COUTUMES DE LA VILLE D'HERENTHALS.

TEXTE[1].

Coustumen der stadt van Herentals, inhoudende de naervolghende capittelen.

Dit zijn de rechten, privilegien, costuijmen, usantien ende oude hercom-men der stadt van Herentals, diemen altijdt bij mans ghedencken onder-houden heeft, ende alnoch onverbrekelijck is onderhoudende, ghelijck derentmeesters, schepenen, gheswoorens ende raedt vande nieuwe endevande oude rechten der selver stadt, naervolghende den bevelen derConincklijcke Majesteijt, hen op den achtsten dagh van julio ghedaen, densevensten dagh der maendt van november, mijn heer den cancellier endeandere heeren vanden raede gheordonneert in Brabandt overghegheven,ende gheattesteert hebben voor sulcx altijts gheobserveert te zijn gheweestende alnoch daghelijcx voor sulcx onderhouden worden.

CAPITTEL 1.

VAN OFFICIEN, JURISDICTIEN ENDE ADMINISTRATIE VAN JUSTITIE.

1. Tot Herentals wordt 't recht beseten ten ordinarisen genechtdaeghe,van veerthien daeghe te veerthien daeghen, bij schouteth ende schepenen;item, alle woonsdaeghe, bij schepenen, gheswoorens ende raedt; item, bijden rentmeester des hertogen van Brabant in Herentals ende den schepenen,oock alle woonsdaghe; bij den deecken ende oudermans op der laecken-hallen alle donderdaeghe, ende bij den meijer ende den schepenen derjouffrouwen van Berghen Henegouwe, in Herentals, des woonsdaeghs, vanveerthien daeghen te veerthien daeghen.2. Item, tot Herentals wordt eens des jaers ghehouden voecht-ghedinghe,d'welck is des dijsdaeghs nae Verlooren maendagh, wesende den eerstenmaendagh naer Dertllien-dagh, naer der noene, ende wordt 't voecht-ghedinghe gheboden ter kercken des sondaeghs daer te vooren te mis-tijde;

p 2

ende als de schouteth met de schepenen vierschare ghebannen heeft, dandoet hij ghebieden bij sijnen dienaer, dat elck kome ende stae voor sijnrecht; want die beklaeght wordt eer die ghewoonelijcke kersse ontstekenwordt, moet verseeckeren ende borghe stellen voor d'uijtgaen vanderselver kersse, op de pene van verricht[2] te zijn; ende die beklaeght oftaenghesproken wordt metter berrender kerssen, moet versekeren desnaesten daeghs voor middagh, op ghelijcke penen.

3. Soo wie op 't voecht-ghedinghe beklaeght wordt, dien heijscht deschouteth oft sijn dienaer voorts eenwerff, anderwerff ende derde werf;ende oft dat de beklaeghde verseeckert, soo wordt hij als voore in rechteghehoort; ende staet de saecke op feijten van thoon, ende partijen die bijder handt hebben, soo leijden sij dien af, inghevalle niet, des anderen daeghsvoor den noene.

4. Ende oft eenighe saecke begonst zijnde op 't voocht-ghedinghe, midtseenighe redenen langher loop hadde eerse ghedecideert conste worden dantot des anderen middaeghs, ghelijck onderwijlen ghebeurt bij swarigheden,absentie van thoon ende anderssins, smaeckt nochtans altijt de naturevanden voecht-ghedinghe.

5. Alle verkochte goeden ende gronden van erfven, die gheproclameertende voorts gheroepen worden in't voorschreven voecht-ghedinghe, wordengehouden oft sij haere drij behoorelijcke kerckgheboden ghehadt hadden.

CAPITTEL II.

VANDEN ORDINARIS LANDTGHENECHTE.

1. D'landtghenechte neemt sijn beghinsel ende loopt[3] alle jaeren op't voecht-gedinghe voor noene, als het eerste, hebbende alsoo 't gheheel jaerlanck cours, van vierthien daeghen te vierthien daeghen.

2. Als het ghebeurt, datter des dijnsdaeghs op den ghenechtdagh isheijligh dagh, soo hoortmen alleen in rechte de voordaeghen, besetselenende beslaeghen; ende alle andere oude saecken worden ghecontinueert tots'vrijdaeghs daer naestvolghende, die alsdan in rechte gehoort worden.

p 4

3. Oft gheviele, dat de schouteth op eenighen ghenechtdagh sijn ghenechtniet en hiele ende liet overgaen sonder vierschare te bannen ende partijenin rechte te hooren, soo is hij schuldigh d'naestvolghende ghenechte dessondaeghs te doen ghebieden te mis-tijde inder kercke, in presentie vanschepenen ende t'heuren aenhoorene; ende en waert alsoo niet gheboden,soo soude 't ghenechte weder vaceren.

4. Op de maniere van procederen is versien bij ordonnantie vander rollen,ende onder d'andere als hiernaer volght.

5. Item, de schouteth en mach de vierschare ten landtghenechte nietbesitten voor den thien uren, ende ten minsten met vier schepenen; endeals de schouteth de schepenen ghemaent heeft, ofte alsdan niet en is dengherechten dagh van rechte, ende schepenen daerop verklaeren jae, soobant den schouteth vierschare van s'conincks weghen, als hertoghe overBrabandt, dat die niemandt en stoore, noch en spreke dan met rechte, metrade ende-met orlove, minnelijcke ende dinghelijcke tale, op de keuren,die hen naer der voorschreven stadtsrecht van Herentals, oft haerder hooft-bancken, aenghewesen sullen worden; ende de schouteth de schepenendaernaer maende[4] oft hij de vierschare niet en heeft te rechte ghebannen,schepenen wijsen dan dat: want sij se niemandt en hooren calengieren, dat sijse oock niet en calengieren, maer houden 't voor ghebannen vierschare,ende soo presenteert de schouteth alsdan eenen jeghelijck recht.

6. De schepenen en zijn niet ghehouden ter mannissen des schoutethnaer der klocken twelf uren eenigh vonnis te reijckene.

7. Item, de schouteth van Herenthals en mach niet dan bij advijse vandie vander weth aldaer stellen eenen stadthoudere, die in absentie van hemal mach doen dat der officien toebehoort, als de stadthoudere neemt bijsijnen cede, dat hij niet en weere[5] de schouteth en is buijten der stadtende vrijheijdt der selver; maer inde presentie vanden schouteth en heeft destadthouder gheen macht, ende en is den stadthouder niet gheorlooft denschouteth in rechte sittende eenighen raet oft daet te ghevene.

8. Ter voorschreven vierschare behooren alle personele actien vanschulden, van ceuren, breucken, quetsinghen ende lemten, met des diendependeert.

p 6

9. Als twee poorters oft inghesetenen malkanderen oft den eenen denanderen heeft ghequetst, ende dat daeraf en is gheen bethoon., soo moghensij dat den anderen[6] houden over Godt aen den heijlighen, [ende] indien deverweerdere geen onschoudt en doet, soo doeghet d'aenlegghere eedt, endewordt in sulcken ghevalle de saecke ghehouden voor beproeft; ende ditcesseert van injurien oft quade woorden, want dat bethoont moet worden.

10. Wie ter voorschreven vierschare ten landtghenechte ijemanden wiltaenspreken oft beklaeghen, doet sijnen heijsen den secretaris ter rollenstellen, ende waeraf dien compt groien, ende dien heijsch funderen, 't zijmet thoon oft met eede, oft met thoon oft met eede te saemen.

11. Als de vierschaere ghebannen is, worden partijen ter rollen, elck opsijnen thoon, ende de nieuwe saeeken vore ghelesen; ende die ghene dieaenghesproken is wordt aldaer voortgheheijscht; ende inghevalle hij aldaerniet en is teghenwoordigh, doet hem de schouteth in oirconden van tweeschepenen behoorlijcke wete dat hij ter vierschare aenghesproken is, goetstijdts binnen den anderen toekomenden ghenechte.

12. Wie alsoo de aenghesprokene ende beklaeghde ten eersten ghenecht-daeghe daer naestvolghende in rechte ter vierscharen niet en komt inpersoone, oft bij procureur wettelijck ghemachtight, stellende seecker endeborghe, wordt hij verrijckt ende ghecontumaceert op sijn nootsaecke; endesoo verre hij ten anderen naestvolghenden ghenechtdaeghe sijn nootsaecketen goetduncken van schepenen niet en purgeert, wordt 't voorschrevenverreijcksel bij contumacien ghewesen van weerden, ende de beklaeghdeghecondemneert inden heijsch des aenleggheren; te wetene, kan dieaenlegghere eenighe goeden bewijsen den beklaeghde ende ghecondem-neerde toebehoorende, datmen hem daeraene tot voldoeninghe van sijnenheijsch sal rechten; ende en kan hij gheen goeden ghewijsen, en wijse denpersoon, datmen hem in sulcken ghevalle sal daeraen rechten.

13. Maer als de schouteth iemanden van eenighe keur oft breuck heeftaenghesproken, ende de aenghesprokene wordt verreijckt, ende 't ver-reijcksel ghewesen van weerden, moet de schouteth sijnen heijsch bethooneneer hij kan obtineren.

14. Item, soo verre de aenghesprokene oft beklaeghde weetachtigh

p 8

ghemaeckt zijnde als boven, ten eersten ghenechtdaeghe in persoon oft bijprocureur wettelijck gheconstitueert compareert voor recht, stellendesufficiente cautie binnen den districte van Herentals executable, obtineerthij dagh om t'antwoorden, ende wordt alsoo voorts gheprocedeert, indienpartijen belieft, bij replijcke ende duplijcke, sonder meer schrijvens; endeom elcke schriftuere over te dienen heeft partije veerthien daeghen sonderlangher, ten waere bij consente van partije adverse, oft dat den schepenengoet dochte dat partije langheren dagh behoefde.

15. Item, de schouteth magh van weghen sijn officie in alle saecken tenlandtghenechte nemen eens voor elcke partije eenen heerelijcken dagh,naerdien de saecke van beijder sijde is gheborcht, maer anders niet.

16. Die aenghesproken oft beklaeght is ten landtghenechte voor schat-schult ende personele actie, ende gheen borghe ghestellen en kan, maerindien hij den eenen ende den anderen vande omstaenders heeft aenghe-socht, magh ghestaen met cautie possible als juratoire, swerende aen Godtende sijn heijlighen te rechte te staene ende 't ghewijsde te voldoene, endehem noch sijns goeden niet te verminderen, noch sijnen noodtdruft, nochdie alieneren, versteken noch doen versteken in prejuditie vanden ghenedie hem aenghesproken heeft.

17. Partijen ghewesen zijnde ten thoone van feijten bij hem ter vierscharengeposeert, moet die doen daghen, ist dat die binnen woonen, met vorster,ende buijten vrijheden, bij requisitorie vanden schouteth.

18. De partije die thoon leijden wille, moet die doen eeden inde tegen-woordigheijt van sijne partije adverse, oft ten minsten die daertegens doendaghen.

19. De ghetuijghen alsoo eedt ghedaen hebbende worden overhoort,ende heure depositien, met ondervraeghen van circumstantien ende haereouderdoms, bij den secretaris met eenen schepenen secretelijck in schrifteghestelt.

20. Alle depositien zijn ende blijven secreet tot aen den tijt partijen vanweersijden heuren thoon hebben afgheleijt ende gereprocheert, oft vanreproche gherenuncieert; maer dat ghedaen, is dien openbaer, endegheeftmen elck partije daeraf alsdan lecture, om concluderen.

21. Soo waer eenige partije reprocherende poseert eenighe pertinente

p 10

feijten, ende de wederpartije die salverende ontkent, soo wordt de repro-chant geadmitteert ten thoone vande feijten bij hem alsoo reprocherendegheposeert.

22. In alle civile saecken worden om te thoonen gheadmitteert bastaerdenende vrouwe persoonen, soo verre anders teghen hem [hen] gheen reprocheen valt.

23. Als eenighe partije sijnen thoon gheleijt ende van voorderen thoongherenuncieert heeft, ende daernaer noch eenighe nieuwe feijten preten-deert te leijdene, soo wordt hij daertoe gheadmitteert midts doende eedt,dat hij ten tijde als hij van voorderen thoon renuncieerde van alsulcke feijtenoft persoonen niet en heeft gheweten, behoudelijck der wederpartije heurdefentie ter contrarie.

24. Alle vonnissen ghegheven ter vierschare moeten voldaen wordenbinnen veerthien daghen, oft ghewijsden tijdt; ende soo verre van nietvoldoeninghe aen den schouteth ende schepenen in rechte gheklaeghtwerde, soude de niet voldoendere verbeuren sesse realen, halff voor denheere ende d'ander helft der voorschreven stadt.

25. Die 't principael verliest, verliest oock de kosten, hoewel in'tvonnisse daeraf niet en is gheseeght oft uijtghesproken; ende wie obtineertinteresse, moet dat nae den vonnisse met nieuwe instantie heijsschen.

26. Soo wie spreeckt ter vierschaere, oft binnen der vierschare quame,oft binnen der ameijden vande voorspraecke, als de vierschare ghebannenis, sonder oorloff vanden heere, oft die luijde riep oft spraecke binnen derdoore vander halle, als de vierschare ghebannen is, ende daeraf vandenheere oft sijnen dienaer worde ghecalengiert, verbeurt t'elcken een ghelterijnschen wijns.

27. D'een voorspraecke en magh den anderen in sijn aenspraecke,antwoorden, replijcque, duplijcque, allegatien, noch reallegatie voor devierschare niet invaren met woorden, hij en hebbe sijn tale ghesloten tengoetduncken vande schepenen, t'elcken te verbeuren eenen pot rijnschenwijns, sonder verdrach.

28. Soo wie als procureur iemandts woordt doende, spraecke eenighewoorden die de partije die hij dient niet aen heur en droegh, die verbeurtt'elcken, des gllecalengiert zijnde, een gelte rijnsch wijns.

p 12

29. De schouteth, sijn stadthoudere, noch dienaers en moghen gheenexecutie doen, sonder bij partije haer acte vanden vonnisse ghelevert tezijne; ende voor alle executie is de schouteth, stadthouder oft dienaermetter acte den ghecondemneerden ghehouden de wete te doene vandercondemnatien hem inthimerende, indien hij binnen vier-en-twintich urendaernaer niet en voldoet, datmen hem ende sijne goeden in sulcken ghevallealsdan sal executeren.

30. De haeffelijcke goeden vanden ghecondemneerden moeten eerstgheëxecuteert worden, eer de persoon magh in hachten oft ter vroentengehaelt worden; want 't goet vrijt den man; ende oock moeten eerst wordenbeproeft de meubelen daermen gheen broodt mede en wint.

31. Gheëxecuteerde haeffelijcke ende meuble goeden worden 's maendaeghsten mercktdaeghe bij den schouteth, stadthouder, oft sijne dienaers open-baerlijck bij subhastatien verkocht totter somme daervoor die sijn gheëxe-cuteert, met de kosten daerop gheloopen, ende zijn vanden vercoope dedienaers ghehouden inventaris te houden ende rekeninghe te doene, opheuren behoorelijcken salaris.

32. Alle acten van ghetaxeerde kosten zijn executabel ghelijck 't principaelvonnisse, al ist dat die egheene condemnatie en vermellen.

33. Van alle ophouwen aen den heijligen gheeftmen onschouwt eedtteghen eedt, behalven teghens schepenen-brieven, obligatien van wijn, bierende broot.

34. Alle executien moeten [moetmen] versuecken binnen sesse weken naeden verreijcke oft vonnisse; ende oft iemandt langher beijde dan van sesweken te ses weken executie te begheerne met oorconschap, is buijten recht.

35. Een ijegelijck partije oft procureur die appelleert van eenighenvonnisse oft terminatie, oft daeraf protesteert, is ghehouden terstondt ondereedt te verklarene, dat hij dat niet en doet ter quaeder trouwe, om desaecke te dilaijeren, op de pene van daeraf versteken te zijn ende indersaecken voorts te procederen.

36. Soo wanneer een verweerdere teghens den ghenechtdagh wordtghedaeght op sijn obligatie oft handtschrift, is de vorster in 't daeghenghehouden te verklaeren, dat hij ghedaeght wordt om sijn obligatie, merckoft handtteecken, oft schepene-brieven, oft schepen-kennisse, te kennen oftontkennen, ende d'aenlegghere magh versueeken dat de ghedaeghde kenne

p 14

oft ontkenne; daerop hij terstont bij hem selven oft bij procureur, behoo-relijck ghemachtight, is ghehouden t'antwoordene; ende inghevalle hij diebekent, wordt ghecondemneert inden inhouden der selver, ten minsten bijprovisie; ende soo verre hij die ontkent ende d'aenlegghere hem dieoverthoont, wordt ghecondemneert ende voortaen ghehouden voor infaem.

37. Ende inghevalle de verlijder vander obligatien doot waere,moghensijne erfghenaemen daerteghens segghen al des hun goetduncken [goet-dunckt], sonder te moeten namptiseren; ende een jeghelijck mach schultheijsschen als brenglier 's briefs, als blijckende dat den brief oft obligatieinhoudt: te betaelene den bre ngher 's briefs.

38. Als iemandt appelleert van eenighe executie, moet daeraf ten eerstennaestkomenden woonsdagh, voor schouteth [ende] schepenen, sijn grieff oftgrieven proponeren, op daeraf versteken te zijn; ende indien in materienvan appellatien voorts ghevaren wordt ende de appellant succumbeert,ende dat d'executie is te rechte ghedaen, soo valt hij inde pene van sessepeeters, elcken te xviij stuijvers.

