeft geseten, sulcxheeft weten costumeren, ende selve sulcx heeft panden vuijtgewonnen, endevan anderen practisijnen gehoort de costuijme van Hooclistraeten van oudentijden sulcx geweest ende onderhouden te zijne.

Onder stondt geteeckent PEETER AUGUSTIJNS, van Thienen. Ende onderstondt geschreven: Aldus getuijcht xxiiijen aprilis anno xvc ende lxxjitich.Present: jonckheer Jacob van Wachtendonck.

Jan van Bergen, geseten tot Meere, onder den graefschappe van Hooch-straeten, out ontrent xlviij jaeren, schepenen vander buijtenbancke deslants ende graefschaps van Hoochstraeten, alhier behoorlijck gedaechtwesende, tuijchde bijden eede bij hem int aencomen van sijnen schepen-schappe gedaen: opten ixen, thiensten, xjen, xijen, xiiijen ende xven articulenvander voerscreven justificatien: waerachtich ende hem wel kenlijck te sijne,dat Henrick-Godevaert Severijns, als momboir, ende Cornelis Verheijen, alstoesiender vanden wettigen kinderen van Jan-Peeter Scheijlkens, sijn onderHoochstraeten daervoer geacht ende gehouden geweest, ende onder tgeheellandt van Hoochstraeten daervoer gereputeert. Voer redenen van wetent-heijt geeft: dat hij de selve persoonen voer sulcx heeft sien aenveerdend'achtergelaten goeden van wijlen Janne-Peeter Scheijlkens, ende d'adminis-tratie, handelinge ende bewint van dijen voer sulcx heeft' sien aenveerden.Tot confirmatien vanden welcken seechde hij deponent: dat hij oock gesien,gehoort ende daerover ende present, als schepenen, geseten heeft indebuijtenbancke van Hoochstraeten, alwaer Heijnrick-Godevaert Severijnshadde doen daghen Nout, Jan-Nout sKeijsers, ten fine de selve Nout in zijneplaetse als momboir soude surrogeren, dwelck gebuert is ten tijde hij depo-nent als schepenen tot Hoochstraeten heeft geseten, dwelck, nae zijn besteonthoudt, nu is int elfste jaer; ende tot meerder confirmatien van sijndermemorien, is de selve Nout, Jan-Nouts sKeijsers, ontrent een jaer geleden,(midts dat hij van sijnder momboirijen hadde behoorlijcke rekeninghegedaen ende dat de voerseijde kinderen waren tot heuren jaeren gecomen)

p 458

vander selver momboirijen bij schepenen ontslegen, ende bijde voerscrevenbejaerde kinderen quijtgeschouden.

Vuegende tot justificatien vanden voerscreven xijen ende anderen articu-len: dat hij, deponent, Janne van Hamme, in desen, soot schijnt, appelant,heeft hooren seggen, verclaren ende bekennen naer dien tvonnisse a quotot Hoochstraeten was gegeven ende gewesen, dat hem dese saecke in ques-tien egeenssins aen en ginghe, ende dat hem even veele dede wie dat indesaecke triumpheerde oft succumbeerde, hij soude tselve zijnen vercooperen(dat waren HenriekGodevaert Severijns ende Cornelis Verheijen, als mom-boir ende toesiender vanden voerscreven kinderen Scheijlkens)laten verant-woerden, ende soe hij, deponent, vanden selven van Hamme verstonde, soeen leende hij hem maer zijnen naem, ende de voerscreven Heijnrick endeCornelis, inder qualiteijt voerscreven, waren dese saecke theuren perijckelevervolgende ende becostigende.

Opt eenendertichste articule, tuijchde de voerscreven deponent: dat hijwel heeft hooren seggen dat Jan van Hamme, in desen suppliant, denvoerscreven momboir ende toesiender nijet en heeft in als [alles] willen tevreden stellen, ende dat de voerscreven momboir ende toesiender geclaechthebbende[2] dat zij nijet wel en consten betaelt geworden vanden voer-screven van Hamme, omme de querele ende den twiste vanden heijblokein questien.

Ende opten xlvjen, xlvijen, xlixen ende Ien articulen vander voerscrevenjustificatien, verclaerde de voerscreven deponent : dat hij hem gedraechttotten narrativen vanden opwinbrieffve ende der coopcedullen aldaergeruert; daertoe voegende seechde : datmen tot Hoochstraeten, endebijsondere inde buijtenbancke aldaer, voer costuijme observeert endeonderhout in materie van evictien: dat zoe wanneer ijemandt voer sijngebreck oft achterstel aldaer op eenige gronden op[3] panden reelijck wiltprocederen, de selve gehouden is te compareren voer schouteth endeschepenen aldaer, ende versuecken met rechte beset te hebbene zijnepanden, soe wordt tselve alsoe, ter behoorlijcker manisse met vonnissegewesen, behoudelijck dat sulcken besetter sal cautie oft borge stellen, soe