39. Item, als den schouteth oft sijnen stadthouder eenighe actie condem-natoir, oft van taxatie van kosten is ghelevert om executie te doene, endehij 't selve niet en doet noch en doet doen, soo mach de ghene die d'executieversoeckt, komende[7] aen twee gheswoorene, begheerende naervolghendeden rechten ende privilegien vander stadt de bancke gheslotene te hebbene;ende alsdan commen geswooren, verbiedende den schouteth d'maenen endeden schepenen d'wijsen, ende alsoo en worter gheen recht beseten, nochghemaent noch ghewesen, voor aen der tijdt de versochte executie is voldaen.

40. Indien iemandt de bancke t'onrecht doet sluijten, die valt inde penevan vijf realen, halff tot des heeren ende halff tot der voorschreven stadtbehoeff, ghelijck oock doet de ghene daerop datse te rechte ghesloten wordt.

41. De ghene die den schepenen van heuren vonnisse, oft schepenen endegheswoorenen van heuren terminatien beschrijft tot Antwerpen voor henhooft, moet voor d'overvaert inlegghen thien peeters; ende indien hijdaeraf vellich ghewesen wesen wordt, valt inde pene van twelff goudenrijders, halff tot s'heeren ende der stadt behoeff; ende moet voor d'over-voeren vanden processe daeraf borghe stellen.

p 16

CAPITTEL III.

VAN VOORDAGHEN, BESETSELEN ENDE BESLAEGHEN.

1. Item, ten voorschreven vierscharen ten landtghenechte behooren allevoordaeghen, besetselen ende beslaeghen.

2. Van alle erfchijnsen, renten, pachten ende lijfftochten, ghegoeijt endegheerft, oft staende, naer uijtwijsen der boecken van kercken, Heijligh-Gheesten, Godts-huijsen, cappellerijen oft dierghelijcke, op eenighe grondenvan erffven oft huijsen ghehypothekeert, moetmen aenspreken met viervoordaeghen van veerthien daghen te veerthien daeghen, ende wordt denhouwer oft den onderhouwer vande goeden daeraf bij den schouteth, inoorconden van schepenen, wettiglle wete ghedaen, ende ten laetsten vandevoorschreven vier voordaeghen, wijstmen den heijsscher te sijnen thoone,op sijnen seecker, die hij ten eersten daeghe van rechte gheseth heeft; endedan thoont die aenlegghere met sijn schepene brieffven, chijnsboecken oftandere sijnder bescheeden; ende als hij volthoont heeft ende gheenen daghvan thoon meer en begheert, soo wordt hij daernaer ghewesen te zijn aenghehoute, hoe vele hij ten achteren is op sijne panden, ende van sijnenthoon ende eede ten goetduncken van schepenen ghewesen sijnde volkomen,wordt voorts ghewesen ten leveringhe van sijne panden; ende wordendaernaer binnen veerthien daghen bij den schouteth, in oorconden vanschepenen, den heijsschere de panden ghelevert, behoudelijck alle anderencommer in sijnder weerden, de welcke hij daernaer bij openbaer uijtroe-pinghe ter kercken t'eenen benoemden daeghe is ghehouden bij subhas-tatien ende den meesten daervoor biedende te vercoopene, om sijn capitaelmetten achterstel ende kosten daeraen te verhaelen; schieter over, denghenen die de panden toebehooren weder te keerene, ende ghebreeckteralsdan; naer behoorelijcke rekeninghe bij schepenen, nadien partijen omdie te hooren ghedaeght is, ghepasseert zijnde, voor 't ghebreck van nieuwsop de panden, indien daer eenighe zijn, van ghelijcken te volghene, ende dieuijt te winnen ende te verkoopen als boven; ende en sijnder gheen toepanden,moet metten principaelen panden hem te vreden houden.

3. Als de panden daerop men verdaeght ontseth worden met borghe,daer de heere mede te vreden is, soo volghtmen voorts op aenspraecke ende

p 18

verantwoorden, ghelijck van schatschulden ende personele actien, ende moetde heijsschere ten versuecke des ontsetters overlegghen ende ederen ondereedt, voor alle antwoorde, alle schriftelijck bescheedt dat hij van sijnderrenten heeft.

4. Item, als eenighe gouverneurs van kercken, Godtshuijsen, Heijlighe-Gheest, cappellerije, oft andere persoonen heure panden niet en weten tedesigneren oft te betorden, ende dat onder eedt verklaeren, soo zijn sijgheactioneert op den ghenen die hen ghewoonelijck is gheweest betaelinghete doene, ende op sijne erfghenaemen, die hem daeraf ghehouden sijn tevoldoene.

5. Alle besetselen ende beslaeghen van personele actien op penningheniemanden toebehooren de sijn mobile, ende dierghelijcke wordt ter voor-schreven vierscharen in 't ghenechte ghevolght op eenen borghe, oock metvier daghen, van veerthien daeghen te veerthien daghen, ghelijckmenvoordaeght; ende inghevalle die niet ontseth en wordt, worden de pandendaerop ghevolght is den heijsscher naer volcomen bethooninghe sijnsvermeets ghelevert, ende ter merckt openbaerlijck bij den heere oft sijnedienaers bij subhastatien verkocht.

6. Als iemandt beducht dat de panden ontvremt, verdonckert ofte wechghedaen souden worden, soo mach hij die besetten oft beslaeghen buijtenghenechte, met schouteth ende schepenen, onder sijnen borghe, als opsijnen eersten dagh van beslaeghe ende alsdan doet de schouteth de weteden houwer vande goeden met schepenen, ende 't selve beslach komt ternaester vierscharen, als op sijnen eersten dagh, ende wordt oversulcx terrollen ghebrocht.

7. Als eenen schuldenaer belast met schulden voorvluchtigh oft aflijvighwordt, geen erfghenaemen hebbende, die sijn goeden met last vandeschulden wilt aenveerden, soo zijn die crediteurs, om tot betaelinghe tekomen, schuldigh op de goeden des voorvluchtighen oft overledenen tevolghen met beseth ende beslaeghe inder manieren als boven; ende alle deghene die binnen vierentwintigh uren besetten ende beslaen worden aen debesette goeden elck naer advenant bij concurrentien bericht, ende daernaeralle andere crediteuren bij preferentien nae advenant s'goets; maer indiendatter niet goets ghenoech en is tot betaelinghe vande crediteuren, soowordt huijshuere voor al gheprefereert aen den goeden die binnen den

p 20

gehuerden huijse verbonden[8] worden; daernaer de stadt ende de pachtersvan heuren assijsen voor de assijse der selver stadt; daernaer taverniersende brouwers, voor soo vele als d'assijse ghedraeght vanden wijn oft bier,ende naer dese pijn ende arbeijt, montkosten ende gheloofde schult tenregistre nae sijnen ouderdom.

8. Soo wie iemandts voorvluchtighen oft aflijvighen goeden, daerop besethoft beslagh ghedaen is, versteeckt, wechvlucht oft vervremt, oft secretelijckbinnen sijnen huijse hout in prejuditie vande crediteuren, is schuldigh ophem ende sijnen te betaelene de schulden daervoor 't selve beseth endebeslagh ghedaen is, met oock alle andere, soo verre de selve wettelijckgheverificeert worden.

9. Die voorvluchtigh wordt ende laet sijne goeden alsoo uijtwinnen, endebinnen behoorlijcken tijde sijn goet niet en komt verantwoorden, verbeurtalle vrijheden der voorschreven stadt, sijn poirterije ende ambacht.

10. Oft de haeffelijcke goeden niet goet genoech en waeren om de schul-denaers mede te betaelene, ende ghebleken wettighe rekeninghe voorschepenen ghepasseert, soo sal den heere, ten versuecke vande crediteurs,gaen op de erfgoeden des voorvluchtighen oft overledenen, ende leveren dieden crediteurs met rusch ende rijs; d'welck ghedaen, die crediteuren diesullen ter vierschaeren uijtwinnen met vier besetselen inder vueghen alsboven, ende daernae verkoopen met drij kerckgheboden met eenderberrender keersse ten hooghsten; ende dat ghedaen sal de heere uijt decreetvan rechte den kooper daerinne vestighen, goeden ende erfven.

11. Die eenigh uijtghewonnen goet voor erfrente verkoopt, is schuldighin sijnen eijgenen naeme den kooper waerschap te belovene ende te doene.

12. Van 't recht te besitten ten voorschreven landtghenechte, houtmeneens jaers vacantie naer datter is een vroeg hoft spade jaer.

CAPITTEL IV.

VANDER RAEDTKAMEREN, ENDE WAT DAER TE RECHTE BEHOORT.

1. Item, alle woonsdaeghen wordt het recht ter voorschreven raedt-

p 22

cameren beseten bij de rentmeesters, seven schepenen, ende vijf gheswoo-renen, die eedt doen der voorschreven stadtsrecht wel te helpen regeren,ende de privilegien der voorschreven stadt te helpen onderhouden. raedt teghevene, ende raedt te helene, ghelijck schepenen; ende de schepenen envermoghen niet te doene ter poorten vander stadt aengaende sonder dengheswooren, oft d'meestedeel.

2. Alle jaeren, op den jaersdagh, kiesen schepenen, gheswooren enderaedt bij haeren eeden eenen notablen man, om voor dat toekomende jaerrentmeester [van] der voorschreven stadtsweghen te zijn, ende desghelijexdie vander onder weth metten gheswooren van alle ambachten, oock tenvoorschreven daeghe op den stadthuijse kiesen oock eenen notablen man, omdie ander rentmeester te zijne; ende oft daerinne eenigh discort gheviele,moet voortganck hebben met meesten ghevolghe, elck ambachte voor eenstemme gherekent ende de rentmeesters, alsoo ghenomineert, doen terstontinde teghenwoordigheijdt van hen allen den eedt daertoe staende.

3. Twee ghebroeders t'saemen, noch vader ende sijn kindt, oft sijndochters man, en sijn nimmermeer te gader, noch twee gheswagheren dietwee ghesusteren hebben, oft de ghene die d'een den anderens suster heeft,t'saemen en moghen niet dienen in 't regiment vander stadt, dat is beijde tegader schepenen, gheswoorens oft rentmeesters, oft de eene schepen,gheswooren oft rentmeester.

4. Voor de voorschreven schepenen, ghesworen ende raedt hooren terechte ende werden betrocken ende beslieht saecken van differentien endediffentien tusschen partijen, als van kijvagien, leelijckheijt op te segghen,van scheijdinghen ende deijlinghen der goeden te heijsschen, ende hoe mendie doen sal van weerden ende onweerden, van hueringhen, 't sij vanerfven, huijsinghen oft dienstboden, van ghebuerlijcken rechten, vanmomborijen te aenveerden, ende der weesen saceken, swarigheden opambachts brieven, ende des daeruijt spruijt, van des voorsters, schuttersende andere salarisen, van keuren, breucken ende andersins der stadtstatuijten ende ordonnantien aengaende, van circumstantien der dinghenoft wercken, hoe die behooren te zijne, ende van dierghelijcke personeleactien.

p 24

5. Die schouteth noeh gheen van s'princen dienaeren en behooren niettotter voorschreven cameren recht: maer alleen de ghene die hebben eedtghedaen, raedt te ghevene ende raedt te helene; dan, ofter waerenghetuijghen te eeden, momboors eedt af te nemene, oft conclusie te nemeneteghens de ghene die teghens der stadtsrecht ghedaen hebben; ende enheeft gheen macht, om ter cameren eenighe saecken van officie weghen uijtte stellen, oft terminatie te helpen gheven.

6. Schepenen, gheswooren ende raedt metten rentmeesters zijn alleenjugien ende rechters competente, ghevende uijtterlijck terminatien, uijt-spraecken ende appoinctementen tusschen partijen, sonder vanden schoutethghemaent te zijn, ende de selve terminatien, uijtspraecken ende appoincte-menten moet men voldoen ende achtervolghen als schepenen vonnissen, endewort oversulcks daer oock af gheappelleert.

7. Wie ijemanden ter voorschreven cameren, recht betrecken wille, moetdaertoe oorlof ende consent hebben ten minsten van een vande wethouders,om zijn wederpartije te doen daeghene teghens eenen woonsiagh voornoene te compareren voor schepenen, gheswooren ende raedt.

8. Alle daghementen teghens den voorschreven raedtdagh, soo wel vanghetuijghen als andersins, moeten gheschieden bij eenen vande stadtsboden,behalven in saecken den heere aengaende, daerinne den vorsters 't reclitvan dachmaeckene competeert.

9. Als eenighe partije ten raedtdaghe beklaeght wordt van saeeken tervierschaeren ende ten lantghenechte te behoorene, mach daeraf declineren,eijsschen de saecke ter vierschare, ende wort ten goetduncken van schepenen,ghesworen ende raedt de saecke ter vierschaere verklaert.

10. In alle saecken heeft partije ghedaeghde eenen dagh van berade omantwoorden, ten waere in saecken daerop die vander weth dochte dattergeenen dagh van noode en waere, in welcken ghevalle de ghedaeghde tenselven daeghe naer ordonnantien vande weth alsdan is ghehouden teantwoordene.

11. Als eenighe partije ghedaeghde geappoincteert ende verklaert wordtten selven daeghe te moeten antwoorden, oft versteken zijn ende blijven,ende dat de selve gbedaeghde oft procureur voor hem daeraf protesteert vanappellatien, oft appelleert, ende daernaer van sijn appellatien binnen

p 26

middelen tijde declineert, en wordt ten anderen oft naestvolghenden daegheniet ontfanghen van antwoorde, maer naervolghende den voorgaendenappoinctemente in krachte van ghewijsde ghegaen ende ghebleven, blijft hijdaeraf versteken.

12. Item van't recht te besitten ter raedt-camere en wordt s'jaers gheenvacantie ghehouden.

CAPITTEL V.

VANDEN RECHTE DES RENTMEESTERS ONS GHENADIGHS HEEREN S' HERTOGHEN VANBRABANT IN HERENTALS.

1. Den rentmeestere metten schepenen des hertoghen toe-behoort kennissein't manen van alle goedinghen, verpandinghen ende erffenissen van huijsen,erfven ende goeden onder den hertoghe gheleghen.

2. De voorschreven rentmeestere houdt sijn ghenechte, sonder vierschaerete bannen, met schepenen, op den stadthuijse, alle woonsdaeghe van achtdaeghen tot acht daeghen voor noene, ende partijen stellen borghe endeprocederen gelijckmen doet voor schouteth ter vierschaere.

3. Voor den voorschreven rentmeester bedinghtmen alle differentien endeactien personele, als inden eersten van erven, onterven, van panden endetoepanden te setten, van als iemandt sijnen coop oft anderen weijghert tevoldoene, 't zij vanden principaelen, van verdierghelt oft dierghelijcke; maeris de actien reel, als waer eenighe erfve oft rente oft goet toe behoort,behoort te rechte voor den schouteth ter vierschaere op den lantghenech te.

4. De rentmeestere mach metten schepenen alle waterloopen beleijdenals van doene is, ende ten vonnisse van hen de ghebreeckelijcke calengierenende doen executeren bij den schouteth oft sijn dienaers.

CAPITTEL VI.

VAN NADERSCHAPPEN.

1. Alle approiximatien, calengieringhen ende vernaerderschappen behoo-ren alleen te rechte voor den rentmeestere ende schepenen.

2. Alle approiximatie, vernaderinghe ende calengieringhe is drijder-

p 28

hande: eerst als van bloetsweghen, ten tweeden van deelsweghen, ten der-den van beschaedtheijt van gronts-ende servituijtsweghen.

3. Die eenighe verkochte goeden wilt vernaderen oft calengieren, moethet te kennen gheven den rentmeestere des hertoghen, als erfheere, indetegenwoordigheijt ten minsten van twee schepenen, ende stellen onder hunsilver ende gout, met eenen borghe, presenterende al te voldoene dat decooper soude moeten voldoen indien hem den coop van 't verkocht goet bleve,ende te verklaeren uijt wat oorsaecke, 't sij van bloedtsweghen, van deels-weghen, ende [ofte] van beschaedtheijt van gronts- ofte servituijtsweghen, hijde calengieringhe doet, ende daernaer, door manissen des voorschreven rent-meesters, ten wijsene vande schepenen, worden teghens den eersten alsdantoekomenden dagle van rechte cooper ende vercooper voor ooghen ontboden,om inder waerheijt den vercoop metten conditien onder eedt te verklaren,ende dat ghedaen en machmen t'vercochte goet niet goeden noch ervenvoor aende tijdt de materie van calengieringhe en is ghefinieert.

4. Van bloedtsweghen machmen calengieren den vercooper ten vierdengrade oft lede, wel naerdere maer niet voordere bestaende, ende dat alleenvander zijde daer de vercochte goeden af ghekomen zijn, soo verre nochtansde calengierdere in't vercoopen niet gheconsenteert en heeft; ende de naestevanden bloede wort gheprefereert, al hadder een vanden bloede ghecocht;ende oft het iemant vanden bloede ghecalengiert hadde, ende een anderdaernaer quame des [die] naerder ware vanden bloede, sal de selve voorgaen,hoewel [hij] naer den tijdt ghecalengiert heeft.

5. Calengieringhe van deels-weghen ghebeurt als de approximateur oftcalengierder in, tot oft aen t'vercocht goet heeft paert, portie oft gherech-tigheijt in erfdomme, ende mach't daerdoor calengieren, soo verre hij oockin't vercoopen niet gheconsenteert en heeft; ende calengieringhe van deels-weghen gaet voor alle bloedt, al waert soo dat van bloedtsweghen eerstende alvoren de calengieringhe ghedaen ware.

6. Ende als twee persoonen deel hebbende in een vercocht goet vernade-ren, soo volght de naderschap den ghene die d'meeste deel heeft; ende daerde deelen even groot zijn, soo volghtse diese eerst ghedaen heeft, nietteghenstaende dat de andere vande vercoopers bloede waren, want d'bloetin calengieringhe van deelsweghen niet ghekent en wort.

7. Calengieringhe van beschaetheijt van gronts- oft servituijtsweghen

p 30

ghebeurt als des calengierders erven oft huijsinghe metten vercochten grondevoor eenen chijns oft rente zijn t'samen verbonden ende verpant oft veron-derpant, oft met eenighe servitute belast, als met ghemeijnen muren, priva-ten, waterloopen, ghemeijn doorganghen, ghemeijn borneputten endedierghelijcke servituijten; ende thoonende bij den calengierder sulcken ver-pandinghe oft veronderpandinghe, moet hem de calengieringhe volghen,ghelijck oock doet van imaginarie beschadigheijt ende der voorschrevenservituijten al, ten sij dat de verpande oft veronderpande goeden des calen-gierders daeraf ende vande servitute ende beschadigheijt behoorelijck voordat[9] vander calengieringhe ende wettelijck ontlast waren, in welcken ghe-valle de calengieringhe soude cesseren.

8. Item, alle goeden, t'sij in speciale oft ghemeijne voor eenighen chijns,erffelijcke rente oft pacht verbonden staende, ende dat alsulcken chijns,erffelijcke rente oft pacht vercocht wort, soo mach de ghene die eenighevande selve goeden voor dien chijns, erffelijcke rente oft pacht verbondenhem toebehoorende besit, alsulcken vercochten chijns, erffelijcke rente oftpacht calengieren ende vernaderen van grontsweghen, ende dat doendesijnen gront suijveren, soo verre hij in't vercoopen niet en heeft ghecon-senteert, ende dat voor sulcken prijs als die vercocht oft verandert is, endedit gaet voor calengieringhe van bloets-ende van deelsweghen.

9. Als meer persoonen eenighen chijns, rente oft erfpacht calengierenwillen van grontsweghen, moet de ghene die den principalen pant oft dengront principaelijck verbonden besit, gaen ende gheprefereert worden voorden toepand ende den besitter des selfs; ende daer de gronden even ghelijckverbonden zijn, wort gheprefereert ende moet voorgaen dien d'meestendeelvande verbonden goeden toebehoort, hoewel een andere zijnder [zijne]calengieringhe [eerder ?] ghepresenteert hadde.

10. Calengieringhen van goeden die niet vercocht en zijn met drij kerck-gheboden staen altijts open; ende die vercocht zijn met drij kerckgheboden,ende daernaer ghegoeijt, staen om te calengieren open veerthien daghennaer de goedinghe, ende daernaer niet.

11. De approiximateur oft calengierdere is schuldigh, ten versoeke van-den coopere, sijnen eedt behoorelijck aen Godt ende zijn heijlighen te doen,

p 32

dat hij de calengieringhe ghedaen heeft ende doet voor sijns selfs behoef,sijns selfs ghebruijck ende niemants anders, ende sonder daertoe vaniemanden toeghemaeckt oft ghesproken te zijn.

12. Wanneer iemant met een ander pure manghelinghe doet van landtom landt, huijs om huijs, oft andere onruerende goeden d'een teghen d'an-dere, sonder eenighen prijs oft bate toe te gheven, soo en valter gheencalengieringhe, ende cooper ende vercooper sijn, ten versoecke des calen-gierders, hen ghehouden te expurgeren onder eedt, dat zij daerinne endedat doende niet doleusselijck ghewandelt en hebben.

13. Alle hueringhe ende pachten van erven oft huijsen aenghegaen oftghemaeckt in fraude vanden approiximateur, ende om hem van zijnenrechte te frustrerene, sijn nul ende van onweerden, al ist soo dat de cooperde huerlinck selve niet en is, noch de huere van eenen anderen overghe-kreghen; maer als de hueringhe in fraude des calengierders niet en isghedaen, soo blijft de huerlinch in zijn ghebruijck, alwaert soo dat hij waercooper vanden ghecalengierden huijse oft erve.

14. Niemant en mach naer de calengieringhe sijn recht van calengieringheden cooper wederom overgheven oft transporteren, dan wettelijck voorrent-meesteren ende schepenen.

15. Item, de calengierder moet voldoen den coop ende allen t'ghene datde cooper was schuldigh te voldoene, ghelijck inden eersten coop wasbevoorwaert [ende], ondersproken, maer voorder niet.

16. Den cooper mach metter ghecochter erven oft huijse sijn profijt doen,in't verhueren oft bewoonen, totter calengieringhe toe; ende alle profijtenende innekomen daeraf komende volghen den cooper soo langhe ende totaende tijdt de calengieringhe is gheinterjecteert; des moet de cooper soolanghe den chijns ende commer daer uijtgaende betalen sonder cost oft lastdes calengierders.

17. De calengierder gheobtineert hebbende in sijnen naderschap, oft hemde calengieringhe bij den cooper bekent zijnde goet tijdts voor den noen,moet binnen sonnen-schijn van dien daghe de ghereede penninghen vandecoopmanschappe, die sonder dagh te betalen sijn, betalen, ende voor die opdaghen te betalen sijn, ende andere voorwaerden ende conditien vancoopmanschappen, stellen goede sufficiente cautie ende borchtochte binnenHerentals oft jurisdictie der selver executable, al op de pene van sijndernaderschap versteken te zijne.

p 34

18. Item, wanneer de cooper sijne penninghen tot des calengierders huijseniet halen en wille, oft doen halen, soo ghestaet de calengierder midts over-tellende ende leverende den cooper sijne verleden [verleijde] ende betaeldepenninghen op den stadthuijs voor schepenen.

19. Nadien de cooper alsoo'voldaen is vanden coopmanschappe, is hijghehouden den calengierder daerinne te vestighen, goeden ende te ervenmet hout ende halm ende met verthijdene, doende waerschap ende klaer-nisse naer der voorschreven stadts-recht.

20. Van alle erf-goeden ende huijsen die uijtghewonnen zijn ter vierscha-ren voor rente, pacht oft schat-schult, en valt gheen calengieringhe.

21. In erffelijcke chijnsen, renten ende pachten, weder die quijtbaer zijnoft niet, worden voor onruerende goeden ghehouden, ende valt in't ver-coopen vande selve naderschap ghelijck in't vercoopen van andere onruer-lijcke goeden.

22. Huijsen niet hebbende veertigh roeden erfs metten huijse daeropstaende en sijn, naer der stadt-recht van Herentals, niet calengierbaer danvan gronts-weghen ende chijns-, rente- oft servituijt-weghen; maer huijsenhebbende veertigh roeden erfs oft daerover sijn calengierbaer als onruer-lijcke goeden.

23. Hout staende inden eersten struijck van sijnen plantagien wordtghehouden als omberuerlijck goet, ende is oversulckx calengierbaer.

24. Den calengierder volghen alle afghedaen ende ghevelde vruchtenop't ghecalengiert goet voor de calengieringhe ghewassen, soo verre dievande gronden niet en zijn.

25. Den calengierder moet den cooper'restitueren, mette principalepenninghen vanden coope, alle noodelijcke reparatien die den cooper heeftmoeten doen.

26. Alsoo voor den rent-meesteren bedinght wort actie ende trecht vancalenghieringhe, soo doet oock van alle interlocutoire ende accessoire actenende questien, als van verdanighen[10] [verdane?] ghelden te gheven, vanverschenen chijnsen oft renten op de goeden vervallen te betalen, t'sij bijcooper oft naderlinck, ende van ghelijcke oock van erf-penninghen.

p 36

27. Als iemant eenigh huijs oft erve bij hem ghecocht sijnde verhuert,ende daernaer een andere dien coop calengiert, die hure is nul eude vanonweerden, ten sij dat den calengierder believe die van weerden te houden.

28. De calengierder en heeft door zijn calengieringhe niet meer rechtsdan de cooper en hadde, oft ghehadt en soude hebben indien hem den cooponcalengiert en hadde gheweest.

29. Als eenighe gront-chijnsen oft ontquijtbaer renten ghetransporteertoft vercocht worden, alsdan mach de eijghenaer vanden pande voor denvercochten chijns oft rente verbonden staende, de prijs [de naeste sijn van-den coope der voorscreven rente ende voor den selven prijs[11],] indienthem belieft, ende dese actie is perpetuel.

30. Item, alle calengieringhe is gheboren terstont als den coop gheslotenende den palmslagh ghegaen is, maer, believet den calengierder, hij machwel vertoeven totten tijde ende inder vueghen als boven gheseght is.

CAPITTEL VII.

VAN RECHTEN DER JOUFFROUWEN VAN BERGHEN IN HENEGOUWE.ENDE HEURS MEIJERS.

1. De jouffrouwen ende capittel vander kercken van Sinte Woutruijdcnte Berghen Henegouwe hebben, binnen der stadt van Herentals ende vrijheijdtder selver, heerlijckheijdt ende een bancke van rechte op heur selven,settende daertoe eenen meijer, die van heuren weghen mach aen- endeaf-setten ende eeden seven schepenen, verscheijden van den schepenen deshertoghen; maer die schepenen is onder den hertoghe, mach oock onder devoorschreven jouffrouwen schepen zijn; ende al waer een man ghesetenonder den hertoghe, den meijer mach hem nemen, ende hij moet dienen totsijnen schependomme; ende alwaert oock een man glleseten onder denerfdom der voorschreve jouffrouwen, hij mach worden gheëligeert, endemoet dien niet teghenstaende dienen onder den hertoghe.

2. De voorschreve meijer hout sijn vierschare buijten aen den stadt-huijseonder een logie; hij bant zijne vierschare soo als de schouteth sijn ghe-

p 38

nachten sijn, [des][12] woensdaeghs voor noen, van veerthien daghen teveerthien daghen, ende moeten partijen aldaer d'een d'ander borghe stellenals voor den schouteth.

3. Den meijer behoort alleen d'maenen ende giften te ontfanghen endete gheven tusschen partijen, van transporten, verpandinghen ende waer-borghen te stellen diemen doet van oft op eenighe huijsinghen, erf-gronden,erf-renten oft van lijftocht-renten onder den erfdom der voorscllrevenjouffrouwen ghestaen enden gheleghen, maer van gheen andere, ende inden saecken dien aengaende den vrouwen momboirs te leveren.

4. Voor den voorschreven meijere met sijnen schepenen worden alleenbedinght differentien ende actien reele vande voorschreve huijsinghen, erffe-lijckheden ende lijf-tochten onder de voorschreven jouffrouwen gheleghen,maer gheen andere; ghelijck als iemant sulcke huijsen, erffelijckheden oftrenten vervolght met rechte, als sijn proprie goet, oft voor eenighe schultoft ghebreck, oft bij naderschappe daertoe niet te komen(?), ende daeraf metschepenen wete te doen, al ghelijckmen doet onder den hertoghe; ende totdien actien personnele van erven ende onterven; ghelijck als iemant weijgertdaeraf te voldoen sijnen wederman, oft alsmen versoeckt d'erfpenninghenvanden cooper te hebbene eer hij wilt erven die, [dit] behoort te rechte onderden meijer, want t'is d'accessoir vander voorschreven erffelijckheden; maerwaren sulcke erf-penninghen gheloofde schult na den erfdom, in sulckenghevalle is't schat-schult, sonder als accessoir te smaeken de nature vant'principael, ende behoort den cas daeraf alsoo voor den schouteth endezijne schepenen.

5. Soo wie zijns erf-chijns, erf-pachts oft lijftochts ghebreckt op eenigheder voorschreve panden onder de voorschreve jouffrouwen gheleghen, moett'selve voor den voorschreven meyer ende sijne schepenen vervolghen metvoor-daghen, alsmen doet onder den hertoghe; ende soo verre teghens denvierden dagh van voor-daghen niemant hantvullinghe noch betalinghe endoet, soo worden de panden daerop ghevolght is den heijsschere, termanisse s'meyers, door vonnisse van schepenen, ghewesen ter leveringhe,ende dien naervolghende ghelevert in't voor-jaer, om die te houden jaerende dagh, met ghetijdigher vromen ende sonder verbaelmonden vande

p 40

panden, ende ten eijnde des jaers wettighe rekeninghe te doen diesebegheert; ende jaer ende dagh gheleden sijnde, moet de heijsscher weder-kommen ter vierscharen ende volghen ghelijck hij in't voor-jaer ghedaenheeft, tot op sijnen vierden dagh van rechte ende noot-dagh, betoonendesijnder erfdom ende ghewarighen zijnder achterstel metter eedt; ende enwort hem alsdan noch gheene betalinghe ghedaen, in sulcken ghevalle levertde meijere, ten wijsen van schepenen, den heijsscher de aenghenoempdepanden met den toebehoorten als t'sijne, om die te vercoopen ende zijnschult te innen metten costen, alsmen doet onder den hertoghe.

6. Item, onder den meijer machmen voor schat-schult voor-daghen opde erven als er ghebreck is van have, ende wort dat ghevolght met drijghenachten, maer niet meer; ende en kompter niemant de beklaeghdegoeden naer behoorlijcke wete oft proclamatie verantwoorden oft ontsetten,ende de heijsschere ten eersten daernaest volghenden ghenacht-daghe zijnenheijsch ende schult bethoont oft ghewaright, soo worden hem de selve goe-den ghelevert, om ten bij sijnen[13] meijer ende schepenen bij subhastatien tevercoopen, ende vande penninghen daeraf komende t'sij[14] te nemen met-ten costen, sonder verbaelmonden, behoudelijck een ieghelijck sijnen rechte.

7. Item, alsoo eenighe erven resort hebben ende ligghen soo wel onderden hertoghe als onder den meijer, ghevende elcken van hem chijns, endeals die worden vercocht, verpant, [ofte] ghetransporteert, moet methof-rechte van beijden gheschieden.

8. Item, alsoo veele (?) erven, bij verscheijden stucken gheleghen, eenigheonder den hertoghe ende eenighe onder de voorschreve jouffrouwen, ver-cocht ende oock renten bekent worden op panden gheleghen onder devoorschreven hoven, verscheijden als boven, competeert d'manen henbeijden, elck met zijne schepenen, ende worden de brieven daeraf ghepas-seert ende uijtghegheven onder den zeghele vande schepenen van beijdede hoven t'samen aen eenen brief; ende t'ghebreck vander betalinghe dierrenten vervolghtmen oock voor beijde de hoven, de meijer met sijne schepe-nen sittende bij consente vanden schouteth bij hem met zijne schepenen,oft men volght verscheijden in elck hof, soomen wille.

p 42

9. Die hooghe heerlijckheijt vanden erven ende goeden gheleghen onderde voorschreve joufvrouwen behoort den hertoghe alleen, soodat de schou-teth daerop alleen mach arresteren, kommeren ende vanghen, ende anderepersonele actien exerceren.

10. Als is een man gheseten onder den meijer, hij ende sijne havebehooren ter jurisdictien vanden hertoghe, ende moghen van alle personeleactien beticht ende aenghesproken worden voor den schouteth ende sche-penen des hertoghen, ende nergerincks el, alwaert oock soo, dat eenigheschulden quamen vande voorschreven jouffrouwen goeden, als thienden,schutterijen, oft van verdier-penninghen[15] van erven onder hen gheleghen.

11. Totter gherechtigheijdt der voorschreve jouffrouwen in Herentals iseenen schuttere, die alle beesten schutten magh, die bij hem oft anderepersoonen ghevonden worden in iemants schade, ende worden te sijnderschutkoijen ghestelt op sekeren salaris daertoe staende.

12. De voorschreven meijer mach, van des voorschreve capittels-weghen,elckx jaers, van S. Machiels-dagh snoenens tot op den derden daghe snoe-nens achter een volghende, het water vander rivieren vander Nethen laetenloopen, ende de deuren vander arcken daertoe doen optrecken, endeghedurende dien tijdt jaghen, vlieghen ende visschen over alle de jurisdictieder stadt van Herentals; ende tot kennisse der heerlijckheijt, soo laet devoorschreven meijer alle jaren op Sinte Baven-dagh den school-kinderen,om te vanghen, in't midden vander merckt loopende een levende wiltconijn, ende des avonts gheeft hij, met wassen kerssen, een maeltijt denschouteth, schepenen, gheswoorenen ende raedt, met die vander ouwerweth, met zijne schepenen, met alle andere die in eedt ende dienste zijnvande stadt.

13. Alle vonnissen, t'sij interlocutoire oft diffinitive, bij den schepenenonder den voorschreven meijer ghegheven, sijn appellabel immediate voordie van Antwerpen.

p 44

CAPITTEL VIII.

VAN ARRESTEMENTEN ENDE BEKOMMERINGHE.

1. Wie eenigh arrest oft bekommeringhe aen sijnen schuldenaer, den selventot Herentals oft onder de vrijheijdt der selver vindende, wilt doen doen,moet t'selve gheschieden bij den schouteth oft sijne dienaers, ende naer denversoecke is de schouteth oft dienaer t'selve ghehouden te doen; ende dencrediteur moet den ghearresteerden aensprake doen op sijnen derden dagh,goet tijts voor den noen, voor schouteth ende schepenen, betalende voor deeerste vierschare den heere zijne boete, schepenen oorconde[16], ende bovendien ende alle andere vierscharen voortaen ten coste van onghelijcke twin-tigh stuijvers; ende oft partije alsoo voorts van drij daghen te drij daghenniet te procederen en begheerde, moghen de saecke ten lant-ghenachtestellen, sonder alsoo voortaen eenige vierschaer te moeten gheven.