p 460

verre hij zijne proceduere tonrechte begint, dat hij de selve sal te rechtebeteren; van welcken besetsele den proprietaris oft pandthouwer intvoerjaer wordt gedaen behoorlijcke wete bijden gesworen vorster aldaer;nae welcke wete wordt bijden besetter sijne proceduere voorts vervolchttotten derden genechtdage. Ten welcken dage, soe verre niemandt encompt ontsetten, wordt gewesen: datmen van des besetters procedueresoude doen een voergedaghen, ter kercken daer de gronden onder gelegenzijn; welcke voergedagen moet geschieden voer den vierden genechtdach;ende ten vierden geneehtdaghe nijemandt de besette panden ontsettende,wordt den dach gehuet ende wordt alsdan gewesen: datmen den selvenvuijtwinder soude leveren aen zijnen pandt, omme dijen te gebruijcken jaerende dach, met getijdigen vromen, sonder verbaelmonden des goets;daernae wordt bijden gesworen vorster rus ende rijs gehaelt opten pandt,oft een vanden panden, die vuijtgewonnen wordt(sic), ende dien rus oft rijswordt bijden gesworen vorster gelevert in handen vanden heere; endepartije recht versueckende, wordt den vorster gevraecht oft hij partije oftpandhouwere heeft de wete gedaen, ende [de] voergedagen ter kercken sijngeschiet, als naer recht behoort; ende de vorster zijn vercleeren hieraffgedaen hebbende, wordt op zijn relase recht gedaen, ende de vuijtwinder degoeden int voerjaer gelevert ende int naejaer, te weten teijnden jaer endedach; partije de voergaende proceduere nijet gestoort hebbende, 'soocompareert de vuijtwinder ende begeert int naejaer sijne proceduereinnegestelt te hebbene; dwelck hem met vonnisse alsoe wordt toegelaten,behoudelijck dat tselve soude hebben sijn voergedagen ter kercken; welckekerckgeboden bijden vorster alsoe gedaen worden, soe wel vanden iersten,tweeden, derden als vierden instelle totter leveringen toe int naejaer; endenaer dijen den dach gehuet is naer tvierde insetten int naejaer, soe compa-reren schouteth ende schepenen daernae opten besetten grondt oft pandt,ende wordt den opwinder (naer de vierschaere opten grondt gemaecktsijnde) met vonnisse inde selve gronden gelevert; des es de vorster gehou-den voer de leveringe onder eedt te verclaeren dat hij de wete ende kerckge-boden int voerjaer ende de voergedagen int naejaer nae recht gedaen heeft;van welcke verclaeren de schouteth ende schepenen heuren vorster volcomengeloove geven, all eest alsoo dat hij daerbij nijet en declareert aen wijenvanden pandhouwers hij de wete gedaen heeft; bijsonder als hij verclaert

p 462

de wete nae recht gedaen te hebbene; ende wordt oick, nae de voerscrevenleveringe, ter prochiekercken tsondaechs ten geboeijtijde openbaerlijckverclaert ende vuijtgeroepen: datmen sulcke goeden, bij sulcken vuijtge-wonnen, tot sulcken ende sulcken daghe sal ten hoochsten ende schoonsten,achtervolgende den vonnisse van leveringe, eenen ijegelijcken even naechieren ende vercoopen. Alle welcke procedueren men gewoonlijck is, naderouder costuijmen van Hoochstraeten, inde brieven van evictien te exten-deren ende te declareren; ende worden sulcke brieven, naer dijen alle desolempniteijten (als voren daerinne geinsereert) volbracht sijn, bij schepenen gesegelt, ende welcke brieven voer sulcx tot Hoochstraeten worden geachtende gehouden dat daertegens egeen oppositie en can gevallen, emmers noijten heeft geweten dat voer desen tijt oit daeromme eenighe questie is geweest,maer sijn sulcke brieven aldaer altijt gehouden voer goet, duechdelijck endesuijver; waerachtich ende van weerden.

Gevraecht zijnde voorts opten drijenvyftichsten articule vander voerscrevenjustificacien, tuijchde de voerscreven deponent : dat inde proceduere vanevictien hiervoren int lange verhaelt, den vorster altijts gevraecht wordt bijdenheere : oft hij de wete ende behoorlijcke voergedaghen gedaen heeft; endesoo verre de vorstere verclaerde « neen », soe en souden de heeren indermaterien nijet voorts procederen, noch partijen recht doen; maer soe verrede vorstere verclaert " jae ", wordt voorts geprocedeert ende partije justitiegeadministreert; soe datter geen twijffel aen en is, onder den lande vanHoochstraeten, soe wanneer eenighe brieven van evictien bijden schepenenaldaer wordden gesthelt, de solempniteijten inder materien van evictiengerequereert en sijn in als van pointe te pointe volbracht.

Opten vierenvijftichsten ende LVen articulen justificationis, tuijchde devoerscreven deponent, gelijck hij genouch hiervoren gedaen heeft: notoircostuijme te zijne onder den lande ende graefschappe van Hoochstraeten:dat soo wanneer ijemandt onder den lande van Hoochstraeten voer zijnetachterheijt sijne panden beset heeft, ende, midts datter egeen ontsettingheen is geschiedt, de selve zijne panden pretendeert vuijt te winnen intvoer- ende naejaer, ende de selve brengen wilt tot chieren ende vercoo-pen, etc., de selve vuijtwinder gehouden is de wete ende kerckgeboden tedoen doene int voerjaer, ende de voergedaghen ende kerckgeboden intnaejaer, ende datmen tgoet tot sulckenen daghe bij sulcken vuijtgewonnen

p 464

tot sulcker plaetssen vercoopen sal, vermach te doene ter prochiekercken,tsondaechs ten geboeijtijde, openbaerlijck, ter plaetssen daer den grondt oftpandt gelegen is, gelijckmen andere kerckgeboden doende is[4], ende dat,nae de costuijme vanden lande van Hoochstraeten, alle vuijtwinders vangronden van erffven daermede hebben van ouden tijden ende noch optendach van heden gestaen, ende dat [nijet van noode en is] int naejaer vangeenen (sic) pandhouwer oft proprietaris persoonlijcke wete te doene danalleenlijck bij kerckgeboden, als voren by hem verclaert is.

Verclaerende voorts opten lvien, lvijen articulen vander voerscreven jus-tificatie: dat de costuijme van Hoochstraeten hiervoren geruert sonder-lingen is altijts geobserveert geweest soe wanneer meer pandhouwers sijngeweest, ende dat die in verscheijden dorpen sijn woonachtich geweest,ende oick soe wanneer de proprietaris in ander dorp oft dorpen sijnwoonachtich geweest dan daer den besetten pandt, die vuijtgewonnenwordt, gelegenis geweest.

Ende opten lviijen ende lixen articule, tuychde de voerscreven deponent:datmen inden lande van Hoochstraeten altijt geobserveert heeft; emmerssoe lange hem voerstaet, de voerscreven voergedagen ter prochiekerckeninder manieren- voren verhaelt te doene daeronder den pandt gelegen isgeweest.

Bijsonderlijck oick int voerjaer hebben de weten ende publicatien inderkercke gedaen in cas van evictien stadt gegrepen, zoe wanneer den pandtdesolaet, leech is blijven liggen, ongeboudt, ende dat onseker was wijendijen toebehoorde, oft dat de proprietaris was fugitiff.