2. Item, de dienaers, eenigh van hun, oft bij heuren ghebreke die schou-teth, versocht wesende eenen van buijten oft zijn goet present ende voorooghen wesende te arresteren, ende t'selve niet en deden, noch doen enwilden, ende daerover den man oft goet lieten gaen sonder den crediteurmet sufficiente cautie versien te zijne, oft anders de schult te betalen daer-voor bij ghearresteert ware oft versocht te arresteren, soo soude alsulckenschouteth oft dienaer, daeraen 't ghebreck ware, ghehouden sijn den credi-teur te betalen van sijnen credite.

3. De schouteth noch sijne dienaers en moghen t'goet van eenen poortereoft inghesetene der stadt oft vrijheijt van Herentals, niet vluchtigh wesende,niet arresteren voor eenighe schulden oft actien, ten ware dat sulckx bijvonnisse van schepenen ware gheordonneert, oft dat de arrestant t'selvebegheerde sijne te maeken, oft pretendeerde daer aende[17] paert ende deelte hebben.

4. Item, een vrempt persoon alhier ghearresteert moet ter vroenten inachten[18] gaen tot aen den tijt hij sufficiente binnen-borghe ghestelt salhebben van alhier te rechte te staene ende t'ghewijsde te voldoen, ten ware

p 46

hij gheen borghe ghekrijgen en conste, ende dat schepenen, considererendede gheleghentheijt vander saecken, ordineerden dat hij ghestaen soude metcautie possible (?), te weten juratoire.

5. Gheen persoon van buijten, wesende in eens poorters oft inghesetenehuijs, en mach aldaer in persoone niet ghearresteert noch bekommertworden, maer wel daer buijten.

6. Een vrempt persoon willende eenen anderen vremden persoon oft sijngoet alliier doen arresteren, is ghehouden terstont borchtochte te stellendoor poorters sufficient sijne[19] na gheleghentheijt vander saecken voor allecosten, schaeden ende interesten die ter saecken vanden arrest soudenmoghen komen, ende oft die saecke bij tijde beswaerde, soo souden deborghen die moeten verstercken.

7. Die binnen sijnen huijse oft bewaernisse aennempt ennighe ghearres-teerde goeden, ende die daerboven wegh laet draghen oft versteken, isschuldigh te verantwoorden ende inne te staen voor de schult daervoort'selve goet ghearresteert was gheweest.

8. Alle jaren is tot Herentals een jaermerckt, te weten smaendaeghs naerBamisse, ende wort vrijheijt der selver te voren uijtgheblasen als durendeveerthien daghen voor de voorschreve merckt, ende veerthien daghen daer-naer, dat niemant van schat-schulden en mach bekommert, ghedeteneertnoch ghearresteert worden, in persoone noch in goeden, ten ware van schul-den binnen der selver merckt ghemaeckt.

9. Niemant en mach eenighen persoon oft goet voor civile saecken inarreste houden, als hij sufficiente cautie gestellen kan van te rechte te staenende t'ghewijsde te voldoen voor de actie datmen op hem oft op't goet pre-tendeert.

10. Een vrempt persoon ghearresteert sijnde moet ten contentementvanden arrestant borghe stellen, oft anderssins sufficiente; ende ofte deofficier borghe ontfaet niet sufficient, noch daer de arrestant mede te vredenis, soo is ende blijft in sulcken ghevalle de officier selve borglle; ende indiende ghearresteerde gheen cautie en kan ghestellen, moet blijven in achten[hachten] totter decisien van [de] materien van arresten.

11. Een iegelijck mach zijn ghearresteerde goeden onder cautie ontslagen

p 48

begeerende in rechte ghehoort te worden, alwaert oock soo dat daeropwierde met rechte ghevolght, ende dat soo langhe t'vervolgh duert totteruijtwinninghen excluijs, maer daernaer niet.

12. Een ieghelijck wort ghehouden voor fugitif die hem latiteert, verborchtoft zijne goeden habandonneert, oft hem hout op ghewijde plaetsen, oftelwaerders occulteert, ende mach in sulcken ghevalle op sijne goeden tervierscharen ghevolght worden voor sehult.

13. Nae fugie, de welcke staet ten verklaren vanden schepenen, gheswoo-ren ende raet, en mach gheen fugitive disponeren van sijne goeden metminnen, noch anderssins veronderpanden noch bewijsinghen doen den eenencrediteur meer dan den anderen in prejudicie van zijne ghemeijne crediteu-ren; ende oft iet dien contrarie ghedaen wierde, dat t'selve sal wesen endeis metter daet van onweerden.

14. Gheen goeden en moghen debite uijtghewonnen worden, sonder eerstende alvoren behoorelijcke wete ghedaen te zijn in oirconden van sche-penen.

15. Een ieghelijck mach in't ghewarighen ende affirmeren van sijnderschult de selve wel verminderen, maer niet vermeerderen.

16. Alle man die zijn goeden oft eenighen huijs-raet vercoopen oft doenschatten wille, moet dat doen bij den ghesworen op-roeper appreciateurende zijnen ghesworenen clerck; soo verre de ghene te diens versoeck degoeden vercocht worden begheeren dat d'op-roeper de penninghen op-brenght, soo heeft een ieghelijck daer ghecocht hebbende dagh van beta-linghe ses weken naer den vercoop-dagh, ende binnen veerthien-dagliendaernaer moeten de op-roepers die penninghen op-brenghen; ende dit alop parate executie; ende in sulcken ghevalle heeft d'op-roeper den twin-tighsten penninck; ende bij soo verre partije te diens versoecke de goedenvercocht worden selve de penninghen willen ontfanghen, hevet d'op-roepervan elcken gulden een oirt stuijvers, ghelijck hij oock doet van schattenende apprecieren, naer luijdt vander ordonnantien daerop ghemaeckt.

CAPITTEL IX.

VANDEN POORTERS RECHTE.

1. Niemant en mach poorter van Herentals ontfanghen worden, dan die

p 50

ghene die schepenen, ghesworenen ende raedt daertoe duncken bequaem,t'sij onder borghe oft anderssins, ende ten sij dat de selve jaer ende daghcontinuelijck binnen de vrijheijt der voorschreven stad van Herentalsghewoont hebben; ende die poorter ontfanghen is mach drij ses weken uijt-zijn elcks jaer sonder ontvrijen; ende oft hij binnen drij jaren naer dat hijontfangen ware hem ontpoorterde, moet gheven drij croonen Vranckrijckden heere, der stadt ende Woutruijen.

2. De voorschreve stadt en bevrijt gheen buijten gheseten poorter nochpoortersse ten sij dat hij oft sij met hender meester familien binnen dervoorschreven stadt oft vrijheijdt der selver woonden.

3. Tot Herentals zijn acht ambachten, te weten: wullen-wevers, brouwers,gereijders, vleeshouwers, cremers, backers, volders ende smeden, ende dieeenigh van dien ambachten binnen der voorschreven stadt heeft vol-ghe-leert, wordt als vrij alomme ontfanghen.

4. Niemant en mach binnen der voorschreven stadt eenigh ambacht han-teren, voor-venster houwen, noch poorters neiringhe doen, ten sij dat hijeerst poorter der selver stadt ontfanghen sij, ende daertoe onsen ghenadi-ghen heere ende der selver stadt eedt van ghetrouwigheijt ghedaen.

5. Enckelijck die binnen der stadt van Herentals is in een vrij ambacht,ende hem daermede wilt gheneiren, en mach maer een vande vrije ambachtenhanteren.

6. Alle poorters-kinderen binnen der voorschreven stadt oft binnen harevrijheijdt gheboren, worden voor poorters ghehouden, ende moghen daer-over op den ghewoonelijken salaris in d'ambachten komen.

7. Elck mans-persoon, poorter der voorschreven stadt wesende endebuijten gaen woonen[20] met sijne meeste familie, oft te houwelijcken trec-ken[21] ende sijne bruijt buijten beslapende, sonder oorlof ende consentvander stadt, verbeurt zijne poorterije ende zijn ambacht.

8. Een weduwe naer den overlijden heurs mans blijft poortersse endeambachtsvrouwe, maer en mach niemandt vrijen ghelijck een man doet.

9. Die de poorterije coopt, vrijt zijne huijsvrouwe ende kinderen inpoorterije ende in ambachte, met oock die van zijnen huijsghesinne soo

p 52

langhe sij zijn van zijne familie, maer langher niet; maer gheen bastaerdenen worden ghevrijt.

10. Gheen poorter oft poortersse en mach uijtter stadt noch vrijheijdtder selver ghevuert worden voor eenigh-der-hande misdaet. maer moetaldaer van alle saecken te recht ghestelt worden, navolghende den privilegiender voorschreven stadt verleent.

11. Gheen poorter noch poortersse en vermoghen de eene den anderen,in lijve noch in goede doen bekommeren, arresteren oft te rechte betrecken,voor personele schulden oft actien, buijten der voorschreven stadt, tenware op fugitiven oft suspecte van fugien, op de pene naer inhouden dencorrectie-boeck.

12. Persoonen die binnen der voorschreven stadt oft haerder vrijheijdtghewoont hebben jaer ende dagh continue, ende dat bethoonen konnen metheuren ghebueren, sonder bedecktheijdt, worden ghehouden voor inghe-setenen der voorschreven stadt ende ghenieten de liberteijt ghelijck eenpoortere.

13. Item, soo wie van buijten eenighs poorters oft poorterssen, oft inghe-setenen van Herentals goeden van schat-schult oft voor personele actie, oftcriminele saecken, civile boeten, cueren oft breucken, des poorter soft poor-terssen persoon arresteerde, in wat manieren dattet ware, dede arresteren,deteneren oft in achten [hachten] stellen, namentlijck onder dese naervol-ghende plaetsen,vrijheden en plecken, als onder de vrijheijt van Molle, Balenende Derssele, onder Gele, Oevele, Verlen, Westerle, Hersselt, Yteghom,Meerbeeck, Herenthout, Noderwijck, Ouwen, Bouwele, Pulle, Pulderbossche,Vorselaer, Wechelder-Sande, Vlimmer, Lille, Liclltaert, Thielen, Poerle,Casterle, Rethy ende andere dorpen ligghende maer drij mijlen vander voor-schreven stadt van Herentals, moet te rechte ghebrocht worden voorscllouteth ende schepenen tot Herentals, aldaer de selve poorters, poor-terssen ende inghesetenen van heuren halse, have ende alle personeleoptichten te rechte behooren naer den rechten der voorschreven stadt endeprivilegien hun verleent.

14. Als den voorschreven cas occurreert, soo worden met drij brieven,daeraf de schouteth der voorschreve stadt schrijft van weghen ons ghena-dighs heeren s'hertoghen van Brabant, ende zijnen stadt-recht van Herentalsden eersten; ende inghevalle van niet voldoeninghen, de stadt daernaer

p 54

met twee andere brieven onder den seghele ten saecken, aenden officier van-der vlecken daeronder dattet beslach, arrest oft detentie is ghebeurt, omde ghearresteerde, bekommerde ende ghedeteneerde goeden oft persooncosteloos ende schadeloos te ontslaen, op sulckx, indien iemant daeropiet heijsschende oft thiende [tijende] is, dat sij t'selve komende [komen] doenvoor schouteth ende schepenen in Herentals.

15. Item, soo verre d'officier den voorschreven schrijvene niet en obe-dieert, soo haeltmen hem tot Herentals feijtelijck inne tot zijnen coste tervrouten [vroente], tot aen den tijdt hij den voorschreven schrijvene voldoet.

16. Ende als d'officier een poorter, poortersse oft inghesetenen alsoo incriminele saecken uijtghescreven levert, soo wort de ghehachte poorterghevanghen ghelevert in handen vande dienaers der voorschreven stadt,ende d'officier hem gheacht ende ghelevert hebbende mach hem betichtenvoor schepenen inder vierscharen tot Herentals, aldaer de schouteth vanHerentals, ten versoeeke des officiers van buijten, die nevens hem indevierschare teghenwoordigh sit, zijnen schepenen maent om recht, als ['t] isdoene.

17. Alle officiers ende sijnen [hunne] dienaers, doende eenighe leveringheten schrijvene vanden heere oft vander stadt, sijn vrij van alle arrestein't komen ende weghreijsen.

18. Item, soo wat persoon onder eenigh vander voorschreven vrijheijtoft dorpen gheseten eenighen poorter, poortersse oft ingllesetenen der voor-schreven stadt doet eenighe ghelofte, t'sij voor schepenen, oft voor tweepoorters der selver stadt, ende de ghelovere t'sijnen benoemden daghe nieten voldoet, soo worden, wettelijcken ghebleken vander selver gheloofde,brieven ghesonden inder vueghen als boven aen den officier daerover[daeronder] sulcken ghelover is gheseten, ende is de selve officier ghehou-den den selven ghelovere door t'voorschreven schrijven te bedwinghen,ende in dien te hebben dat hij tot Herentals sijne ghelofte kome betalenende bekennen voor schepenen dat hij de betalinghe komt doen ten inschrij-vene der voorschreven stadt, oft redenen kome segghen, waerom hij des ensoude meijnen te doen.

19. Item, indien de ghelovere niet en compareert, noch dat d'officiersvander vlecken hem metten derden lesten voorschreven brief tot Herentalsin handen vanden officier ons ghenadighs heere t'sijnder gheloften niet en

p 56

levert, soo wort de voorschreve officier door t' gebreck gevanghen inghehaelttot Herentals, inder maniere als boven.

20. Nadien eenighen poorter, poortersse oft inghesetene inschrijf-brievenzijn verleent, en mach van sijnen schuldenaer geen betalinghe ontfanghen,sonder dat de ghelovere de voorschreve bekentenisse ghedaen en heeft, opde pene van vijf peeters.

21. Indien de inghesetene[22] persoon compareert, ende teghens de schultdaervoor hij is ingheschreven begeert ghehoort te zijne, wort vierschare ghe-bannen, ende worden partijen hinc inde d'een in aensprake ende d'andere indeffentie ghehoort, ghelijck in andere saecken; dies en mach in sulcken ghe-valle de ingheschrevene uijtter stadt niet gaen sonder cautie te stellen vanvoorts te rechte te staen ende t'ghewijsde te voldoen.

22. Alle poorteren die tot eenigher officien vander stadt gheëligeert oftghecommitteert worden zijn t'selve schuldigh aen te veerden, ende denbehoorelijcken eedt daertoe staende te doen; ende soo wie des niet endede, soude de heere met zijnen dienaers in des rebellighen goet te zijnencoste soo langhe ligghen tot dat hij daeraf voldaen hadde.

23. De ambachten noch henne regheerders en moghen gheen ordonnan-tien noch statuten maecken sonder expressen consente ende approbatievanden rade der voorschreven stadt, op groote pene, naer inhouden derstadts correctie-boeck ende privilegien hun verleent.

24. De scouteth ende schepenen, ghesworen ende raedt ende elck vanhun hebben macht ende authoriteijt, uijt hun selven ende ten versoecke vanpartijen, voor hen te roepen ende te daghen, soo dickwils als hun goetdunckt, alle poorters ende poorterssen, inghesetene ende andere binnender voorschreven stadt ende jurisdictie van dien woenende, ende zijn diennaervolghende ghehouden te compareren, als vande daghementen wettelijckblijcke, op de pene daertoe van outs ghecostumeert.

25. De schouteth noch zijn dienaers en moghen gheen poortere, poor-tersse noch inghesetene in zijn huijs aentasten, noch uijt zijnen huijse halenoft doen halen; ende die dien contrarie aenghetast oft ghevanghen ware,soude costeloos ende schadeloos in sulcken state als hij te voren was terselver plaetse weder ghelevert moeten worden, ten ware in saecken enorme,

p 58

d'welck die schouteth dien vander weth is ghehouden te ooghen, endedaerop eerst ende alvoren hen consent te hebben.

26. Oft een inghesetene oft inwoonder den anderen schuldigh is tesekeren daghe te betaelen, t'sij van hueren van erven oft anderssins, endehij hem sijns beducht, moet borghe stellen sijnen[23] daghe te betalen.

27. Als iemant iet heeft belooft te betalen ten sekeren daghe op verbeurtevan dobbel oft noch eens soo veele[24] inghevalle van niet voldoeninghe,oft andere pene, en mach t'selve niet hoogher plaetse grijpen voor pene oftverbeurte dat[25] de hellight van 't principael, wel daeronder maer nietdaerover.

28. Oft eenighe poortere, poortersse, inghesetene oft inwoondere pandenvoor sijne schult in sijn handen ghestelt waren, oft daerop ghelt gheleenthadde, eade daerover iemant anders quame, die met recht op de selvepanden volghde, soo moet de schouteth, naer uijtwinninghe, die pandenexecuteren ende behoorelijck vercoopen, behoudelijck dat de ghene, diendie in handen ghestelt waren, aende penninghen daeraf komende, voor zijnschult oft beleeninghe, sal den uijtwinder sonder concurrentie gheprefereertworden.

29. Soo wie ghearresteert, aenghetast oft ghevanghen wordt voor eenigheschat-schult, en mach van niemanden voor andere schat-schult oft personeleactie meer belast worden, hij en ware vanden eersten ontslaghen; maermach den heere adverteren, als hij vander eerster partijen ontslaghen is, dathij dien in achte [hachte] houwe, ende dat doende van dan voortaen spreecktvoor de costen, ende daernaer, dat ghedaen, den selven ten derden daghe inrechte betichten.