Verclaerende van allen desen voer redenen van wetentheijt: dat hij decostuijme hiervoren geruert sulcx tot Hoochstraeten, soe lange hij schepenenis geweest, dwelck nu ontrent thien jaeren is gepasseert, heeft sien endeweten gebruijcken, ende van sijne medebroederen schepenen inde weth,ende vanden ouders ende practisijnen altijts onder Hoochstraeten heefthooren ende weten observeren ende onderhouden, ende dat hij winder nochverlieser en is in desen saecken. Onder stondt gescreven: Aldus getuijchttot Santhoven, xxiiij aprilis anno xvc ende lxxj, present joncheer JACOB VANWACHTENDONCK ende WILLEM DE BIE, mannen van leene.

p 466

Geerardt-Adriaen Steelkens, geseten int gehuchte van Eijndmeere totMere, onder den lande ende graefschappe van Hoochstraeten, schepenenvander buijtenbancke aldaer, out ontrent lxvjtich jaeren, ende schepeneninder buijtenbancke van Hoochstraeten geseten hebbende ontrent denxvj jaeren, tuijchde, bijden eede bij hem int aencomen van zijnen sche-pendomme gedaen, opten xlvjen, xlvijen, xlixen ende Ien articulen vandervoerscreven justificatien, eerst: dat hij hem gedraecht totter extensien endenarratiffve vanden opwinbrieve ende der coopcedullen aldaer geruert; ver-claerende tot dijen, dat soo lange hij schepenen tot Hoochstraeten indebuijtenbancke aldaer heeft geseten, voer notoire ende evidente costuijmealdaer heeft weten, sien ende helpen costumeren; gelijck hij de selve cos-tuijme bij zijnen voerouders, die oick schepenen inde buijtenbancke aldaersijn geweest, heeft weten useren, ende van hen verstaen sulcx de costuijmealdaer te zijne in cas van vuijtwinninghe oft evictien: dat zoe wanneerijemandt van sijne achterstellige chijnsen oft renten, oft voer eenighe andereactien reel, op zijne gronden oft panden aldaer realijck wilt procederen, deselve is gehouden, in persoone oft bij procureur, te compareren voer schou-teth oft zijn stedehoudere ende schepenen aldaer, ende versuecken met rechtebeset te hebbene sijne gronden oft panden voer sulcken somme als hij aen-noempt; soe wordt daeraff de schepenen gemaent ende met vonnisse derschepenen gewesen: dat de comparant sijne panden mach besetten, omdaeraen te verhalene sijn gebreck etc., behoudelijck dat de besettere salcautie oft seker stellen, inden gevalle hij sijne besetsele oft proceduere t'on-rechte intenteert oft begint, dat hij tselve sal te rechte beteren, ende voorts,dat den proprietaris oft pandhouwer hieraff sal gedaen worden wettige wete,goets tijts voer [het] toecomende genechte; van welcken besetsele denproprietaris oft pandhouwer, volgende den voergeroerden vonnisse, bijdengesworen vorster aldaer int voerjaer wordt gedaen behoorlijcke wete; naerwelcke wete wordt bijden besetter sijne proceduere gecontinueert ende ver-volcht totten derden genechtdage continuelijck. Ten welcken dage, soe verrenijemandt de voerscreven proceduere en coempt stooren, wordt, ter behoor-lijcke manissen, ten versueeke'van partijen, bij schepenen gewesen: datmenvan des agents oft besetters proceduere ende vervolch soude doen een voer-gedagen ter prochiekercken daeronder de besette panden gelegen zijn;welcke publicatie oft voergedaghen ter kercken moet geschieden goets tijts

p 468

voer den vierden aenstaenden genechtdach; ende ten voerscreven vierdenaenstaenden genechtdaghe nijemandt de voerscreven proceduere comendestooren, oft de besette panden ontsetten, wordt de agent volcomen gewesen,ende den dach gehuet; ende nijemandt ten selven daghe comparerende,wordt alsdan voorts gewesen: datmen den agent oft besettere soude leverenaen sijnen pandt, omme dijen te gebruijcken jaer ende dach, met getijdighervromen, sonder verbaelmonden des goedts; ende desvolgende, wordt bijdengesworen vorster rus ende rijs gehaelt opten pandt, oft eenich van dijendaeroppe tbeset gedaen ende geprocedeert wordt; ende tselve rus ende rijswordt bijden gesworen vorster ten naesten genechte gebrocht ter vier-schaeren ende gelevert in handen vanden heere ; ende partije recht versuec-kende, wordt den vorster aldaer voer de vierschaere gevraecht: oft hij tselverus ende rijs gehaelt heeft opte besette panden, ende oft hij partije, proprie-taris oft pandhouwere, oock heeft de voerscreven wete gedaen, endede voergedaghen ter kercken behoorlijk zijn geschiet als nae recht behoort;ende de voerscreven vorster sijn verclaeren hieraff gedaen hebbende, datalle de solempniteijten hiervoren geruert sijn achtervolcht ende volcomen,wordt op zijn verclaeren ende relase recht gedaen, ende den agent debesette panden met vonnisse int voerjaer gelevert.

Ende int naejaer, dat is teijnden jaer ende dach, de pandhouwer, proprie-taris oft ijemandt anders de proceduere int voerjaer gedaen nijet gestoorthebbende, soe compareert de agent, vuijtwinder, oft zijn gemechtichde,presenterende rekeninghe, bewijs ende reliqua, etc., ende begeert int naejaersijne proceduere innegestelt te hebbene; dwelck den voerscreven agent,ter behoorlijcke manissen, met vonnisse wordt toegelaten, ende wordt deselve proceduere vervolcht met vier besetselen ende genechtdagen als intvoerjaer, behoudelijck dat voer elcken genechtdach daeraff worden gedaenvoergedaghen ter prochiekercken daer de pandt oft panden gelegen zijn,bijden gesworen vorster aldaer, totter leveringhe toe int naejaer; ende naerdijen den dach gehuet is, naer den vierden genechtdach oft vervolch intnaejaer, wordt ten selven daghe bij schouteth ende schepenen partijengedescribeert sekeren dach, dat zij opten besetten pandt souden compareren,omme behoorlijcke leveringhe te doene. Ten geprescribeerden dage wordtopten grondt vierschaere gemaeckt; ende nijemandt comparerende die debesette panden wilt beschudden, soe worden de selve den agent oft besettere