30. De schouteth noch ander officiers en moghen in eens poorters,poorterssen oft inghesetenen huijs niet gaen noch komen, oft eenighehuijssoeckinghe doen voorder oft anders dan den poorter, poortersse oftinghesetene ghelieft, ten ware bij expressen voor-gaenden consente vanschepenen, gheswoorene ende raedt, oft d'meesten-deel van hun.

31. Niemant en mach tot dienste der stadt van Herentals ontfanghenworden, hij en sij eerst poortere der selver stadt ende gheboren in Brabant.

p 60

32. De schouteth noch zijne dienaers en moghen gheen poorter, inghese-tene noch inwoondere voor heur civile misdaet oft breucken vanghen oftpanden, sonder voorgaende ordonnantie oft vonnisse vander weth.

33. Alle poorters ende inghesetenen der stadt van Herentals sijn vrij vanalle tollen, soo ende ghelijck zij[26] de poorteren der stadt van Antwerpen.

34. Gheen executie en mach gheschieden binnen den huijse daer eenighevrouwe leght in't craem, immers soo langhe sij inne leght van kinde; ghe-lijck oock niet en mach gheschieden op eenen bruijdegom oft bruijt, op dendagh alsse ghetrouwt zijn, oft eerstmael des avonts te bedde sullen gaenslaepen.

35. Soo wie eenighe brieven verkrijght teghens de costumen, rechten,privilegien oft profijten vande voorschreve stadt, verbeurt een pont ouwts,ende staet daer-en-boven tot correctien s'heeren ende der stadt.

36. Item, de begijnen tot Herentals hebben altijdt ghestaen ende staennoch, ghelijck andere persoonen, onder t'recht der voorschreven stadt, endemoghen met heuren momboir alle contracten debite passeren, soo in't coopen,vercoopen als anderssins; ende costumen tot Herentals over alle ghedencke-nisse onverbrekelijck onderhouden, worden ghehouden voor der stadtpoorters ende inghesetenen recht.

37. Die vande besloten nonnecloosters, gasthuijse, infermerijen, mettenanderen godts-huijsen binnen der voorschreven stadt sijn ghehouden in allegebuerlijcke lasten der voorschreve stadt mede te contribueren, op daervangheexecuteert te worden aen heure goeden.

38. De voorschreve stadt heeft alleen gouvernement over de goeden endeinne-komen vanden ouden gast-huijse in Herentals, ende oock vande materaldaer, met advise vanden heere den merckgrave, aen- ende af-setten, endepreuvenen in't voorschreven gast-huijs te gheven.

39. Eenen poorter mach zijnen sone tot Herentals emanciperen ende uijtsijne vaderlijcke macht doen, altijdt als hem belieft; maer als hij t'selve wiltdoen oft begheert te doen, is ghehouden te compareren voor schouteth endeschepenen inder vierschare, versoeckende aldaer sijnen namentlijcken sonete emanciperen ende uijt zijne vaderlijcke macht ende plicht te doen, endehem sijn selfs vrij man te maecken; ende wort t'sijnen versoecke bij den

p 62

schouteth alsdan den schepenen ghemaent, die alsdan te sijnen maenen metvonnisse wijsen, dat die poorter wel vermach sijnen sone te emanciperenende uijt zijne macht te doen, midts hem ghevende silver ende gout; endede vader hem die alsoo ghegheven hebbende, is ende blijft den selven sijnenaengenaemden sone ghe-emancipeert ende uijt zijnder vaderlijcke plicht,alwaert oock soo dat de sone daerover bij zijnen vader bleef woonen.

CAPITTEL X.

VANDEN VREDE.

1. Die wie den anderen op-loop doet in fellen moede, dat is quetste,sloeghe, worpe, stiete, begote oft handadigh aen hem ware in fellen moedebij daghe, die sal dat moeten doen vreden des selfs daeghs bij sonneschijn;ende zoo verre[27] den anderen op-loop doet in fellen moede inder voorschrevenmanieren bij nachte, die moet dat doen vreden des selfs nachts, ofte binnenden naesten daghe voor den noen; soo wie'tsoo niet en doet ende[28] verbeurttwee guldens peeteren, ende voort, van elcken daghe dat hij buijten vredelaet staen, twee guldens peeteren.

2. De poorteren, inghesetenen ende inwoonderen moeten ter goeder tijdttheuren vrede komen t'elcken ses weken; ende waer sij des niet en daden,verbeuren dan elck twee guldens peeteren; ende soo waer sij eenen daghverletten, op twee guldens peeteren, ende naer de acht daghen op een pontoudergrooten, ende voorts te bedwinghen met heuren goeden; uijtghestekensoo waer een poorter, ingheseten oft inwoonenden man soo verre uijtterstadt ware, dat is te verstaen buijten devier mijlenvander poorten van Heren-tals, dat hij tot zijnen vrede niet ghekomen en coste, ende dat dan eenenvan zijne naesten in zijnen vrede quame sonder argelist, de maeghe soo welmede ghevreet soude zijn als metten principalen, dat dan de poorter, inghe-seten oft inwoonder des is ende blijft sonder verborte; dies moet de poorter,ingheseten oft inwoonder eedt doen, indient de heere ende de stadt desbegheert, dat hij soo verre heeft gheweest, dat hij te zijnen vrede niet enconste ghekomen; ende als hij dan wederkomen is inder stadt, soo moet hij

p 64

terstont weder te vreden gaen, ende zijnen naesten daeraf ontslaen endelossen.

3. Item, allen man, t'sij van binnen oft van buijten, die in eenen vredegheleght wort, moet zijnen vrede versekeren te zijnen vrede te komen;uijtghesteken die poorter die daertoe ghenoech is ghegoeijt, die moetghelofte doen op hem ende op t'sijne, t'sijnen vrede te komen.

4. Item, die van buijten, als zij eenighe poorter oft inghesetenen in vrededoen legghen, oft dat de poorter, inghesetene oft inwoondere eenen vanbuijten in vrede dede legghen, dan moeten die van buijten altijts versekerentheuren vrede te komen.

5. Item, poorteren van binnen moghen den vrede stadighen ende ontfaenvande partijen inden eersten vrede, als t'ghebreck waer aen den heere;ende soo waer eenighe partije weijgherende den poorter den vrede te ghe-vene, ende de poorter dat bethoonen coste, die partije verbeurt twee goudenpeeteren den heere alleen te gheven.

6. Die van buijten en moghen malkanderen in gheenen vrede legghen opeenen mercktdagh, ten ware van stucken ende saecken die den heere endeder stadt vrebaer dochten te zijn.

7. Soo wie jaer ende dagh te vreden komen is oft daerinne gheleght heeft,dat hij daernaer, indien hij ter soenen oft uijtten vrede niet komen en kan,dan voortaen, oft huijs begheert[29] oft wille; den vrede salbegheeren te ver-lenghen een jaer lanck, ende voorts van jare te jare, ende t'elcken eijndevanden jare weder moeten komen tot zijnen vrede, in alder manieren endeformen datmen doet van ses weken te ses weken, sonder arghelist, endeden vrede sal de heere alsoo verlegghen.

8. Waert saecken dat iemant inder vrijheijdt van Herentals gheseteniemanden misdede, ende daeromme uijtter stadt trocke, soo dat zijn mae-ghen, overmits der misdaet wille dat [die] hij ghedaen hadde, hem niet engetroosten zij en dadent vreden, ende dat de gene dien misdaen is binnenden eersten vrede quam aen de stadt begherende der stadt-recht, want hijin vrede geleght ware, begerende uijtte vrede te zijne, beteringhe te ghevenende te nemen naer ordonnantie vande schepenen, gheswoornen enderaedt, soo moet den misdadighen komen binnen den eersten vrede, ende

p 66

nemen ende gheven soeninghe; ende soo waer hij des niet en dade, verbeurtzijn poorterije ende nimmermeer poorter [te] moghen worden hij en moetden heere gheven ses croonen Vranckerijckx ende maeeken der stadt eenroeije muers; uijtghesteken van doodtslaghen ende alle arghelist.

CAPITTEL XI.

VAN PALEN, ERVEN ENDE ERFSCHEIJDINGHEN MET DES DIEN DEPENDEERT.

1. Soo wie palen wille teghen zijnen nabuere oft zijnen reghenoot, moeteerst komen aen schouteth ende schepenen, ende versoecken een palinghe,ende stellen sekere inden rechte; ende dat ghedaen, wijset vonisse doormanissen des schouteth dat hij sal laeten ghebieden ter kercken met eensondaeghs ghebode ouwers ende omsitters te komen op de palinghe terbenoemde plaetse, t'eenen daghe als schouteth ende schepenen ordineren,ende daerteghens doen daghen sijnen thoon, indien hij buijten t'voorschre-ven ghebodt noch eenighe wilt leijden, ende doen daerteghens mettenvorster daghen zijne wederpartije, teghens den welcken hij de voorschrevepalinghe versocht heeft; ende ten benoemden daghe komen schouteth endeschepenen op den gront, ende partijen van wedersijden, elck met zijnenthoon, ende indien den tijdt uijtheijst overhoortmen de ghetuijghen op dengront, ende wort bij den schepenen inspectie oculaer ghenomen ende dewaerheijt ondersocht, ende naer dien den thoon hinc inde geleijt is, dienenpartijen van reproche, oft hen belieft, ende van conclusien in causa, ver-soeekende recht, ende wort daer en tijde [teynde] recht ghedaen, sooschepenen naer ghelegentheijt der saecken ende der voorschreve stadtrechtdunckt te behooren.

2. Alle schouwen niet komende inden vorst vanden huijse moeten soohooge ghemetst zijn ghelijck den vorst vanden huijse.

3. Wie klaghen wille dat zijns ghebueren schouwen, hovene, asten oftandere plaetsen daermen vier stockt sorghelijck zijn, ende anders staen oftligghen dan behoort, die is ghehouden t'selve den wijckmeester van zijnderwijcken te kennen te gheven, welcke wijckmeesters dan terstont t'selve zijnghehouden te denuncieren dien vander weth, om daerop te doen versien alsbehoort.

4. Als de wijckmeesters, oft eenighe van hun, bij hem selven iet weten

p 68

oft vernemen van ghebreck van schouwen, hovenen, asten oft anderssinsdaer de stadt in perijckel soude mede moghen komen, sijn ghehouden tselveterstont den heere ende weth te ooghen, op arbitrale correctie, sonder teverbeijden klachte van partijen.

5. Als de schepenen, om erfscheijdinghe tusschen partijen te doen,gheenen paelsteen en vinden, soo wordet d'erve ghescheijden naer de oudemetserije daerontrent, ende naer der ghetuijghenisse van goede lieden, diealdaer over langhe jaren verkeert hebben.

6. Item, thuijnen ende heijmselen tusschen twee ghebueren erven behoo-ren ten ghelijcke coste op de gherechte palen van [de] twee erven ghemaecktende soo onderhouden worden.

7. Item, daer tusschen de scheijdinghe van erven staen eenighe ghelinten,moet elck de ghelinten onderhouden soo verre de rijchelen komen op zijnezijden; ende t'ghene ghewoonelijck is blint gheheijmt te worden moet, tenversoecke vande nabueren, weder blint geheijmt worden, ten minsten terhooghde vande seven hamer voeten vander eerden.

8. Boomen staende in ghemeijne thuijnen oft heijmselen, ende die staenop zijne rechte palen oft in ghemeijnen erven, zijn ghemeijn, sonderaenschouw te nemen wie die gheplant heeft.

9. Item, die een ghedeckt ghelinte wilt setten tusschen sijn ende sijnsghebueren erve, is schuldigh [dat] te stellen dat den osiedrup ende d'afsettenbuijten zijne erve niet en komen; ende indien twee ghebueren consenterent'gelinte te stellen op den gherechten pael, wort t'selve in sulcken ghevallevan dan voortaen ghemeijn ende oversulckx ghelijck onderhouden.

10. Niemant en mach eenigh huijs oft edificie afbreken, wegh doen oftruijmen in prejudicie vanden rentheffer oft chijnsenaer.

11. Item, in ghemeijne ganghen, oft daer iemant zijn servituijt aen heeftom uijt ende in te gaen, daer en mach niemant iet inne legghen, setten nochstellen, dat den passanten heuren wegh oft den behoorelijcken deurgancksoude moghen eenighssins behinderen oft beletten.

12. Een ieghelijck moet alle zijn waters, hoedanigh dat zij, selve leijdenop ende over zijns selfs erve, alsoo datter niemant hinder, letsel oft ghebreckaf oft bij en hebbe, ten ware dateenigh bescheet daeraf zij ter contrarien.

13. Alle huijsen ende volmaeckte wercken, die iemant op sijns selfs erve,ten wel wetene ende aensien van eenen anderen, sonder contradictie ende

p 70

stooringhe volmaeckt, zijn, hoewel hij redenen hadde van stooringhen,moeten blijven staende tot aende tijdt dattet van selfs vergaet, ende sonderdatmen daeraen mach eenighe reparatie ter werelt doen.

14. Die eenen anderen zijn werck verbieden wille, is t'selve ghehouden tedoen eer d'werck volmaeckt is, rechtelijck metten heere, oft in absentie vanhem met zijnen stadthouder oft dienaers, in presentie van schepenen; endewat naer [het] voorschreven wettigh ghebodt, alsoo ghedaen zijnde, ghe-maeckt ware, moet wederom afghetrocken ende te niete ghedaen worden.

15. Soo wie eenighe palen versteckt oft uijtdoet, bij hem selven oft bijiemanden anders, secretelijck oft in't openbaer, sonder bijzijn vanden heereende weth, oft consente vanden ghene tusschen wiens erve dien is ghele-ghen oft ghesteken (sic), wort ghecorrigeert als diefte ghecommitteert tehebben, ende tot dien van ghelijcken alle zijne hulperen.

16. Die metsen, repareren, decken, plecken oft timmeren wille op t'sijne,bij oft beneven d'erve van zijnen ghebuere, die mach zijne stellinghe maeckenende stellen op ende over sijns ghebueren erve, soo verre hij [t] van sijns selfserve niet en kan ghevueghelijck ghedoen, ter minster schaden ende ghelettevan zijnen ghebuere; ende wat hij breckt moet hij t'sijnen coste ende lasteweder in sulcken state maecken ende repareren.

17. Alle osiedruppen vallende van tichelen oft schalien-daecken ghevenende bewijsen dat de erfdragher vanden selven huijse oft erve, daer datdack toebehoort, aldaer buijten sijnen, maer[30] heeft eenen halven voet, teweten soo verre als den osiedrup valt, oft d'anckerhooft hem streeckt, soodat hem sijnen ghebuere niet naerder komen en mach; ende een iegelijckerve is vrij vanden gronde totten hemel toe, ten zij dat blijckt van eenigheservituijte ter contrarien.

18. Als iemant die eenigh deel van huijsinghen, panden oft erve heeftende zijnen ghedeelte wilt behouden, ende die gheheele panden, huijsen ofterven niet setten noch laten setten en wille te gheven noch te nemen, diemoet ende is alsdan ghehouden consent te draeghen, datmen de gheheelehuijsinghe, panden oft erven ten hooghsten ende bij subhastatien openbaer-lijck vercoope met hooghen, eenen ieghelijck even nae, ende dat doende machsoo wel een ieghelijk die daer deel in heeft als andere verdieren ende coopen.

p 72

19. Item, niemant en is ghehouden langher in ghemeijnschap van huijsin-ghen oft erven met eenen anderen te blijven dan hem en belieft, hoe lutteldeels hij daerin oft aen heeft, maer mach begheeren scheijdinghe endedeijlinghe altijt als hem goetdunckt ende ghelieft, indien den pant is oftbevonden wort, sonder verbaelmonden ende sonder merckelijcke schaden,soo wel vanden eenen als vanden anderen, deelbaer te zijne.

20. Die d'meeste deel van een huijse heeft mach t'selve wel tamentlijckrepareren, als hij die edificie, timmeringhe oft ghebruijck, daertoe dattet tevoren was gheordonneert ende ghebruijckt, niet en verandert, ende deandere deelhebberen vande selve lluijsen zijn ghehouden naer advenant vanheuren ghedeelte die reparatien mede te betalene; ende d'minste deel in'trepareren moet altijts volghen d'meeste.

21. Niemant en mach tusschen verscheijden partijen erven paelen settenoft steken, dan met rechte, oft ten bijsijne ende met consente, wille endebegheerte vande erfdraghers ende proprietarisen van beijden, op de penevan daeraf arbitralijcken ghecorrigeert te worden.

22. Item, twee ghebueren, acces ende toeganck hebbende tot eenderheijmelijcke voute onder d'aerde oft daerboven, sijn schuldigh die tenghelijcken coste te onderhouden ende doen ruijmen als ghemeijn.

23. Mueren tusschen twee ghebueren erve, daer bevonden worden opbeijde sijden blinde vensteren, masiergaten, nothen oft hoofden mettenselven muere ghemaeckt, soo wort sulcken muer ghehouden ghemeijn.

24. Niemant en mach aen eenen ghemeijnen muer iet doen maecken daerbijhij soude moghen verargeren, als ovens, privaten oft dierghelijcke; maerindien hij bij den ghemeijnen muer iet wilt doen maecken, moet eenen muertusschen beijden maecken derd'alven steen dicke, ende dien soo bewaerendat de ghemeijnen muer geen letsel daeraf en krijghe.

25. Item, niemant en magh teghen sijns ghebueren muer legghen eenighemessie, vuijlnisse oft verckensschot, hij en hadde eerst doen maken eenenmuer van ondérhalven steen dicke, ende sijnen ghebueren te wachten vanstanck; ende niemandt en mach aen oft in sijns ghebueren muer oft want ietdoen vast maecken sonder consent van sijnen ghebueren.