p 470

(gesien int bescheet) gelevert met vonnisse ende rechte; ende is de vorsteregewoon ende oick gehouden, ten versueeke vanden heere, voer deleveringlie onder eedt te verclaerene: dat hij de wete ende kerckgebodenint voerjaer, ende de voergedaghen int naejaer nae recht ende naeder oudercostuijmen gedaen heeft; van welcken relase ende verclaeren de wethoude-ren heuren vorster volcomen geloove geven, nijet tegenstaende hij daerbijnijet en specificeert aen wijen vande panthouwers, gebruijckers oft proprie-tarissen hij de wele ende insinuatie gedaen heeft, besonder [als] hij onder eedtverclaert de wete ende insinuatie wettelijck ende naeder costuijmen aldaergedaen te hebben. Naer welcke leveringhe wordt (oick achtervolgende denvonnisse) bijden vorster ter kercken, ten geboeijtijde, des sondaechs open-baerlijck gepubliceert ende vuijtgeroepen: datmen alsulcke goeden, bijsulckenen agent vuijtgewonnen, tot sulcker plaetsen ende tot sulckenendaghe sal ten hoochsten ende schoonsten, naer luijdt vanden vonnisse vanleveringhe daeraff zijnde, elcken even nae chieren ende vercoopen. Allewelcke solempniteijten ende maniere van procederen men gewoonlijcken is,naeder ouden hercomen van Hoochstraeten, inde brieven van vuijtwinnin-ghen int lange te declareren ende te extenderen; ende sulcken brievenwordden, naerdijen alle de solempniteijten, als voere daerinne geinsereert,geschiet ende volbracht zijn, bij scepenen besegelt; ende welcke brievenvan evictien voor sulcx tot Hoochstraeten ende inder buijtenbancke aldaerworden geacht ende gehouden, dat daerteghens geen oppositie en valt,gelijck hij, deponent, noijt geweten en lieeft dat voer desen tijt oit daerommeeenighe questie is gevallen, maer sijn sulcke brieven aldaer altijt soe sterckende deuchdelijck gehouden geweest, dat daeroppe nijet en valt te seggen,als alle solempniteijten daerinne gerequireerd volbracht ende met kennissevan saeeken gedaen zijnde[5].

Tuijchde de voerscreven deponent voorts opten liijen articule vander voer-screven justificatie: dat int vervolch van evictien oft vuijtwinninghen hiervoorint lange verhaelt, den gesworen vorster altijts gevraecht wordt bijden heereoft hij de wettelijcke wete ende de behoorlijcke voergedaghen gedaen heeft;ende zoe verre de vorster verclaerde "neen" , soe en souden de heeren indermaterien niet voorts procederen, noch partijen recht administreren; maer

p 472

soe verre de vorster verclaert de weten, kerckgeboden ende voergedaghenall naer voerscreven costuijmen gedaen te zijne, wordt voorts geprocedeertende partije recht geadministreert; inder vueghen dat nijemandt twijffelenen derff onder den lande van Hoochstraeten, dat zoe wanneer eenighe brievenvan vuijtwinninghen bijden schepenen aldaer wordden gestelt, alle solemp-niteijten, inder selver materien van vuijtwinninghen gerequereert, en zijn inals te voren volbracht.

Gevraecht zijnde voorts opten liiijen ende Iven articule vander justificatien,verclaerde hij, deponent: onverbrekelijcke costuijme onder den lande endegraefschappe van Hoochstraeten te zijne: dat soo wanneer ijemandt ondertselve graefschap voer sijnen reelen heijsch of tachterheijt sijne pandenbeset heeft, ende datter geene stoornisse oft ontsettinghe en geschiet, endesulcken agent sijne panden pretendeert vuijt te winnen int voer- ende nae-jaer, ende de selve brenghen wilt tot chieringhe, dats ten hoochsten endeschoonsten vercoopen, etc., de selve agent gehouden is de wete ende kerck-geboden te doen int voerjaer, ende de voergedaghen ende kerckgeboden intnaejaer, met behoorlijcke publicatien ter kercken, wanneer men sulcke vuijt-gewonnen goeden sal vercoopen ende tot wat plaetsen tselve geschieden sal,al tselve vermach te doene ter prochiekercken, tsondaechs ter geboeijtijdeopenbaerlijck, ende dat all ter plaetssen daer den grondt oft pandt gelegenis, gelijck men andere kerckgeboden gewoonlijck is te doene; vuegende: datalle vuijtwinders van alle gronden van erffven onder Hoochstraeten daermedevan ouden tijden hebben gestaen, ende dat aldaer van geenen noode en is intnaejaer den pandhouwer, gebruijcker oft proprietaris personele wete te doene,dan alleene bij kerckgeboden, als hiervoren naerdere verclaert staet.

Vuegende voorts, hij deponent, tot justificatien vande lvje ende lvije arti-culen vander voorscreven justificatien: dat de costuijme vanden landevan Hoochstraeten, hiervoeren geruert, principalijck is altijts geobserveertgeweest, soo wanneer dat meer proprietarissen oft pandhouwers sijn geweest,ende dat die in verscheijdene dorpen sijn woonachtich geweest, ende oocksoo wanneer de proprietarissen in andere vlecken oft dorpen woonachtichzijn geweest (dan daer de besette panden, die vuijtgewonnen worden,gelegen zijn geweest).

Ende opten Iviijen ende lixen articulen, tuijchde de voerscreven deponent:datmen inden voerseijden lande ende graefschap van Hoochstraeten altijt heeft

p 474

gecostumeert, emmers soe lange hem voerstaet, de voergeroerde voerge-daghen ter prochiekercken inder manieren voren verhaelt te doene daeronderden pandt geleghen is geweest, bijsonder oick int voerjaer hebben de wetenende publicatien, inder kercken gedaen in cas van evictien, stadt gegrepensoe wanneer den pandt ongebouwt leech is blijven liggen, oft datmen nijetgeweten en heeft wijen den selven pandt was toebehoorende oft hem aen-dragende. Vercleerende voorts nijet meer opten voerscreven feijten te wetendeponeren, ende dat hem dese saecke egeenssints aen en'ghaet oft enraeckt.

Stont onder gescreven: Aldus getuijcht tot Santhoven, den xxiiijen aprilisanno lxxj, present als boven.

Jacob-Jan Wellens, out schepen vander buijtenbancke van Hoochstraeten,woonende tot Minderhout onder Hoochstraeten, brouwer ende landwin-ninghe aldaer doende, out ontrent negenenveertichjaeren, alhier wettelijckgedaicht zijnde, tuijchde bijden eede bij hem lieffelijck aen Godt gedaen:opten liijen, liiijen, Iven, lvjen, lvijen, lviijen ende lixen articulen vander justifica-tien des voerscreven geïnthimeerde, hem op alle de selve articulen kenne-lijck te zijne: dat zoe langhe hem voerstaet hij altijts voer costuijme inderbuijtenbancke des landts ende graefschaps van Hoocllstraeten heeft wetenonderhouden ende achtervolghen, dat zoe wanneer een rentier oft chijns-heere onder den voerscreven lande van Hoochstraeten wilt voer zijne tach-terheijt procederen op zijne panden, de selve gewoonlijck is sijne panden tedoen besetten ter manisse des schouteths oft [van] sijnen stadthoudere, endewijsene ten minsten van twee schepenen; van welcken besetsele den pant-houwere oft gebruijckere de wete bijden gesworen vorster gedaen wordt;ende die voorts voer zijne tachterheijt wilt int voerjaer ende naejaer zijnepanden vuijtwinnen, ende die brenghen tot chieringhe ende vercoopinghe,de selve vuijtwindere gehouden is de voergeroerde wete te doen doeneende de kerckgeboden vander verhueringhe, ende int naejaer de voerge-daghen; ende wanneer de leveringhe opten gront geschieden sal bij kerck-geboden, sonder datmen int naejaer gehouden is aenden pandhouwere eenigewete te doene; maer is genouch datmen tselve inder kercken ten geboeijtijdevercondicht; daeroppe eenijegelijck is gehouden, die sijn goet wilt defen-

p 476

deren, goede toesicht te nemene; wordt oick den vorster, eermen voorts totallen den voorscreven acten procedeert, gevraecht oft hij de wete gedaen heeftals recht is; die daeroppe sijn vercleeren doet, ende wordt hem daerinnevolcomen geloove gegeven; ende soe verre de selve vorster verclaerde de wetenijet gedaen te hebbene, soe en souden de heeren oft wethouderen nijet voortsprocederen tot evictien. Wordt oick int naejaer inder kercken gecondicht:datmen tot sulckenen daghe, tot sulcker plaetsen, alsulcken goet bij sulckenvuijtgewonnen, sal vercoopen ten hoochsten ende schoonsten, gelijckmenandere kerckgeboden doende is. Alle welcke besetselen, voergedaghen,weten ende kerckgeboden inder manieren voerscreven gedaen zijnde, heefthij, deponent, altijts geweten dat partijen daermede hebben gestaen, sonderdat van noode is int naejaer den panthouwere oft proprietaris eenighe spe-ciale wete te doene, dan alleenelijck bij kerckgeboden, als voere. Endewelcke costuijme is te meer geachtervolcht ende geobserveert geweest, soowanneer daer meer pandhouwers sijn geweest dan eene, ende bijsondere deselve pandhouwers in verscheijden plaetsen oft dorpen sijn geseten geweest;ende welcke costuijme te meer stadt ende plaetse heeft gegrepen soo wan-neer den grondt, die vuijtgewonnen wordde, leech, desolaet ende vogelweijeheeft gelegen, oft dat de proprietaris oft proprietarissen nijet vindtbaer ensijn geweest, oft de panden hebben met de voeten gestooten gehadt, oft datde selve proprietarissen fugitiff sijn geweest. Welcke costuijmen hij, depo-nent, als sehepenen, in voerledenen tijden sulcx heeft sien gebruijcken, endedaerover heeft gestaen daer sulcke costuijmen sijn geachtervolcht geweest,hoewel hij nu badt dan seven jaeren van sijnen schepenschappe is verlatengeweest. Vercleerende voorts nijet meer opte voerscreven interrogatien tewetene deponeren, ende dat hem die saecke nijet aen en ghaet.

Geerardt-Jacop Stoops, woonende tot Meer, onder Hoochstraeten, oudtscepen aldaer, alsoe hij ontrent sesse jaeren van zijnen dienste verlaten isgeweest, out ontrent den lxxvij jaeren, alhier wettelijck gedaicht zijnde,tuijchde, bijden eede bij hem aen Godt gedaen: opten liijen, liiijen, lven,lvjen, lvijen, lviijen ende lixen articulen vander schriftueren van justificatien desgeïnthimeerde: waerachtich te sijne dat een ijegelijck, willende reëelijck incas van evictien procederen voer tgebreck van achterstellighe renten, chijn-

p 478

sen oft andere lasten, reëelijck opte panden hem verbonden oft verobligeertonder de buijtenbancke, lande ende graefschap van Hoochstraeten, sulckegehouden is te compareren, tsij in persoon oft bij procureur, voer schoutethoft zijnen stadhoudere ende schepenen des landts ende graefschaps vanHoochstraeten voerscreven, ende versuecken voer sijn gebreck met rechtebeset te hebbene sijne panden, soo wordt tselve alsoe bij schepenen gewe-sen, met voergaende behoorlijcke manisse vanden schouteth oft zijnenstadhouwere; bij welcken vonnisse van besetsele oick gevuecht wordt : datsulcken besetter moet cautie ende sekere stellen, inden gevalle hij sijneproceduere oft instel t'onrechte begonste, dat hij de selve soude te rechtebeteren; van welcken instel oft besetsele den eijgenaer oft pandhouwer intvoerjaer wordt gedaen bijden gesworen vorster aldaer behoorlijcke wete,ende dat goets tijts voer den toecomenden genechtdach. Nae welcke wetewordt bijden besettere zijne proceduere voorts vervolcht ten tweeden tottenderden genechtdage; ten welcken daghe, soe verre nijemandt en coemptontsetten, wordt gewesen : datmen van des besetters proceduere soudedoen een voergedaghen ter prochiekercken daer de besette gronden ondergeleghen sijn; welcke voergedaghen moeten geschieden voer den vierdengenechtdach; ende ten vierden genechtdaghe nijemandt comparerende debesette panden ontsetten, wordt den dach gehuet; ende naer welckedachuedinge wordt alsdan gewesen : datmen den selven vuijtwinder soudeleveren aen zijnen pandt int voerjaer, omme dien te gebruijcken jaer endedach met getijdigher vromen, sonder verbaelmonden des goets, dat is metgetijdighe vruchten. Daernae wordt bijden gesworen vorster rus ende rijsgehaelt opten pandt oft een vanden panden die beseth is geweest ende vuijt-gewonnen wordt, ende t'selve rus ende rijs wordt bijden gesworen vorstergelevert in handen vanden heere, ende de besetter oft agent recht versuec-kende, wordt den vorster voer all gevraecht oft hij partije oft pandhouwereheeft de wete gedaen, ende de behoorlijcke voergedaghen ter kercken zijngeschiet. Ende de voerscreven vorster sijn verclaeren hieraff gedaen heb-bende, dat de wete ende voergedaghen wettelijck sijn geschiet, wordt opzijn rapport recht gedaen, ende den besetter de goeden int voerjaergelevert, omme die te gebruijcken als voren; ende t'eijnden jaer ende dach,dat is int naejaer, partije oft ijemandt anders de voorgaende proceduerenijet gestoort hebbende, soe compareert de vuijtwindere oft zijnen procu-