26. Die in sijns selfs muer oft want, staende op eenen halven voet oftonderhalven voet nae sijns ghebueren erffve, vensteren heeft oft doet maec-

p 74

ken, die is de selve schuldigh te doen stofferen met ijseren gerden; endevaste ghelasen sonder opdoen, soo verre de vensteren binnen reijckx staen;ende die boven reijeks staen moetmen stofferen met ijsere gerden soo naerbij een dat daerdoor gheen menschen-hooft steken en magh.

27. Niemant en magh ter sijden van sijns ghebueren maecken eenighlicht sonder sijns ghebueren consent, daer noijt gheen licht gheweesten is.

28. Die sijne erfve met opghesette grachten wilt beheijmen, moet tusschende hulte vande grachte ende erfve van sijnen ghebuer laten ten minstenonderhalven voet erfve; ende die eenen put oft savoir sonder metsen wiltdoen graven, is schuldigh dien soo verre van sijns ghebueren erfve te doengraven als de diepte vande grachte oft savoir.

29. Een ieghelijck die eenighe privaten oft putten daertoe dienende wiltdoen maecken op sijn erfve, moet 't selve doen doen ende die soo verrebeheijmen ende besluijten, om eerlijck ende tamelijck daerop te gane endesijnen ghebueren van stanck te behoeden.

30. Item, ghemeijne goten soo tusschen twee ghebueren, daer heurliederbeijder water inne valt, sijn die schuldigh t'onderhouden met goede gotieren,tot ghemeijnen koste ruijmen ende vegen; ende oft sij bij eenen vande tweeghebueren alleen vervuijlde, ghelijck ghebeurt alsmen een huijs deckt oftrepareert, ende dierghelijcke, die moet 't selve alleene t'sijnen koste daerafdoen ruijmen.

31. In 't maecken ende repareren van eenen borneputte, die ghemeijn isvoor de ghebueren, zijn alle de ghebueren, die den selven moghen ghe-bruijcken, schuldigh daeraen ten ghelijcken koste, huijs voor huijs, endetwee hofsteden voor een huijs.

32. Niemant en magh die vuijligheijdt van sijne messien oft verckenscoteter stratewaert uijtleijden, maer behoort 't selve op 't sijne te leijden, datde ghebueren daeraf gheenen stanck oft letsel en hebben.

33. Die sijnen waterloop heeft over ende door eens anders erfve, is ghe-houden in 't gat vanden waterloop te doen stellen een ijsere tralie, om teverhueden dat daerdoor gheen vuijligheijt en gae, ende en magh daerdoorgheen seepsop, pisse, weijxelle oft andere vuijlnisse leijden, dan alleenschoon ende hemels water.

34. Een ieghelijck is gheoorloft voor sijn huijs een vensterbert met een

p 76

dacxken daerboven, dienende tot sijne neringhe, te maken, behoudelijck dathij sijne ghebueren daerbij gheen hinder en doe, anders soude dat staentot discretie van die vander weth; ende die backers en moghen de schildenvan heuren broode niet voorder uijtsteken dan twelff duijmen.

35. Item, die sijnen wech heeft over ende door eens anders erfve, isschuldigh dien te ghebruijckene met ghetijder vroomen, ten naesten cante,ter minster schade, met gheseelde beesten ende met goeder hoeden; endedie bempden, landen oft bosschen heeft ligghende vander straeten, moeteenen uijtgaenden wegh hebben van die voor hun [hem] ligghen, ter minsterschade, ten naesten velde, ter straten uijte ende inne te gaene.

36. Niemant en magh sijn erfve boven den ouden gront oft bodem soohooghe legghen oft neder maecken, dat sijne ghebueren daerbij letsel ofteenighe schade af hebben.

CAPITTEL XII.

VAN SUCCESSIEN, SCHEIJDINGHEN ENDE DEIJLINGHEN.

1. Alle verkreghen ende ghedenatureerde goeden, t'zij huijsen, erfven,renten, chijnsen oft pachten binnen den districte van Herentals ghestaenende gheleghen, ende tot dien alle schatschulden ende actien personele, 'tzij waer dat die gheleghen zijn off de schuldenaers woonen, sijn deijlbaerhalf ende half, ten waere dat anderssins waere bevoorwaert.

2. In successie, soo wel descendente als collaterale, grijpt representatieplaetse ende stadt, als komende inde plaetse van heure ouders oft prede-cesseurs.

3. Al maeckt [maken] man ende wijf ghesamentlijckhen testament, maghde lanckstlevende nochtans, dien niet teghenstaende, de dispositie testamen-tair resilieren, soo verre hun [hem] dat goetdunckt; ende in geen houwe-lijcksche voorwaerde en kan sulcken verbont ghekomen, de lanckstlevendeen heeft optie weder hij wilt genieten de selve voorwaerde, testament oftstadtsrecht.

4. Soo gheringhe vader, moeder, vriendt, oft maghe overleden is, soo

p 78

volghen de goeden des aflijvighen, terstont naer de doodt, sijne kinderen ofterfghenaemen, ende moet de lanckstlevende terstont scheijden ende deijlen,indien dat versocht wordt.

5. De ghemeijne schulden van den sterfhuijse moeten uijt de ghereetstemeuble goeden, actien ende crediten betaelt worden, soo verre die strecken;ende en sijn die voor de schulden niet sufficient ghenoech, soo moet 't selveghehaelt worden op de quijtbaer renten; ende soo waer die oock nietghenoech en waeren, alsdan op de erfgoeden.

6. Onder oft binnen den districte van Herentals, en komt uijt successiegleen tocht, ten waere bij testamente oft anderssints gheordonneert.

7. De crediteurs moghen convenieren ende heur credit verhaelen op denlanckstlevenden alleen, oft op eenighe vande erfghenaemen alleene, wien dathem [hun] belieft, ende altijts elcken een voor al, behoudelijck den gecon-venieerden sijn regres op sijne mede-erfghenaemen ende consorten vandensterfhuijse.

8. De weduwe magh ses weken naer den overlijden in 't sterfhuijs blijvensitten onghestoort, om binnen dien middele te beradene ende te verklereneweder zij 't sterfhuijs wilt repudieren oft niet, op sulcks dat sij niet metallen en magh versteken, bij haer selven oft iemanden anders; ende oft delanckstlevende weduwe, sonder beneficie van inventaris oft consent vandeschepenen, geswoorene ende raedt, naer de ses weken in 't sterfhuijsbleve, en magh daernaer 't sterfhuijs niet repudieren.

9. De lanckstlevende van man ende wijff, die in 't sterfhuijs blijft sittende,ende de goeden vanden sterfhuijs hantplicht, is ghehouden in alle de schul-den des sterfhuijs, salvo regressu voor d'een helcht op de erfghenaemen desoverledenen.

10. Een vrouwe repudierende 't sterfhuijs haers mans, blijft onghelastvan heurs mans schulden; ende als de vrouwe oft weduwe 't selve begheertte repudieren, moet uijt den sterfhuijse gaen, gekleet als sij op den Paes-dagh ter kercken gaet, ende brenghende den sleutel vanden sterfhuijse dengherichte op den stadthuijse, laeten haere renuntiatie daer te boeckestellen.

11. De lanckstlevende van man ende wijf moet staet ende inventarisovergheven van allen den goeden, ende dien bevestighen met eedt, opdatd'erfghenaemen versuecken; ende indien 't d'erfghenaemen goet dunckt,

p 80

moghen den staet ende inventaris voor den eedt reprocheren, contradiceren,recht daerop versuecken ende verwachten; ende bij alsoo d'erfghenaemenniet en konnen bewijsen den selven staet meerder oft minder te sijn, alsdanis de lanckstlevende ghehouden, oft versocht wordt, bij eede t'affirmeren dathij gheen goeden, renten, chijnsen, pachten noch actien meer den sterf-huijse competerende en weet dan sijnen overghegheven staet ende inven-taris en vermelt, ende dat- hij den sterfhuijse concernerende niet en heeftverborghen, versteken versweghen noch verdonckert, bij hem selven oft bijiemanden anders, in fraude vande erfghenaemen, ende soo verre hij naer-maels ijet noch bevonde -oft vernaeme den sterfhuijse in 't gheheel oft indeel te competerene, dat hij 't selve sal den erfghenaemen denuncieren,ende te kennen gheven, ende dit aldus doende, daermede ghestaet delanckstlevende.

12. Item, persoonen van buijten, 't zij kinderen oft erfghenaemen, wil-lende in eenigh sterfhuijse binnen der voorschreven stadt oft vrijheijt derselver komen deijlen, zijn schuldigh den anderen erfghenaemen t'heurenversuecke sufficiente borghe te stellen, aleer sij in 't sterfhuijs sullen ontfan-ghen moghen worden, van in hun regard ende contingent te betaelen delasten ende schulden vanden selven sterfhuijse, ende anderssins de saeckendes selfs sterfhuijs aengaende binnen der voorschreven stadt te rechte testaene, ende 't ghewijsde van dien oft dier hooft-bancke te voldoene.

13. Item, een weduwer oft weduwe, ende insghelijcks kinderen oft erf-ghenaemen, blijvende in eenigh sterfhuijs, ende aenveerdende de goeden desaflijvighen, ende simpelijck hem draeghende erfghenaem vanden overlede-nen sonder beneficie van inventaris oft decreet vanden rechter, moeten alleschulden ende lasten vanden sterfhuijse betaelen, al waert oock soo dat delasten ende schulden vanden selven sterfhuijse de weerde vande goeden,actien ende crediten desselfs verre excedeerden.

14. Item,lanckstlevende van man ende vrouwe in't sterfhuijs blijvende,oftde erfghenaemen vanden overledenen ['t] sterfhuijs aenveert hebbende, zijnschuldigh den anderen, recht in 't selve sterfhuijs hebbende, t'heuren ver-sueeke te gheven inventaris, te heuren redelijcken koste, vanden staet desselfssterfhuijs, ende dien hebbende, soo zijn de selve ghehouden binnen eenmaendt daernaer te verklaeren weder sij als erfghenaemen in 't voor-sehreven sterfhuijs willen terden oft niet, op pene van verlies heurdergherechtigheijt.

p 82

15. Item, die met sijnen portionaris oft consort niet ter deijlinghegheraecken en kan, ende deijlen wilt metten heere inde teghenwoordigheijtvande schepenen, moet daertoe doen daghen voor recht alle sijne anderepartijen, om hen tot deijlinghe te verstaene, oft van heuren rechte te renun-cieren, d'welck sij een van tween sijn ghehouden te doene, oft bij ghebreckvan dien procedeert den heere ten versoecke van partije tot scheijdingheende deijlinghe.

16. Item, wanneer man oft wijf aflijvigh wort, deelt de lanckstlevendeteghen sijne kinderen oft erfghenaemen des overleden inder maniere naer-volghende: dat de lanckstlevende eerst vooruijt heeft sijn voordeel, te weten,als 't bedde scheijt : d'beste bedde metten gordijnen, nachtdoecken met aldat daer toebehoort, eenen stoel met een cussen, eenen drinckpot oftflessche, d'welckmen wille, een tenne schotel, een soutvat, eenen kandelaer,een lavoir oft lampet oft becken, d'welckmen wille, eenen coperen pot,eenen grooten ketel, eenen aecker, een tritsoer-becken, een vispaen, eenpanne, eenen hael, een vierijser, eenen spet, eenen rooster, eenen crauwele,een tanghe, een waefel-ijser, een mostaert-meulen, eenen tennen stoop, eentafel met twee schraghen, oft een rondeel met een ammelaecken daeroppe,een schietdwele oft een halve dosijne servetten, een waterdwele, eenschrijne met eenen slote, oft een slote; item, 't zij man oft vrouwe, alsoo dieghekleet gaet ter kercken met haere kleeren; ende de man sal hebben dewaepenen tot sijnen lijve dienende teenemael, ende sijn rijdtpeert, een sil-vere schale weghende tot eenen mercke, maer weeghtse meer dan moetmenbetaelen, ende weeghtse min, men sal niet meer hebben dan een stuck sil-vers, ende eenen silveren lepel daertoe; item, eenen silveren gordelweghende tot een marck, een vingherlinck, item, van dat hiervooren nietghenoemt en staet, van elcken huijs-halem een, dat beste, op datter is, endedat niet nieuwe en is, ende oock daer gheen broodt mede ghewonnen en is,want daer broodt mede ghewonnen is, daeraen en heeftmen gheenvoordeel.

17. Ende naer dese de have dier over blijft, met alle actien, crediten,met oock alle verkreghen ende ghedenatureerde goeden, renten, chijnsenende pachten, half en half, ende daerteghens oock half en half de schultbetaelen; maer de stockgoeden volghen der sijden van den troncke daerafdie gecomen sijn.

p 84

18. De kinderen oft erfghenaemen vanden overledene moeten betaelenalleen die lasten vande begravinghe; exequien ende alle kerckrechtendaertoe dienende.

19. Daer getrouwde kinderen van diversche bedden zijn, ende iemantsterft de kinderen even nae bestaende, het ware in rechte linie oft uijtersijden, soo succederen de selve kinderen daerinne ghelijck, met capitaelderdivisien.

20. Int scheijden ende deijlen van haeffelijcke ende erffelijcke goedenende erfrenten, doetmen 't selve bij lotinghe oft cavele, die bij de partijenghelijckelijck worden eerst ende alvooren ghemaeckt; ende de lotinghe oftcavele alsoo ghevloghen oft ghevallen, moet een ieghelijck, met 't gene hemis bevallen, zijn ende blijven te vreden.

21. Moeders en maken binnen de stadt van Herentals oft vrijheijdt derselver gheen bastaerden, als die maer en zijn ghewonnen in simplici fornica-tione; ende sulcken bastaerden succederen in haerder moeders goeden,ghelijck de wettighe kinderen, ten zij dat bij testamente oft andersins wordtversien, ende de moeder en is niet ghehouden, ten zij dat heur ghelieft, haerbastaert-kindt oft kinderen eenighe legitime portie te laetene, want bas-taerden en worden niet ghehouden, naer der voorscreven stadt recht, voornootelijcke erfghenaemen, ghelijck kinderen van ghetrouwden bedde doen.

22. De lanckstlevende van man ende wijf heeft altijt keuse weder hij wiltscheijden ende deijlen na der stadt recht, naer den contracte antenuptiael,oft naer den testamente, dat tusschen beijde ghemaeckt magh zijn.

23. Alle erfgoeden ende erfrenten niet ghedenatureert volgen der sijdenvandaer die ghekomen zijn, ten sij anders behoorlijck daeraf ghedisponeert.

24. Als een wettigh persoon, 't zij man oft vrouwe, trouwt eenen bastaert,verkrijghen kinderen, die komen te sterven sonder oir achter te laeten, soosterven alle de achterghelaeten goeden op de erfghenaemen vande wettelijckesijde, sonder dat de natuerelijcke sijde daerinne heeft eenigh recht, tenwaere dat metten testamente vande ouders, daer die goeden af komenwaeren, anders waere versien.

p 86

CAPITTEL XIII.

VANDEN WEESE KINDEREN.

1. De schepenen, ghesworen ende raedt sijn oppervoochden van alleweesen ende andere persoonen in voochdijen staende binnen der voor-schreve stadt ende jurisdictie der selver.

2. De lanckstlevende is ghehouden binnen dertigh daeghen nae denoverlijden vanden eersten te brenghene, oft te doen daeghen, twee mans-persoonen de weesen naest bestaende van s'vaders, ende de andere vans'moeders weghen, om heure weesen in curatele te ontfanghen; ende diemomboirs doen alsdan, ter manisse des schouteth bij, vonnisse van schepenen,eedt aen Godt ende sijne heijlighen, ende sweiren de weesen ende heuregoeden wel ende ghetrouwelijck te vermeeren [verwaeren], van heurenonmondighen daeghe tot heuren mondighen daeghe, sonder verbaelmondenheurs goets, ende ten vermaene te doen behoorlijcke rekeninghe endereliqua, binnen ses weken den staet van [der] weesen goeden onder de wethte brenghen ten schepenen registre.

3. Daer gheen vrienden noch maeghen en zijn binnen noch buijten, sookiesen de wethouderen andere notable mannen, om die weesen te vermom-boiren, de ghene die meest met heure ouders kennisse ende conversatiegehadt hebben.

4. Alle momboiren moeten, ter arbitragien vande wethouderen, voor denweesen ontfanck sufficiente cautie stellen, ende worden van heure adminis-tratie gheloont ter moderatien vande selve wethouderen.

5. De schepenen, gheswooren ende heuren ghesworen clerk hebben vanelcker weesen rekeninghe te hoorene den vijfthienden penninck vandejaerlijcksche incomen, oft elck 2 stuijvers.

6. Egheen momboiren en vermogen [der] weesen erffelijcke goeden oftgronden van erfven vercoopen, versetten, belasten oft denatureren, bij watmiddele oft onder wat coluere dattet zij, sonder voorgaenden consente vandenmeestendeel vande voorschreven oppervooghden, ende dat daeraf actet'heuren registre ghemaeckt zij; ende die oppervooghden en vermoghendaertoe gheen consent te ghevene, ten sij dat drij de naeste den weesen

p 88

bestaende van s'vaders ende twee van s'moeders weghen, affirmeren bij eededat hem [hun] dien vercoop, belastinghe, veranderinghe oft dierghelijcke[in] der weesen profijte beter docht [dunkt] ghedaen dan ghelaeten.