p 480

reur, ende behoort[6] int naejaer sijne proceduere inne gestelt te llebbene,dwelck hem met vonnisse alsoe wordt toegelaten ende gewesen, behoude-lijck dat de selve proceduere ende besetsele soude hebben sijne voer-gedaeghen ter prochiekercken; welcke kerckgeboden oft voergedaghenbijden gesworen vorster alsoo gedaen wordden, soewel vanden iersten,ijen, iijen als vierden instelle, totter leveringhen toe int naejaer; ende naer-dien int selve naejaer den dach gehuedt is naer tvierde insetten oft beset-sele, soe compareren schouteth ende schepenen tot sekeren geprefigeerdendage daernae opten besetten grondt oft pandt; ende aldaer nijemandt com-pareren[-de] [om] de voerscreven proceduere [te] stooren, wordt aldaervierschaere gemaeckt opten grondt, ende de agent, besetter oft vuijtwinder,wordt met vonnisse inde selve gronden gelevert, behoudelijck dat de selveagent, besetter, etc., de voergeroerde panden gehouden is te chieren; deses de vorster gehouden, voer de leveringe, onder eedt te verclaeren dat hijde wete ende kerckgeboden int voerjaer, ende de voergedaghen int naejaernae recht gedaen heeft; ende wordt den selven vorster van zijnen ver-claeren ende relaes bijden schouteth ende schepenen volcomen gelooffvegegeven, al en verclaert hij daerbij nijet aen wijen vanden pandhouwershij de wete gedaen soude hebben; te meer als hij verclaert de wete naerecht gedaen te hebbene. Ende nae de voerscreven leveringhe wordt dessondaechs, ter prochiekercken, ten geboeijtijde, openbaerlijck vuijtgeroepen:datmen sulcke panden oft goeden, bij sulckenen vuijtgewonnen, tot sulckenoft sulckenen dage, die aldaer al genoempt wordt, sal ten hoochsten endeschoonsten, achtervolgende den voerscreven vonnisse van leveringhe, eenenijegelijcken even nae, chieren ende vercoopen. Alle welcke procedueren,acten ende actitaten [men] gewoonlijck is, naeden ouden hercomen vandenlande van Hoochstraeten, inde brieven van evictien te extenderen ende intlange te declarerene; ende worden sulcke brieven (naer dien alle de solemp-niteijten, als vore daerinne geïnsereert, volbracht sijn) bijden schepenenaldaer besegelt; ende welcke brieven voer sulcx tot Hoogstraeten wordengeacht ende gehouden, dat daerteghens egeene oppositie can gevallen,emmers noit geweten en heeft dat voer dese questie oijt daeromme isproces geweest ; maer sulcke brieven sijn altijt aldaer gehouden deuch-delijck ende rechtveerdich.

p 482

Verclaerende voorts, des gevraecht zijnde: datmen inder materien endeproceduere van vuijtwinninghen hiervoren int lange verhaelt, gewoon is denvorster altijts te vraegene bijden heere: oft hij de wete ende de behoorlijckevoergedaghen gedaen heeft; ende soe verre de vorstere verclaerde neen, soeen souden de heeren inder materien nijet voorts vaeren noch partije rechtdoen; maer soe verre de vorstere verclaert jae, de weten ende voergeda-ghen gedaen te hebbene, wordt voorts geprocedeert ende partije justitiegeadministreert; soe datter geen twijffel aen is, onder den lande van Hooch-straeten, soe wanneer eenighe brieven van evictien bijden schepenen aldaerworden besegelt, de solempniteijten inder selver materien van evictien ver-heijscht en zijn in als van pointe volbraclt. Tuijchde oick voorts: datmende voergedaghen ende kerckgeboden hiervoren int lange geruert, nae devoerscreven costuijme van Hoogstraeten vermach te doene, ter prochie-kercken tsondaechs ten gewoonlijcken geboeijtijde openbaerlijck, ter plaet-sen daeronder de gronden oft panden gelegen zijn, gelijckmen anderegeboden ter kercken doende is; ende dat, nae de voerscreven oude costuijmevanden lande van Hoogstraeten, alle vuijtwinders van gronden van erffvendaermede hebben van outs ende noch opten dach van heden gestaen; vue-gende : dat int naerjaer van egeenen noode en is den pandhouwer oft eijgenaerpersonele wete te doene, dan alleenlijcken bij kerckgeboden, als voren. Endewelcke costuijme hiervoren geruert sonderlinge is altijts aldaer onderhoudengeweest soo wanneer daer meer pandthouwers zijn geweest, ende dat diein verscheijden plaetssen, dorpen oft heerlijcheden zijn woonachtich geweest;ende oick soe wanneer de eijgenaers in anderen dorpen oft dorpe sijnwoonachtich geweest dan daer den besetten pandt, die vuijtgewonnenwordt, gelegen is geweest; ende principalijck ismen aldaer gewoon de voer-gedaghen ende kerckgeboden ter prochiekercken daer den pandt ondergelegen is geweest oick te doene, nijet alleene int naerjaer, maer oick intvoerjaer heeftmen de weten ende publicatien inder prochiekercken gedaenin cas van vuijtwinninghen oft evictien, ende oick voer sulcx stadt gegre-pen soe wanneer den pandt oft panden leech, desolaet oft vogelweije onge-boudt sijn blijven liggen, oft datmen nijet sekerlijck geweten en heeft wiede selve toebehoorde, oft oick dat de eijgenaer was fugitiff oft latiterende.Voer redenen van wetentheijt seechde: dat hij xviii jaeren tot Hoogstraetenschepen is geweest, alwaer hij de voerseijde costuijmen heeft sien gebruije-

p 484

ken ende selve geachtervolcht gehadt ; vercleerende voorts opte voerscrevenarticulen nijet meer te weten deponerene, ende dat hij winder noch ver-lieser en is in dese saecken.

Jan-Cornelis-Anthonis Pauwels, diemen noempt Boterpots, procureurpostulerende inden lande van Hoogstraeten, ende eertijts tot Meere vorstergeweest hebbende, out omtrent xlviij jaeren, alhier behoorlijcken gedaichtzijnde, tuijchde, bij den eede bij hem liefelijck aen Godt gedaen, opten xen,xjen, xiien, xiiijen ende xven articulen vanderjustificatien des geïnthimeerde:waerachtich ende hem wel kenlijck te sijne, dat Heijnrick-Goeijvaerts Seve-rijns is momboir geweest ten tijde vanden vercoope vanden heijbloke inquestien, ende Cornelis Verheijen toesiender vanden wettigen kinderenJans-Peeters Scheijlkens, gestorven tot Meer, daer moeder aff is Engel,dochter Jans Verheijen, die welcke Engel nu getrouwdt heeft Anthonis-Mattheeus Alaerts, welcke voer schepenen, momboir ende toesiender,theijblock, waeromme nu questie is. met eender steden daeraene geleghen,soo hij deponent verstaen heeft, vercocht hebben metten heere, ende isdaeraff coopman gebleven Jan van Hamme, tot sekere somme, hem desrefererende totten voirwaerden, ende dat hij, deponent, wel heeft hoorenseggen dat de voerseijde van Hamme sijn verhael pretendeert te hebbene,indien hij coempt te succumberene, opten voerscreven momboir ende toe-siender; ende is oick waerachtich, soe hij gesien ende verstaen heeft, datCornelis Verheijen ende Anthuenis-Matheeus Alaerts, inden voerscrevenxiiijen articule geruert, dit tegenwoordich proces sijn vervolgende endediligenterende, nijet wetende tot wijens perijckele.

Opten xlvjen, xlvijen xlixen ende vijftichsten articulen vander voerscrevenjustificatien, tuijchde de voerscreven deponent: dat hij hem refereert tottennarratijfve vanden, opwinbrieve ende de coopcedullen aldaer geroert; totdien vuegende : datmen onder den gruefschap van Hoochstraeten endebijsonder inder buijtenbancke aldaer voer onverbrekelijcke costuijmeobserveert ende onderhoudt, in cas van vuijtwinninghen, dat soe wanneerijemandt voer zijn gebreeck oft achterstel aldaer op eenige gronden vanerffven, huijsen oft panden reelijck ende metter daet wilt procederen, deselve gehouden ende schuldich is te compareren in persoon, oft bij procu-

p 486

reur, des vollen last hebbende, voer schouteth ende schepenen aldaer, endeversuecken met rechte beset te hebbene zijne panden; soe worddet tselvealsoe, ter behoorlijcker manissen, met vonnisse vanden voerscreven schepe-nen gewesen :dat de agent sijne panden wel vermach te besettene ommezijn gebreck daeraene te verhaelene; behoudelijck dat sulcken besetter salcautie ende seker stellen, bij zoe verre hij zijne proceduere tonrecht begint,dat hij tselve sal te rechte beteren; van welcken besetsele den proprietaris,gebruijcker oft huerelinck vanden selven pande int voerjaer wordt gedaenbehoorlijcke wete bijden gesworen vorster aldaer; nae welcke wetc wordtbijden besetter sijne proceduere voorts vervolcht totten anderen ende der-den genechtdage; ten welcken derden genechtdage, soe verre nijemandten coempt ontsetten, wordt gewesen: datmen van des besetters procedueresoude doen een voergedaghen ter kercken vuijte daer de gronden vanerffven, daeroppe geprocedeert wordt, onder geleghen sijn; welcke voer-gedaghen moet geschieden voer den vierden genechtdach; [ende] niemandtcompareren[-de om] de begonste proceduere [te] stooren ende de besettepanden [te] ontsetten, wordt den dach gehuedt, ende wordt alsdan gewe-sen : datmen den selven vuijtwinder soude leveren aen zijnen pandt, ommedien te gebruijcken jaer ende dach met getijdighen vruchten, sonder ver-baelmonden des goets; daernae wordt bijden gesworen vorster rus ende rijsgehaelt, ende den pandt oft een vanden panden, daerop wordt geproce-deert; ende dat rus ende rijs wordt bijden gesworen vorster gelevert inhanden vanden heere; ende de besettere oft agent zijn proceduere vervol-gende ende recht versueckende, wordt den vorster gevraecht oft hij partijeoft pandhouwere heeft de wete gedaen, ende de voergedaghen ter kerckenzijn geschiet als nae recht behoort; ende de voerscreven vorster zijn ver-claeren hieraff gedaen hebbende, dat al tselve behoorlijck is gedaen endegeschiedt, wordt op zijn relase recht gedaen ende den vuijtwindere degoeden int voerjaer gelevert; ende int naejaer, te wetene teijnden jaer endedach, partijen de voergeroerde proceduere nijet gestoort oft ontset heb-bende, soe compareert de besetter ende vuijtwinder ende begeert int nae-jaer sijne proceduere innegestelt te hebbene; dwelck hem met vonnissealsoe wordt toegelaten, behoudelijck datmen vande selve proceduere soudedoen behoorlijcke voergedaghen ter kercken; welcke kerckgeboden bijdenvorster alsoe gedaen moeten wordden, soe wel vanden iersten, tweeden,