7. De goeden oft renten die vader ende moeder oft eenigh van hen inheuren levene verkocht hebben, oft de penninghen ontfanghen, moghen demomboirs inden naem vande weesen dat naer de doot van hun wel goeden,vestighen ende erfven ten advijse vander weth.

8. Als eenigher weesen erfgoet verkocht wordt, moeten die twee deelenvande hooghselen altijdts wesen ten behoeve der weesen, ende moet hetselve oock gheschieden bij subhastatien, met vallen ende uijtgaen vanderkersse, elckelijck even nae.

9. Alle contracten, voorwaerden ende comenschappen ghedaen bij per-soonen staende in curatele ende voochdijen, sonder consent van hunnevoochden, soo verre die zijn ten achterdeele vande weesen, maer andersniet, zijn metter daet nul ende van egheender weerden.

10. De ghene die in voochdijen staen en worden in rechte in aenleggherenoch verweerdere niet ontfanghen dan bij heure voochden.

11. Alle jonghers, knechtkens wesende oudt veerthien jaeren, endevrouwe-persoonen twelf jaeren compleet, mogen van heuren erffelijckeende havelijeke goeden sonder authorisatie van heuren momboirs disponerenbij testamente oft uijtersten wille.

12. Alle weesen in momborijen staende, blijven daerinne tot datse vijf-en-twintich jaeren volkomentlijcken oudt zijn, ten waere dat sij eer totgheestelijcken oft tot houwelijcken staet quamen, in welcken ghevalle sijdaeraf zijn ontslaeghen.

13. Oft eenighe jongers staende in voochdije minder dan vijf-en-twintichjaren out zijnde, begeerde [n], om sijn [hun] comenschappe oft neringhe tedoene, uijten momborijen ontslaghen te zijne, moet 't selve versocht wordenaen de oppervoochden, die hun alsdan sullen informeren, of het hen pro-fijtelijck dunckt oft niet, ende daerop naer heuren consente voortgaen.

14. Oft de voorschreven oppervoochden iemanden bevonden te sijnevijf-en-twintich jaren gecomen zijnde, ende niet habil noch idoen om sijnegoeden te administreren, moghen de selve voochdijen houwen ende devoochden haere curatele doen continueren tot wedersegghen van hen.

15. De man is ende blijft altijdt voocht van sijnder huijsvrouwe, alsoo

p 90

dat sij niet en mach debite passeren noch contraheren in heuren naemesonder sijn consente ofte bijzijne.

16. De momboiren en mogen der weesen ghelt om aen te legghen nietlangher onderhouden dan ten lancxten een vierendeel jaers, oft 't selve[oft sullen selve] d'interest daeraf moeten betaelen.

17. Egheen momboirs en vermoghen teghens oft met persoonen onderheure voochdijen staende te contraheren, coopen, vercoopen, manghe-len noch voorwaerden maecken, sonder decrete ende authorisatie vandevoorschreven oppervoochden, ende dat daeraf blijcke bij behoorlijckeracten.

18. Die eenighe weesen verleijdt, raedt oft treckt ten houwelijckenstaet, sonder consent van sijne momborijen oft twee vande naeste vrienden,staet ter correctien s'heeren ende der stadt.

19. Die ghene die als stadts-kindt ter puijen is afgheroepen, en mach nietvalide contracteren, ten sij dat [hij] bij consente vande voorschreven opper-voochden dacrtoe eerst sij weder gheauthoriseert.

CAPITTEL XIV.

VANDE RECHTEN GHEHOUDEN LIEDEN AENGAENDE.

1. Een man is momboir van sijne huijsvrouwe, ende mach alle heuregoeden, actien ende crediten heijschen, vervolghen ende beschuddensonder consent van haer.

2. Een ghehoude vrouwe en mach in rechte niet doen sonder authorisatieoft consent haers mans, ende een onghehoude vrouwe met consent van eenenvoocht heur metten rechte ghelevert.

3. Den man en mach sijne huijsvrouwe erffelijcke goeden oft rechtenniet vercoopen, verthieren, versetten, belasten, veranderen noch beswarensonder heur consent ende wille, insghelijcx van verkreghen erfgoeden ofterfrenten daerbij beijde toe comen zijn, soo vele alst de gedeelte sijnderhuijsvrouwe aengaen mach; maer daer de man alleene toe is ghekomen,mach oock alleene sijne ghelieve daermede doen.

4. Alle goeden, erfven, renten ende huijsen verkreghen staende denhouwelijcke, ghestaen oft gheleghen binnen der stadt van Herentals oft

p 92

jurisdictie der selver, zijn deijlbaer half ende half, sonder aenschouw tenemene wie van beijden, t'sij man oft wijf, daertoe is ghekomen, ende daer-inne ghegoeijt ende gheerft.

5. De lanckstlevende, t'sij man oft wijf, heeft naer den overlijden vandeneersten van hen optie ende keuse weder hen [hem] belieft te houwen aen sijnhouwelijcke voorwaerde, testament oft aen sijn landt-recht, ende met eenenvan desen moet hij hem te vreden houden, sonder d'effect van tween oftmeer te moghen ghenieten, ten ware anders bij der houwelijcker voor-waerden daeraf versien waere.

6. De erffelijcke goeden vande vrouwe en mogen niet gheexecuteertworden voor de schulden vanden man, die hij voor houwelijck gemaecktheeft, soo verre sij die metten man niet ghelooft en heeft, ende soo verre sijnaer de doodt van hem gheen have, noch verkreghene goeden aenveert,maer die abandonneert, ende dat doende den sleutel leet op 't graf vanheuren man, ende daerna niet meer in 't sterfhuijs en komt.

7. Vader noch moeder en zijn niet ghehouden te betaelene de schuldenvan heure kinderen, oft breucken oft boeten die heure kinderen moghenverbeuren, ten ware dat sij waeren in haren broode, niet ghemancipeert.

8. 'T houwelijck goet dat vader oft moeder eenighe kinderen te houwe-lijcke gheeft, is 't selve ghehouden ter gemeijnder deijlinghen inne tebrenghen,oft soo langhe stille te staen tot dat de andere daerteghens zijn verleecken;wel verstaende als de eene vande ouders sterft ende sij de goeden desselfsdeijlen, dat sij dan maer en zijn ghehouden inne te brenghene de eenhellicht, ende de andere naer de doot vanden lanckstlevende.

9. In't innebrenghen van 't houwelijck goet, ghestaet de innebrengheremetten capitaele, sonder regard te nemene op eenich interest oft lanckheijdtvan tijde dattet hem is te houwelijek ghegheven.

10. Soo haest als man ende wijf te houwelijcke convoleren, soo zijn allende meubele tusschen hen ghemeijn, ghelijck oock worden alle verkreghenerffelijcke goeden ende erfrenten, sonder aenschouw te nemene van welckezijde de penninghen ghekomen zijn; ende een man trouwende een vrouwedie met schulden belast is, is die ghehouden te betaelene, al sijnse voor't aengaen vanden houwelijcke ghemaeckt.

11. Man ende wijf hebbende [hebben] in houwelijcken state ghelijckepossessie van allen de goeden ende innekomen die hun beijde samen, ofteenighen van hun toebehoorende [zijn].

p 94

12. Man ende wijf moghen naer heur doodt heure goeden laeten endemaeeken de eene den anderen, oft iemandt anders dien 't hen ghelieft, sooverre sij gheen wettighe kinderen en hebben.

13. Alle heure [hueren,(?)] pachten, achterstellen ende innekomen vanrenten, huijsen, landen ende erfgoeden sijn tusschen man ende wijf tenscheijden vanden houwelijcke deijlbaer, half ende half.

14. Alle melioratie ende beteringhe van edificien volghen den ghene dienden grondt toebehoort.

CAPITTEL XV.

VAN TESTAMENTEN.

1. Man ende wijf moghen t'samen, ende elck sonder des anders consent,hen testament wel maecken, maer en moghen de eene den anderen bijheuren testamente oft dispositie in heurder gherechtigheijt niet prejudicieren.

2. Als een overledene bij sijn testamente ghemaeckt heeft sekere execu-teurs, om te voldoen sijn testament ende uijtersten wille, soo moghen deerfghenaemen vanden overleden komen voor schepenen tot Herentals,stellende sufficiente cautie, aldaer executabel, van 't selve testament endeuijtersten wille te volvuerene, ende de executeurs gheheelijck ontlast tehoudene; ende moeten de erfghenaemen alsoo dat doende volghen alle degoeden vanden overledenen, ende moeten de executeurs blijven uijt densterfhuijse, midts hebbende haere legaten, die hen ter saecken van henderexecutien ghemaeckt oft toegheschickt waeren.

3. Alle executeurs van werelijcke sterfhuijsen, daer weesen inne gherichtzijn, zijn ghehouden, als 't versocht wordt, te doen behoorlijcke rekeninghe,voor schepenen, gheswoorene ende raedt der voorschreven stadt, ten ['t en]waere bij den testamente anders ghecaveert.

4. Als man ende wijf ghesamender handt ghemaeckt hebben hen testa-ment, dat mach elck van hun, soo wel voor als naer't scheijden vandenbedde, wel wederroepen, alwaer 't oock soo, dat sij d'een d'ander gheloofthadden 't selve niet te doene.

5. De ouders en vermoghen overwonnen bastaerden, gheordende reli-gieusen noch kinderen van priesters gheen erfghenamen institueren, nochlegaten maken dan voor bloote alimentatie.

p 96

6. Niemant en mach bij zijnder testamentaire dispositien soo ordonneren,de crediteuren moeten voor alle legaten ende exequien voldaen worden.

7. Als iemandt bij sijn testamente eenen anderen laet ende maeckteenighe erffelijcke goeden voor sekere somme van penninghen, de selve daer-voor verbindende, sonder die te stellen inde handen vanden legataris, soomoet de selve legataris binnen jaers de erfghenamen doen daghen om hemte voldoene vande somme van penninghen, met een jaer rente, oft andere,hem naer der stadt recht niet hout ende halem te vestighen, goeden endeerfven (sic); maer oft iemant ghemaeckt waere eenighe erffelijcke goeden ofterfve tot aen den tijdt dat sijne erfghenaemen oplegghen ende betaelende somme van penninghen, soo mach de legataris terstont naer de doodtvanden testateur de selve goeden aenveerden ende die tot sijnen profijtebesitten ende ghebruijcken; des is hij ghehouden die behoorelijck t'onder-houden ende de jaerlijcksche lasten daeruijt gaende te betaelene, soo endeghelijck een tochtenaer, totter tijdt dat de somme hem ghemaeckt voldaensal zijn.

CAPITTEL XVI.

VAN CHIJNSEN, RENTEN ENDE ERFPACHTEN, CONTRACTEN VOORWAERDEN ENDEBORCHTOCHTEN.

1. Chijnsen den hertoghe van Brabant toebehoorende oft die vandenprince te leene worden ghehouden, chijnsen tot fundatien van beneficien,tot broot ende wijn om mede te celebreren ghelaten, worden ghehouden vooronquijtbaer, ten zij anders inde constitutie gliedisponeert.

2. In betalinghe vanden achterstel van renten, chijnsen oft erfpachten, ghe-staet een ieghelijck met ghewoonelijcke betalinghe ende met currenten ghelde.

3. Die eenighe renten oft pachten wilt afquijten moet eerst ende alvoorenden gheheelen achterstel betaelt hebben.

4. Men en is, na der voorschreven stadts oude usantien, niet ghehoudeniet te glieven van renten, chijnsen oft pachten, daeraf over dertigh jaerengheene behoorelijcke maninghe noch betaelinghe ghedaen en is.

5. Hoe wel eenighe gronden van erfven, daer chijnsen, renten oft pachtenop verpant oft ghehijpothiceert zijn, ghedeijlt ende ghespleten worden, en is

p 98

nochtans den rentier oft heffere niet schuldigh sijnen chijns, renten oftpacht te splijtene, maer moet gheheelijck betaelt worden oft bij sijne pandenin't gheheel met recht te volghen.

6. Item, op boecken van kercken, heijlighe-gheesten, godtshuijsen oftchijns-boecken vande stadt, van begijnen, van testamentaire ghehijpoti-ceerde renten, doetmen recht ter vierscharen, ghelijck op schepene brieven,behoudelijck dat blijcke possessie van betalinghe ende dat d'aenlegghere,alst partije versoeckt, onder eedt verklaere gheen anderbescheet te hebbennoch te weten.

7. Alle renten in d'ouder nature onquijtbaer ende alsoo succederendeblijven onquijtbaer, behalven als'die worden verthiert oft vercocht om eensomme van penninghen, soo maghse de ghevere altijts quijten voor sulckenpenninek als die is gekocht gheweest, ende de heffere is, ten versueckevanden uijtreijckere der selver renten, hem daeraf ghehouden onder eedt teexpurgeren.

8. Soo wie eenighe brieven van coop van huijsen, erfghevinghen,erfrenten, lijftochten, manghelinghen, transpoorten, conventien oft anderecontracten passeren wille, moet dat doen voor schepenen der voorschrevenstadt van Herentals, behalven van belastinghen van erfven, met renten oftdierghelijcke, dat 't selve wel magh gheschieden voor die van Antwerpen.

9. Egheenderhande goet van kercken, godtshuijsen, heijlighen-gheest,gasthuijsen, noch andere daer de stadt heure regeerders ende meesters toestelt, en moghen verhuert oft in pachten uijtghegheven worden, dan indethegenwoordigheijt vanden meestendeel van schepenen ende met heurenconsente, op de conditien bij hen ghemaeckt.

10. Een ghehoude vrouwe mach valide, met eenen vremden momboirhaer bij authorisatie huns [haers] mans verleent, haren man constitueren omgoeden in al oft in deele te vercoopen.

11. Als een vrouwe diens man is fugitif, kranck oft simpel gheworden,eenighe contracten wilt behoorelijck passeren, moet [dat] in dat cas deschepenen, gheswoorene ende raedt vertooghene, ende wort sij daertoe,indient hen oirboorlijck dunckt, alsdan door decreet van schepenen, ghe-swooren ende raedt versien van eenen vremden momboir, daermede sij diecontracten alsdan wettelijck mach passeren, maer niet meer [anders].

12. Als eenighe erfve oft onruerende goeden oft panden zijn oft worden

p 100

belast met schepenen brieven, soo worden die outste brieven den ghenendie jongher zijn van date gheprefereert, ende hijpotecque speciael wordtgheprefereert der generaelder hijpotecquen ouder van daten.

13. Soo wie in eenighe erfven ghegoeijt oft gheerft wordt, moet ghelovenschot, loth ende ghebuerlijck recht.

14. Bij erfghevinghen maghmen onquijtbaer ende gront-chijnsen consti-tueren, ende die zijn onquijtbaer, ten waere dat den erfghever beliefde, oft deghene die daer actie toe heeft, oft ten waere dat den constitutie-briefquijtinghe vermelde.

15. Alsmen, in't bekennen van renten, inde brieven insereert die temoghen quijten binnen besproken jaeren, is soo wel quijtbaer als tebevoeren (sic).

16. Alle renten, chijnsen ende pachten, bij testamenten ende legatenghelaten, zijn naer der stadt recht van Herentals quijtbaer.

17. Een ieghelijck proprietaris mach sijn erfdom vercoopen, alienerenende belasten, sonder consent oft wete vanden tochtenaer, behoudelijck dentochtenaer sijnen usumfruict.

18. Een tochtenaer en magh de proprieteijt vande betochte goeden nietbecommeren, belasten, veranderen oft beswaren, noch langher verhuerendan hij en leeft, want de tocht met de doot vanden tochtenaer gheextingueertwordt.

19. Soo wie eenighe renten afquijten wille, moet den heffere de capitalepenninghen presenteren, naerdien hij allen den achterstel voldaen heeft;ende inghevalle hij die weijghert t'ontfanghen, mach die penninghen met't brief-ghelt vande constitutien consigneren onder schepenen ende protes-teren van dan voortaene in egheender rente meer ghehouden te zijne; endeen moghen de penninghen bij den heffer aldaer niet ghelicht worden voor hijen verleent den quijtere schepene-quitantie, ende daeraf hebben de sche-penen den twintighsten penninck.

20. Een ieghelijck vercooper moet 't verkocht goet suijveren ende vrijhouden van alle verloopen ende verschenen termijnen, voor date vandenvercoop vervallen, ten waere datter inden koop waere anders gheexpresseert.

21. Soo wie waerschap doet van sijne verkochte oft belaste goeden,verbint, dat doende, daervoor hem selven ende alle andere sijne goeden diehij heeft oft bevonden sal worden te hebben, ten tijde als iet aen de waer-

p 102

schap gllebreeckt ende om die te voldoene; ende indien hij doodt waere, soosoude dat ghehouden zijn te voldoene de ghene die sijn goeden oft sterfhuijsaenveert hadden.

22. Die tot vercoopen oft belasten van sijne erfgoeden oft erfve eenigherenten, chijnsen oft lasten daer te vooren op staende verswijght, is ghehoudenden kooper, indient hem belieft, sijne penninghen te restitueren, ende soolanghe ghevanghen blijven tot dat hij voldaen heeft.

23. Inghevalle verbintenisse van hijpoteke, het zij erffelijcke oft havelijckegoeden, en blijven die niet langher verbonden als pandt, dan soo langhe sijzijn inden eijghendomme van [den] schuldenaer oft verbindere.

24. Allen't ghene dat aen een huijs ofte erfve naghelvast oft aertvast is,behoort te volghen den ghenen die 't huijs oft erfve volght ende toebehoort.