p 488

derden als vierden instelle, totter leveringhen toe int naejaer; ende naerdijen den dach gehuet is naer tvierde insetten oft besetsele int naejaer, soecompareren daernae tot sekeren geconcipieerden daghe schouteth endeschepenen opten besetten gront oft pandt, alwaer vierschaere gemaecktwordt; ende de besetter oft agent, thoonende aldaer zijn bescheet, wordt,ter behoorlijcker manissen met vonnissen inde selve gronden gelevert; desis de vorster gehouden voer de leveringe onder eedt te verclaeren dat hij dewete ende kerckgeboden int voerjaer ende de voergedagen int naejaer naerecht gedaen heeft; van welcken verclaeren de schouteth ende schepenenheuren vorster volcomen geloove geven, all eest alsoe hij daerbij nijet endeclareert aen wijen vanden pandhouwers hij de wete gedaen heeft, besun-dere als hij verclaert de wete nae recht gedaen te hebbene. Ende wordtoick naede voerscreven leveringe ter prochiekercken des sondaechs tengeboeijtijde openbaer verclaert ende vuijtgeroepen : datmen sulcke goeden,bij sulcken vuijtgewonnen, tot sulckenen dage ende sulcker plaettsen salten hoochsten ende schoonsten, achtervolgende den vonnisse van leverin-ghen, eenen ijegelijcken even nae chieren ende vercoopen. Alle welckeproceduere ende acten men gewoonlijck is naeder ouder costuijmen vandenlande van Hoochstraeten inde brieven van evictien te extenderen ende tedeclareren, ende worden sulcke brieven (naer dijen alle de solempniteijtenals voren daerinne geïnsereert volbracht zijn) bijden schepenen aldaer gese-gelt; ende welcke brieven voer sulcx tot Hoochstraeten worden geacht endegehouden dat daerteghens egeen oppositie en valt oft en can gevallen,emmers nijet geweten en heeft dat daeromme voer desen tijt questie isgeresen geweest.

Beroerende den feijten inden liijen articule justificationis verhaelt, tuijchdede voerscreven deponent: dat inder procedueren van evictien hiervorenint lange genarreert den vorster altijts gevraecht wordt bijden heere: ofthij de wete ende behoorlijcke voergedagen gedaen heeft; ende soe verrede vorster verclaerde " neen ", soe en souden de heeren inder materien nijetvoortsvaeren noch partijen recht doen; maer soe verre de vorster verclaert" jae ", wordt voorts geprocedeert ende partije justitie geadministreert;soe datter geen twijffel aen en is onder den lande van Hoochstraeten, soewanneer eenige brieven van evictien bijden schepenen aldaer worddengesegelt, de solempniteijten inder selve materien van evictien gerequireerten zijn in als van pointe te pointe volbracht.

p 490

Ende opten liiijen en Iven articulen justificationis, tuijchde de voerscrevendeponent, gelijck hij hiervoren breeder gedaen heeft, onder den voerseijdenlande notoir costuijme te zijne :dat soo wanneer ijemandt onder den selvenlande voer zijne tachterheijt zijne panden besetheeft, ende midts datter egeeneontsettinge is geschiet, de selve sijne panden pretendeert vuijt te winneneint voerjaer ende naejaer, ende de selve brengen wilt tot chieringe endevercoopinge, etc., de selve vuijtwindere gehouden is de wete ende kerckge-boden te doen doene int voerjaer, ende de voergedaghen ende kerckgebodenint naejaer, ende datmen tgoet ten sulckenen dage, bij sulckenen vuijtge-wonnen, tot sulcker plaetssen vercoopen sal, [welcke kerckgeboden men]vermach te doene ter prochiekercken, sondaechs, ten geboeijtijde, open-baerlijck, ter plaetssen daer den gront oft pandt gelegen is, gelijckmenandere kerckgeboden doende is, ende dat, nae de costuijme ende oudehercomen vanden lande van Hoochstraeten, alle vuijtwinders van grondenvan erfven daermede hebben van ouden tijden ende noch opten dach vanheden gestaen, ende dat van egeenen noode en is int naejaer den pandhouwereoft proprietaris personele wete te doene, dan alleenlijck bij kerckgeboden.

Verclarende voorts, opten lvjen ende Ivijen articulen vander voerscrevenjustificatie: dat de costuijme van Hoochstraeten hiervoren geroert sonder-linghen is altijts geobserveert geweest soe wanneer daer meer pandhouwerszijn geweest, ende dat die in verscheijden dorpen zijn woonachtich geweest,ende oock soe wanneer de proprietarissen in andere dorp oft dorpen zijnwoonachtich geweest dan daer den besetten pandt, die vuijtgewonnen wordt,gelegen is geweest.

Tuijchde voorts, opten lviijen ende lixen articulen vander voerscrevenjustificatien : datmen inden voerscreven lande van Hoochstraeten altijtsgeobserveert heeft, emmers soe lange hem voerstaet, de voerscreven voer-gedaghen ter prochiekercken inder manieren voren verhaelt te doenedaeronder de pandt gelegen is; bijsonder oick int voerjaer hebben de wetenende publicatien inder kercken gedaen in cas van evictien stadt gegrepen,soe wanneer de pandt desolaet oft leech is blijven liggen, ongeboudt, oftdat onseker was wijen dijen toebehoorde, oft dat de proprietaris was fugitiffende nijet vindbaer.

Verclaerende voer redenen van wetentheijt: dat hij alle tgene des voer-sereven is, hij soe lange hem voerstaet de costuijmen voerscreven voor sulcx

p 492

heeft sien ende weten gebruijcken, besundere ten tijde hij vorster is geweesttot Meerle, ende oick als procureur heeft gedient ende aldaer gepostuleertheeft gehadt, dwelck wel geleden is ontrent de seventhien jaeren. Verclae-rende voorts: dat hem dese saecke niet en toucheert, [noch daeraen] windernoch verlieser te zijne. Aldus getuijcht xxve maij anno xvc ende lxxj, totSanthoven, present Willem de Bie, man van leene.492

[1] Manuscrit de la bibliothèque de l'Université de Gand, n° 592, intitulé: Costuijmen van Santhove,fol. 180.

[2] Au lieu de: geclaecht hebbende, lisez: geclaecht hebben.

[4] Il y a des transpositions dans cette phrase.

[6] Au lieu de: behoort, le sens réclame: versoeckt.