25. Die eenen anderen rente vercoopt ende de penninghen ontfanghen,belooft rente te versekeren, is schuldigh van dan voortaene de loopenderente te betaelen, hoewel die goedinghe voor heer ende weth niet en isghedaen, ende is daervoor personaliter convenibel.

26. Die in houwelijcke voorwaerden belooft eenighe penninghen tebetaelen nae sijn doot, oft die eenich ghelt, waeren, comenschap vercooptop daghe te betaelen, oft goet oft huijs verhuert voor sekeren prijs s'jaers,ismen schuldigh ten versuecke vanden vercoopere, verhuerder oft actiehebbende, voor de voldoeninghe ten besprokenen tijde, goede ende suffi-ciente cautie te stellen, soo verre dat versocht wordt, aleer het verkochtgoet ontfanghen oft comenschap ghelevert waere ende eer die huerlinck in't ghebruijck vande goeden oft huijse is, hoewel inder voorwaerde vanegheen cautie noch borchtochte vermaent en is.

27. Een oft meer persoonen hen verbindende voor een ander als borgheende principael, magh naer d'overstrijck vanden tijde vander betaelingheals principael in rechte gheconvenieert worden, hoewel den schuldenaerpresent waere, ende oock een voor al.

28. Als een crediteur, hebbende borghe voor sijne schult tot sekerentermijn te betaelene, ende daernaer sijn schuldenaer verleent anderen daghvan betaelinghe, soo zijn daerdoor de borghen van heurder borchtochtenende gheloften ontslaghen.

p 104

CAPITTEL XVII.

VAN HUERINGHE.

1. Huere gaet voor coop, ende sterfdagh des verhuerders en breckt gheenhuere voor den huerlinck, want het niet vrijer op den erfghenamen vandenverhuerderen versterft dan de verhuerdere en hadde ; maer als de huerlinckoverlijdt, soo hebben sijn erfghenamen keuse oft sij de hueringhe totteneijnde vanden jaere willen ghebruijcken oft niet.

2. Als eenighe verhuerde huijsen oft erfven worden uijtghewonnen, sooexpireert de huere.

3. Erfven oft huijsen die verhuert worden bij den proprietaris oft deelder,sonder consent oft last vanden ghenen die daer paert ende deel in heeft,mach die ghene daeralsoo deel in hebbende de naeste zijn vande hueringhenvoor den selven prijs daer 't voor verhuert worde, midts stellende, binnenveerthien daghen naer de insinuatie, sufficiente cautie voor de betaelinghe,maer daernaer niet.

4. Als een huerlinck eenen anderen sijne huere overgheeft oft overlaetvoor meerderen oft minderen prijs, magh de verhuerder altijdts wesen denaeste van sijn goet te aenveerden voor alsuleken prijs als hij 't verhuerthadde, om te behoudene oft beter te verhueren, soo hem belieft.

5. De verhuerder is schuldigh sijn huijs te onderhouden van wanden,daeeken, deuren, vensteren ende andere nootelijcke reparatien.

6. Alle haeffelijcke goeden bevonden in een verhuert huijs oft erfvezijn verbonden, soo langhe sij daerin zijn, voor de betaelinghe vanderhueringhen.

CAPITTEL XVIII.

VANDEN WOLDEKEN ENDE DAT DAER TE RECHTE BEHOORT.

1. De schepenen, ghesworens ende raedt eligeren elck jaer eenen dekenende vijf oudermans, die besitten 't recht op der laeken-gulden alle achtdaeghen des donderdaeghs.

2. Voor den selven behoort te rechte allen 't ghene dat den wolwerckeaengaet, ende de schulden daeruijt spruijtende.

p 106

3. Sententien ghegheven bij de oudermans ten manisse de dekens, zijnappellabel voor schepenen, ghesworene ende raedt der voorschreven stadtvan Herentals.

4. De voorschreven deken mach, om te visiteren oft iet teghen dergulden staet oft teghens der gulden rechte naer inhouden der gulden-boecke ghedaen worde, open doen doen alle de huijsen daermen metwollewercken ommegaet, ende de inwoonders sijn ghehouden de openinghete doene.

5. De vonnissen bij de oudermans vander laecken-halle ghegheven machden deken, voorsoo vele als hij vint, ter executie stellen, den ghecondemneerdetoebehoorende wolwercken, als kleederen ende dierghelijcke; ende oft hijdaermede niet toe en quame, soo moet hij, ten versoecke van partije, deacte condemnatoir leveren den schouteth die des ghecondemneerde anderegoeden voorts totter voldoeninghe executeert.

6. De schouteth is ghehouden te eedene die ghesworen van allenambachten, behalvens van't wulle-wevers ende volders, d'welck den dekenvander laecken-halle competeert te doene.

CAPITTEL XIX.

VAN CRIMINELE SAECKEN.

1. Allen de ghene die ghevanghen worden tot Molle, Balen, Desschel endeCasterle, daermen conclusie criminele teghens wilt nemen, worden gheleverttot'Herentals ende aldaer teghen hem [hen] bij den schouteth gheprocedeertnaer exigentie vanden delicte.

2. Die tot Meerbecque ghevanghen ende verwesen is ter doot, wordt opdie brugghe aldaer den schouteth van Herentals oft sijne dienaren ghelevert,ende tot Herentals ter justitien ghestelt.

3. De schouteth is ghehouden alle ghevanghenen, die hij ghevanghen oftdoen vanghen heeft oft die hem, als voorschreven is, worden ghelevert, binnenden derden daghe naer de apprehensie oft leveringhe ticht ende aensprakete doene, oft anders wordt die ghevanghene kosteloos ende schadeloos ont-slaghen ende vrij vander hachten; ten ware dat de ghevanghene, onghehachtende onghehouden, onder den blauwen hemel, inde teghenwoordigheijt tenminsten van twee schepenen, den heere verleth [onverleth] ghestelt hadde;

p 108

ende mach alsdan de heere teghens den benoemden tijt sijne aenspraeek doene,ende men procedeert voorts van derden daeghe ten derden daeghe.

4. In criminele saecken moet de schouteth sijne aenspraecke, de ghevan-ghene, oft procureur voor hem, zijne antwoorde ende alle andere actienjudiciele doen verbalen, behalven de feijten diese in gheschrifte overghe-ven, ende de ghevanghene, oft hem ghelieft, mach zijnen thoon voor afleij-den, eer de schouteth daertoc wort gheadmitteert, ten ware dat partijenanderssins overdroeghen.

5. Niemant en mach te water oft te broode ghevanghen gheset wordensonder eerst ende alvoren daertoe ghewesen te zijne.

6. Van alle criminele saecken lijf ende leth aengaende, competeert decompositie den merckgrave van Antwerpen ende niet den schouteth vanHerentals.

7. De schouteth bedinght alle ghevanghenen totter condemnatie oft abso-lutie toe sonder aensien des merckgraven, ende naer de condemnatie doetde merckgrave bij zijnen dienaer justitie gheschieden.

8. De schouteth en vermach niemanden te stellen ter scherper examinatiensonder daertoe eerst ghewesen te zijne, ende de examinatien niet itererensonder nieuw indicien ende daertoe te hebben consent vande wethouderen;ende alle scherpe examinatie moet gheschieden inde teghenwoordigheijtvande schepenen, ten goetduncken van hen.

9. Allen t'ghene den ghevanghene inde examinatie verleden heeft en lethem niet, ten zij dat hij die bekentenisse daeraf wederom doet ongheachtende onghehouden, inde teghenwoordigheijdt van schepenen onder denblauwen hemel.

10. Als een ghevanghene, criminelijck aenghesproken zijnde, wort ghecon-demneert, soo wort hij ghewesen tot s'heeren wille.

11. Als iemant ghevanghen wort van criminele saecken ende men vintover hem ghelt oft ghestolen goet, dat ander lieden toebehoort ende [dese]dat kunnen heuren ghemaecken, moet hen gherestitueert worden.

12. Al wort een gllevanghene ghecondemneert tot s'heeren wille, nochtansen valt daerdoor gheen confiscatie van goet aen den heere.

13. Die uijtter stadt ende vrijheijt van Herentals ghebannen wort sekerejaren ofte tijt, comt hij binnen eer zijne jaren uijt zijn, ende daeroverghevanghen wort, wort sonder ander vonnisse vande zijne (sic) leth ende lede

p 110

daeraf hij ghebannen was gheexecuteert ende daerboven weder ghebannenop ghelijcke penen.

14. Alsmen iemant bant uijtter stadt oft vrijheijt van Herentals, wortghedaen naer ghelegentheijt vande saecken, te weten diemen eeuwelijckbant, wort ghebannen op zijn lijf, die drij jaer op't voorste leth vandenduijme, thien jaren op sijnen duijme ende daer-en-boven ghegheesselt teworden.

15. Die de straeten schijnt[31], iemant doodt-slaet, schaeckt, brantsticht,vrouwen-kracht doet, transioneert oft iemant zijn ghelt bij forse oft dreijghe-mente afnemt, oft dreijght iemants huijs oft goet af te branden, verbeurt zijnlijf sonder verdragh.

16. Soo wanneer meer persoonen hantdadigh zijn in een ghevecht oft aeneenen doodt-slagh, ende een van hun peijs oft soen maeckt metten ghe-quetsten oft moet-soendere, soo wort [worden] daerinne begrepen alledie d'ander strijtgierigh gheweest hebben, want peijs oft soen voor eenen issoene voor allen.

17. De outste sone is moet-soender vanden vader alleene, ende daergheen sonen en zijn ist de outste broeder, ende daer gheen broeder en is,eerst [ist] de vader, ende daer gheen vader en is, eerst [is] de moet-soender denaeste mans-persoon vander vaderlijcker zijden vanden dooden; ende desoenpenninghen behooren den moet-soender toe alleene.

18. De moet-soender en is niet ghehouden des overleden schult tebetalen uijt saecken vande penninghen die hij vanden soene ontfaet, alsooverre hij gheen erfghenaem en is.

19. Als de momboiren van eenen moet-soender onder zijne jaren zijndeden soene maeken, soo mach die moet-soender, als hij t'sijnen jaren komt,de soene voor goet houden oft die refuseren, restituerende de penninghendie voor den soene ghegheven zijn; maer waer den soene gheapprobeertende ghepasseert bij schepenen, ghesworenen ende raet vander stadt, alsoppervoochden vande weesen, soo moet den soene effect sorteren, ende deweese en mach dien niet refuseren, als hij te zijnen jaren komt.

20. Niemandt en mach in besloten ghevanckenissen ghehouden wordenvoor saecken daer lijf noch leth aen verbeurt en is, soo verre hij binnen der

p 112

stadt oft vrijheijt van Herentals woont ende machtigh om te betalen, oft dathij borghe stellen wille van te rechte te staen ende t'ghewijsde te voldoen.

21. Men en mach niemanden voor eenighe breucke oft schatschult tervronten stellen die schepenen kennen daertoe ghenoech ghegoeijt te zijne.

22. Oft den cipier oft vorster eenighe ghevangene bij zijnen toedoene oftnegligentie ontgaet oft ontkomt, moet in sulcken ghevalle de cipier oftvorster staen voor de misdaet ende schult daervoor hij ghevanghen was.

23. Van kinderen ghequetst oft gheslaghen zijnde in haers vaders oftmoeders broode, behoort die beternisse totten vader oft moeder, ende vanghehoude vrouwen, ghequetst zijnde, hoort de beternisse heuren man, endeniemant anders.

24. Den dief verdient de galghe, ten ware dat schepenen ordineerden,dat hij met minder correctie, om die kleijnigheijdt vander saecken, soudeghestaen.

25. Een ieghelijck mach zijn. ghestolen goet vervolghen ende zijn maeckenvoor schouteth ende schepenen, met betuijghenisse oft eedt, ten goet-dunckenvanden schouteth ende schepenen.

26. Die eenen dief met zijne goeden bevint mach den dief zijn goetafhendigh maecken ende selve aenveerden, behoudelijck dat hij denschouteth binnen vier-en-twintigh uren daeraf advertere, presenterende,oft iemant 't goet sijn soude willen maecken, daeraf te recht teghens hemte staen.

27. Alle man van binnen mach houden ende vanghen, den heere televeren, t'sij levende oft doodt, de vremde luijden van buijten komendeende oploop doende eenen poorter oft inghesetenen, t'sij bij daghe oft bijnachte, sonder daeraf te misdoen aenden heere oft partije.

28. Soo wie willens ende wetens renten verswijght ende in't passerenniet uijt en steeckt, om te bedrieghene, wordt ghecorrigeert. als een dief.

29. Item, want de stadt van Herentals is gheprevilegieert dat de schepenen,ghesworenen ende raet, bij ende met advise van heuren schouteth, moghenmaecken statuijten, ordinantien, poincten ende articulen der voorschrevenstadt oirboirlijck, ende die te moghen veranderen soo dickwils als hen goet-duncken soude, naer gheleghentheijt ende exigentie vanden tijde, ende datonse ghenadighe heere die soude doen voortgaen soo als de voorschreveschepenen, ghesworenen ende raedt metten schouteth die ordineren ende

p 114

macken souden, soo zijn bij hun voortijden veele ende diversche statuijtenende ordonnantien ghemaeckt ende ghepublieert, als aengaende den wijn,bieren, vleesch, visch, keese, botere, backen, brouwen, wechghelde, issuw-ghelde, van heijminghe ende veel dierghelijcke, oock aengaende d'nachtgaen,poincten dienende totten brande, poincten in tijde van pesten, oorloghenende dierghelijcke correctie op mesch, civile boeten, van mes-trecken,quetsen ende anderssins, soo ende als die ghevallen, ordonnantien op weven,vollen ende andere ambachten, op bleicken ende diversche dierghelijcke,welcke ordonnantien, statuijten ende publicatien eenen ieghelijek binnender voorschreven stadt oft vrijheijdt der selver woonende oft die frequen-terende, zijn ghehouden te achtervolghen, naervolghende der voorschrevenstadts ordonnantien ende kuer-boecken, metten verleeninghen daerafghedaen, maer waert die nae ende mits de veranderinghe des tijts dickwilsmoeten verandert worden, ten besten welvaren der voorschreven stadt,soo vermoghen die voorschreve schouteth, schepenen, ghesworen enderaedt, naervolghende de privilegien vander voorschreven stadt, ten meestenoirboire der selver ende vander poorteren, die veranderen soo dat denghemeijnen raedt overdraghende ende sluijtende is.

30. Van alle saecken hiervoren niet vermaent, noch die in't voorschrevestatuijt-boeck van Herentals niet en zijn gheruert ende daer binnen derstadt van Herentals gheen costuijmen noch usantien af en is, hebben die vanHerentals, de cas occurerende, totter recllten ende costuijmen der stadt vanAntwerpen hun acces ende toeganck, als wesende hun immediaet endewettigh hooft.Overgebracht in handen van mijn heere Boonen, den vij november annoXVC lix. Ut notat. in dorso.

---

[1] Brabandsch recht, tome I, p. 719, conféré avec la coutume manuscrite déposée en 1606 et reposantaux Archives du royaume. V. le rapport de M. le conseiller de Cuyper dans les Procès-verbaux de laCommission, tome IV, p. 72.

[2] Au lieu de: verricht, la coutume de 1606 dit: verreijckt.

[3] Au lieu de: loopt, lisez: loop, comme dans la coutume de 1606.

[4] Au lieu de: maende, lisez: maenende, comme dans la coutume de 1606.

[5] Au lieu de: weere, lisez: weete ou wete, comme dans la coutume de 1606.

[6] Au lieu de: den anderen, lisez: malcanderen, comme dans la coutume de 1606.

[7] Au lieu de: komende, le sens requiert qu'on lise: komen.

[8] Au lieu de: verbonden, lisez: bevonden, comme dans la coutume de 1606.

[9] Au lieu de: voor dat, lisez: voor date.

[10] Au lieu de: verdanighen ghelde, la coutume de 1606 dit: werdanighen ghelde.

[11] Coutume de 1606.

[12] Coutume de 1606.

[13] Au lieu de: ten bij sijnen, lisez: om ten bijsijne van.

[14] Au lieu de: t' sij, lisez: tsijne, comme dans la coutume de 1606.

[15] Au lieu de verdier-penninghen, nous croyons qu'il faut lire verthier-penninghen.

[16] Au lieu de: oorconde, la coutume de 1606 dit: d'oirconden.

[17] Au lieu de: daer aende, lisez: daeraen, comme dans la coutume de 1606.

[18] Au lieu de: achten, lisez plutôt hachten, comme dans la coutume de 1606.

[19] Au lieu de: sijne, lisez: sijnde, comme dans la coutume de 1606.

[20] Au lieu de: woonen, lisez: woonende.

[21] Au lieu de: trecken, lisez: treckende.

[22] Au lieu de: de inghesetene, lisez: de inghescreven, comme dans la coutume de 1606.

[23] Au lieu de: sijnen, lisez: t'sijnen, comme dans la coutume de 1606.

[24] Lisez: op verbeurte van t'dobbel oft van noch soo vele, comme dans la coutume de 1606.

[25] Au lieu de: dat, lisez : dan, comme dans la coutume de 1606.

[26] Au lieu de: zij, lisez: sijn, comme dans la coutume de 1606.

[27] Au lieu de: soo verre, lisez: zoo wie.

[28] Le mot ende est de trop et ne se trouve pas non plus dans la coutume de 1606.

[29] Au lieu de: oft huijs begheert, lisez: oft hijs begheert, comme dans la coutume de 1606.

[30] Au lieu de: buijten sijnen, maer, lisez: buijten sijnen muer.

[31] Au lieu: schijnt, lisez: schent.